Wspólny świat przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów
Jednym z królestw świata organizmów żywych są zwierzęta. Zasiedlają one niemal wszystkie typy środowisk wodnych oraz lądowych, dlatego wykształciły rozmaite przystosowania w budowie i trybie życia, adaptując się tym samym do różnorodnych warunków.

jak zbudowane są pierścienice, stawonogi i mięczaki oraz jakie są ich przystosowania do życia w różnych środowiskach;
czym jest sieć pokarmowa.
Porównasz budowę pierścienic, stawonogów i mięczaków.
Przedstawisz przystosowania w budowie i trybie życia pierścienic, mięczaków i stawonogów, które pozwalają im na zamieszkiwanie tych samych środowisk.
Dokonasz obserwacji, w jaki sposób zmiana warunków środowiska może wpłynąć na żyjących w nim przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów.
Wyjaśnisz, jakie jest znaczenie pierścienic, stawonogów i mięczaków (w tym form pasożytniczych i szkodników) w przyrodzie i dla człowieka.
1. Porównanie budowy pierścienic, stawonogów i mięczaków
Grafika interaktywna przedstawia budowę wewnętrzną pierścienic na przykładzie dżdżownicy. Widoczne jest podłużne ciało dżdżownicy składające się z segmentów. W środku widać kolorowe układy narządów. Z boku widać nazwy tych układów. Po kliknięciu na nazwę wyświetla się tylko dany układ oraz jego opis.
Układ oddechowy nie jest zaznaczony na rysunku. Opis: U większości lądowych i słodkowodnych pierścienic nie występuje wyodrębniony układ oddechowy, a wymiana gazowa zachodzi przez całą powierzchnię ciała, natomiast niektóre pierścienice słonowodne mają wykształcone skrzela.
Układ pokarmowy zaznaczony jest na żółto. Ciągnie się on przez całą długość ciała, na jego środku. Ma postać rury. Zaczyna się on od otworu gębowego, następnie jest dość wąski, a potem się rozszerza. Opis: Układ pokarmowy pierścienic ma prostą budowę i ciągnie się przez całe ciało, przechodząc przez kolejne pierścienie. Rozpoczyna się otworem gębowym, a kończy otworem odbytowym.
Układ krwionośny zaznaczony jest na czerwono. Widoczne są dwa naczynia, jedno ciągnie się po grzbietowej stronie, drugie po brzusznej. W przedniej części ciała naczynia łączą się naczyniami okrężnymi. Opis: Pierścienice mają dobrze rozwinięty, zamknięty układ krwionośny, w którym krew płynie w systemie naczyń i nie wylewa się do jamy ciała. Składa się on z dwóch głównych naczyń: grzbietowego i brzusznego, połączonych w przedniej części ciała naczyniami okrężnymi. Pierścienice nie mają serca.
Układ nerwowy zaznaczony jest niebieskim kolorem. Biegnie po brzusznej stronie ciała, ma postać linii o zgrubieniach powtarzających się w każdym segmencie. Opis: Układ nerwowy pierścienic położony jest po brzusznej stronie ciała i ciągnie się przez całe ciało, przechodząc przez kolejne pierścienie. W każdym segmencie występuje para zwojów nerwowych.
Grafika interaktywna przedstawia budowę wewnętrzną stawonogów na przykładzie ważki. Widoczne jest ciało ważki składające się z głowy, tułowia i odwłoka. Na głowie widać czułki oraz duże oczy. Z tułowia odchodzą trzy pary odnóży krocznych oraz skrzydła. W środku widać kolorowe układy narządów. Z boku widać nazwy tych układów. Po kliknięciu na nazwę wyświetla się tylko dany układ oraz jego opis.
Układ krwionośny zaznaczony jest czerwonym kolorem. Ciągnie się wzdłuż grzbietowej strony ciała. Składa się z jednego długiego naczynia. Opis: Układ krwionośny stawonogów jest układem otwartym, co oznacza, że krążący w nim płyn wylewa się z naczyń bezpośrednio do jam ciała, obmywając narządy. Ruch płynu, będącego odpowiednikiem krwi u kręgowców, wywołuje serce, które jest położone najczęściej w grzbietowej części ciała.
Układ pokarmowy zaznaczony jest żółtym kolorem. Ciągnie się on od otworu gębowego do otworu odbytowego. Posiada liczne rozszerzenia i przewężenia. Przy otworze gębowym widać brązowy gruczoł ślinowy. W części jelitowej widać brązowe wypustki, są to uchyłki. Opis: Układ pokarmowy stawonogów ma postać prostego przewodu pokarmowego z rozgałęzieniami w postaci uchyłków jelita, które zwiększają jego powierzchnię. W trawieniu pomagają enzymy produkowane przez gruczoły ślinowe.
Układ oddechowy zaznaczony jest czarnym kolorem. Widoczne są okrągłe otwory w tułowiu ważki, które prowadzą rurkami do kolejnych rurek ciągnących się wzdłuż tułowia. Opis: Narządem wymiany gazowej skorupiaków i niektórych owadów wodnych są skrzela. Pozostałe owady oddychają przez tchawki, czyli sieć rozgałęzionych rurek, którymi przemieszcza się powietrze, wpadające do środka przez otwory znajdujące się po bokach ciała. Rurki te są ślepo zakończone, a w cienkich ścianach tych zakończeń zachodzi wymiana gazowa bezpośrednio z komórkami ciała. Natomiast pajęczaki oddychają przez płucotchawki.
Układ nerwowy zaznaczony jest niebieskim kolorem. Zaczyna się w głowie, za oczami i ciągnie po stronie brzusznej do końca odwłoka. Posiada on liczne zgrubienia. Opis: Układ nerwowy stawonogów ma postać łańcuszka biegnącego po spodniej stronie ciała, a narządy zmysłów stawonogów są dobrze rozwinięte – są to oczy, czułki, receptory węchowe.
Grafika interaktywna przedstawia budowę wewnętrzną mięczaków na przykładzie ślimaka. Widoczne jest ciało ślimaka składające się z głowy, nogi i muszli. Na głowie widać dwie pary czułków. Noga przylega do podłoża, na jej grzbietowej części znajduje się muszla. W środku ciała ślimaka widać kolorowe układy narządów. Z boku widać nazwy tych układów. Po kliknięciu na nazwę wyświetla się tylko dany układ oraz jego opis.
Układ oddechowy zaznaczony jest na biało. Znajduje się w przedniej stronie muszli i stanowi zagłębienie w niej. Przylegają do niego silnie rozgałęzione naczynia krwionośne. Opis: Większość mięczaków to zwierzęta wodne, u których narządem wymiany gazowej są skrzela. U ślimaków lądowych funkcję narządu oddechowego pełni płuco, czyli silnie ukrwiona powierzchnia płaszcza.
Układ krwionośny zaznaczony jest na czerwono. Naczynia widoczne są w przedniej części muszli, przy płucu. Tam też znajduje się serce, które ma postać dwóch zgrubień naczynia. Jedno z naczyń wędruje do dalszej części muszli, a drugie do nogi. Opis: Układ krwionośny większości mięczaków jest otwarty, zaopatrzony w serce.
Układ pokarmowy zaznaczony jest na żółto, a przylegające do niego gruczoły na brązowo. Układ pokarmowy zaczyna się otworem gębowym i ciągnie do połowy nogi ślimaka, następnie wędruje do góry, do muszli. W nosze do układu pokarmowego przylegają gruczoły. Opis: Do przewodu pokarmowego mięczaków uchodzą gruczoły ślinowe oraz trzustko‑wątroba.
Układ nerwowy zaznaczony jest na niebiesko. Zaczyna się on nad jelitem, a następnie wędruje w dół i ciągnie się po brzusznej stronie ciała ślimaka. W dalszej części rozgałęzia się. Opis: Układ nerwowy mięczaków położony jest po brzusznej stronie ciała. U głowonogów występuje mózg. Mięczaki mają narządy umożliwiające odbieranie bodźców dotykowych, węchowych, wzrokowych i chemicznych.
Na podstawie opisu ilustracji oraz własnej wiedzy porównaj cechy charakterystyczne budowy zewnętrznej i wewnętrznej pierścienic, stawonogów i mięczaków.
2. Zależności między organizmami zamieszkującymi wspólne środowisko
Mimo różnic w budowie oraz trybie życia pierścienice, mięczaki i stawonogowi mogą zasiedlać te same środowiska. Pomiędzy tymi organizmami tworzy się siećsieć zależności między gatunkami, w której obecność jednego jest potrzebna do życia innego.
Wprowadzanie do otoczenia różnych substancji przez człowieka może zaburzyć warunki środowiskowe poszczególnych obszarów i niekorzystnie wpłynąć na zmianę składu gatunkowego danego terenu.
Więcej informacji o pierścieniach, mięczakach i stawonogach znajdziesz w e‑materiałach:
Pierścienice – bezkręgowce, które mają ciało podzielone na segmentyPierścienice – bezkręgowce, które mają ciało podzielone na segmenty;
MięczakiMięczaki;
Stawonogi – skorupiaki i pajęczakiStawonogi – skorupiaki i pajęczaki;
W świecie skorupiaków i pajęczaków;
Stawonogi – owadyStawonogi – owady;
Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach .
3. Wspólny świat przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów
Pierścienice, mięczaki i stawonogi można spotkać w różnych typach środowisk, które zwierzęta te często współdzielą ze sobą oraz z innymi grupami organizmów. Przykładem może być jezioro Glinki w województwie lubelskim. W jego wodach żyje wiele gatunków ryb (m.in. sandacze, okonie, sumy, szczupaki) oraz ssaki (wydry), strefę przybrzeżną zamieszkują natomiast liczne ptaki (m.in. kaczki, rybołowy). Ważnym elementem środowiska jeziornego są obecne tam pierścienice (np. pijawki rybie i dżdżownice), mięczaki (np. ślimaki winniczki i szczeżuje wielkie) oraz skorupiaki (raki), owady (np. komary i nartniki) i pajęczaki (np. kleszcze).
Przez jezioro przepływa niewielka rzeka Tarasienka. Fragment brzegu jeziora porośnięty jest pasem trzcin i grążeli żółtych. Woda w jeziorze może być wykorzystywana m.in. do pojenia zwierząt, a także do uprawiania sportów wodnych i pływania. Jej brunatne zabarwienie wynika z obecności związków pochodzących z ziem torfowych otaczających jezioro.
Kliknij Rozpocznij
, aby przeprowadzić symulację interaktywną.
Symulator przedstawia wpływ czynników środowiskowych na przeżywalność przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów w jeziorze. Poniżej widać przycisk rozpocznij. Po kliknięciu na niego pojawia się ekran z symulatorem. Widać zbiornik wody, w którym pływają różne organizmy. Widać też brzeg porośnięty trawą. Widać: larwy kleszcza, nartnik, pijawka rybia, larwa komara, ślimaki winniczki, raki szlachetne, szczeżuje wielkie, dżdżownice ziemne. W górnym prawym rogu widać przycisk z literą i. Po kliknięciu na niego wyświetla się tekst: Zbiornik wodny, jakim jest jezioro, charakteryzuje się pewną temperaturą, zasoleniem i napowietrzeniem. Czynniki te umożliwiają wzrost i rozwój odpowiednich organizmów w jeziorze, które są ze sobą powiązane zależnościami, na przykład pokarmowymi. Zaburzenie warunków panujących w jeziorze prowadzące do śmierci jednego lub kilku gatunków może zaburzyć równowagę pomiędzy wszystkimi gatunkami występującymi w tym środowisku. Poniższa ilustracja przedstawia sieć pokarmową wybranych gatunków zamieszkujących jezioro. Pijawka rybia jest zewnętrznym pasożytem ryb, odżywiającym się krwią żywicieli. Może paść ofiarą wodnych drapieżników, takich jak ryby i ptaki. Nartnik żywi się drobnymi owadami i larwami komarów, a stanowi pokarm dla ptaków wodnych. Larwami komarów żywią się drapieżne owady wodne, takie jak nartniki, a także ryby oraz płazy. Dorosłymi osobnikami żywią się owady (na przykład ważki), ptaki oraz ssaki. Ślimak winniczek żywi się roślinami i detrytusem (martwymi owadami lub resztkami roślin). Stanowi pokarm dla drapieżników, na przykład raka szlachetnego i ptaków wodnych. Rak szlachetny zjada zarówno podwodne rośliny, jak i mniejsze organizmy wodne, głównie bezkręgowce. Szczeżuja wielka jest filtratorem odżywia się planktonem i detrytusem, może paść ofiarą raków i ptaków wodnych. Dżdżownica ziemna żywi się głównie detrytusem, dzięki czemu przyczynia się do rozkładu organicznej materii w glebie. Stanowi pokarm dla ptaków wodnych i innych drapieżników. Po wyłączeniu informacji wracamy do widoku na zbiornik wodny z organizmami. U góry ekranu znajduje się polecenie: Zmień parametry środowiska, żeby sprawdzić ich wpływ na przeżywalność przedstawicieli pierścienic, mięczaków i stawonogów w jeziorze. Przy zmianie wybranego parametru, pozostałe pozostają w wartościach optymalnych. Parametry, które można zmieniać to napowietrzenie, temperatura wody i zasolenie. Przy niskim i wysokim napowietrzeniu organizmy bezkręgowe zamierają. Przy średnim napowietrzeniu wody występują wszystkie. Przy dziesięciu, piętnastu i dwudziestu stopniach Celsjusza występują wszystkie bezkręgowce. Przy pięciu stopniach Celsjusza i dwudziestu pięciu stopniach Celsjusza zmniejsza się liczebność gatunków bezkręgowców. Przy średnim i wysokim zasoleniu zanikają wszystkie bezkręgowce. Przy niskim zasoleniu występują wszystkie bezkręgowce.
Słownik
sieć zależności pokarmowych między gatunkami żyjącymi w jednym ekosystemie, zbudowana z wielu łańcuchów pokarmowych
Zadania
Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj zadanie.
„Stanowiąca szkielet zewnętrzny muszla mięczaków w toku ewolucji głowonogów stopniowo ulega redukcji. U łodzików występuje jeszcze muszla zewnętrzna. U mątew, kałamarnic i wampirzyc obserwujemy zredukowaną wapienną płytkę, która u niektórych ośmiornic całkowicie zanika. Szkielet wewnętrzny głowonogów, osłaniający zwoje nerwowe oraz tworzący szkielet przyssawek, zbudowany jest z chrząstki”.
Indeks górny Źródło: M. Zaleska‑Szczygieł, A. Oramus, e‑materiał Progresywne cechy budowy i biologii głowonogów, zpe.gov.pl, 2022 [dostęp online: 20.07.2023]. Indeks górny koniecŹródło: M. Zaleska‑Szczygieł, A. Oramus, e‑materiał Progresywne cechy budowy i biologii głowonogów, zpe.gov.pl, 2022 [dostęp online: 20.07.2023].
Notatnik
Bibliografia
Glinki przekształcić w uzdrowisko, TV Włodawa, 20.03.2013, tvwlodawa.pl/glinki‑przeksztalcic‑w-uzdrowisko/ [dostęp online: 20.07.2023].
Jezioro Glinki, https://pl-ua-lakes.org/pl/tourist-locations/jezioro-glinki/ [dostęp online: 20.07.2023].
Kleszcze, patogeny i klimat, „Nauka o Klimacie dla Sceptycznych”, naukaoklimacie.pl/aktualnosci/kleszcze‑patogeny‑i-klimat‑300/ [dostęp online: 20.07.2023].
Nuphar lutea, https://atlas-roslin.pl/gatunki/Nuphar_lutea.htm [dostęp online: 20.07.2023].
Raki, www.wigry.org.pl/raki/biologia.htm [dostęp online: 20.07.2023].
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 lutego 1962 r. w sprawie norm dopuszczalnych zanieczyszczeń wody oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki odprowadzane do wody i do ziemi, Dz.U. z 1962 r. nr 17, poz. 75, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19620170075/O/D19620075.pdf [dostęp online: 20.07.2023].
Szczeżuja wielka, www.jezioro.com.pl/przyroda/index/zwierzeta/view/zwierzeta/q/a/item/1037, 18.09.2007 [dostęp online: 20.07.2023].
Winniczek, krakow.rdos.gov.pl/files/artykuly/20800/Winniczek.pdf [dostęp online: 20.07.2023].