E‑BOOK

Spis treści

• Oprzyrządowanie odlewniczeDSyW2r4IwOprzyrządowanie odlewnicze

• Modele odlewniczeDOA3p9CAKModele odlewnicze

• Materiały i metody stosowane do wykonania modeli odlewniczychDidItaeXfMateriały i metody stosowane do wykonania modeli odlewniczych

• Wykańczanie i kontrola modeli, form i rdzeni

• Naprawa modeli i rdzennicDPkTHRigYNaprawa modeli i rdzennic

• Słownik pojęćD1FMAMeBfSłownik pojęć

• Netografia i bibliografiaDajwelKgNNetografia i bibliografia

Wykańczanie i kontrola modeli, form i rdzeni

Powłoki ochronne na formy i rdzenie

W odlewnictwie zastosowanie mają powłoki ochronne na formy i rdzenie, składające się z osnowy z materiałów ogniotrwałych, wysokotemperaturowego materiału wiążącego, odpowiedniego rozpuszczalnika oraz dodatków. Najczęściej są to materiały wieloskładnikowe występujące w konsystencji: stałej (sproszkowanej), ciastowatej (pasty), ciekłej (czernidła, bielidła). Ze względu na funkcję dzieli się je na:

• Powłoki pasywne – powinny być obojętne na skład chemiczny odlewu, czyli nie wchodzić z nim w reakcję. Mają również za zadanie umożliwić uzyskanie gładkiej powierzchni odlewu.

• Powłoki aktywne – mają za zadanie w kontrolowany sposób zmienić właściwości powierzchniowe odlewu. Korzystna powłoka aktywna spełnia również funkcję ochronną. W przypadku braku takiej możliwości, powłokę aktywną nanosi się na uprzednio nałożona powłokę ochronną.

• Powłoki wzmacniające – nanosi się na powierzchnię form lub rdzeni w celu polepszenia właściwości warstwy masy (zwiększenie wytrzymałości, zmniejszenie osypliwości).

Pokrycia ochronne dla form i rdzeni charakteryzują się następującymi własnościami:

• materiały konsystencji ciekłej, ciastowatej lub stałej,

• o osnowie węglowej lub bezwęglowej,

• ze spoiwami lub lepiszczami,

• stabilizatorami gęstości,

• rozcieńczalnikami.

Celem nanoszenia powłok jest:

• zamknięcie porowatej powierzchniowej struktury i zabezpieczenie przed penetracją ciekłego stopu w głąb formy i rdzenia,

• zapewnienie gładkości powierzchni odlewu,

• wzmacnianie powierzchniowe form i rdzeni bez pęknięć i złuszczeń, zabezpieczając przed erozyjnym działaniem strugi ciekłego metalu,

• zabezpieczenie odlewu przed reakcją metal – forma – rdzeń w przypadku wysoce reaktywnych spoiw żywicznych lub niskiej ogniotrwałości osnowy,

• zapewnienie niskiej adhezji ciekłego metalu do powierzchni form i rdzeni, co jednocześnie gwarantuje uzyskanie dobrego ich odwzorowania jak również dobrą gładkość naskórka odlewniczego.

Efekt ochrony uzyskuje się przez:

• zakrycie porów masy formierskiej, co zapobiega penetracji ciekłego metalu w głąb masy,

• zapobieganie powstawaniu wżarć i przypaleń,

• zmniejszenie adhezji tworzywa do formy odlewu,

• zapobieganie powstawaniu fałd i pęknięć.

Powłoki ochronne muszą posiadać następujące właściwości:

• ogniotrwałość powłoki musi być wyższa niż temperatura ciekłego metalu,

• odpowiednie właściwości wytrzymałościowe,

• odporność na pękanie podczas suszenia lub utwardzania,

• powłoka musi być niereaktywna z tlenkami metali w podwyższonej temperaturze,

• zdolność do przeciwstawiania się erozji metalu wypełniającego formę.

Malowanie modeli

Zabieg ten powoduje zwiększenie trwałości i gładkości modeli oraz zabezpiecza modele drewniane przed wilgocią (z masy i powietrza). Kolory odpowiednich części modeli określają ich przeznaczenie i zastosowanie.

Kontrola modeli, form i rdzeni

Sprawdziany i ich symbole graficzne

W celu sprawdzenia czy poszczególne wymiary modeli i rdzeni są poprawne i nie przekraczają wartości granicznej stosuje się różnego rodzaju sprawdziany.

Rodzaje sprawdzianów

Szkic	Schemat	Oznaczenia	Nazwa
RTgvSkWhr8B3P Na ilustracji przedstawiony jest podest do którego umieszczony jest jednostronnie zewnętrznie zwężający się słup, na końcu którego znajduje się belka wysunięta w prawą stronę.	R18ibxnNZFTse Schematyczne oznaczenie sprawdzianu wysokościowego z jedną stopką ma postać pionowej prostej, od której u góry w prawo odchodzi prostopadła prosta z zaokrąglonym skierowanym do dołu końcem. Na obydwóch jej końcach znajdują się prostopadłe stopki.	$\text{Sh}\, 1$	Sprawdzian wysokościowy z jedną stopką
R1IzzrfW9TbG2 Na ilustracji widnieją dwie stopki do których zamontowane są dwie belki pod kątem prostym. Na odpowiedniej wysokości h połączone są ze sobą jedną poprzeczką.	R7oU5YGyji3MA Schematyczne oznaczenie sprawdzianu wysokościowego z dwiema stopkami ma kształt małej litery, z krótszą środkową nóżką, każda ma prostopadłą stopkę na końcu.	$\text{Sh}\, 2$	Sprawdzian wysokościowy z dwiema stopkami
R12geowV3Hdlt Na ilustracji widnieje sprawdzian głębokościowy w kształcie dużej litery T.	RCXPhVJQa2WUA Schematyczne oznaczenie sprawdzianu głębokościowego ma kształt litery T, której daszek ma zaokrąglone skierowane do dołu końce. Na wszystkich jego zakończeniach są krótkie prostopadłe stopki.	$\text{St}$	Sprawdzian głębokościowy
RyXDqDKs8og0L Na ilustracji widnieje sprawdzian głębokościowy w kształcie dużej litery T. Na podstawie litery T wycięte są po dwa wgłębienia z każdej strony.	R4EkHlslx7z55 Schematyczne oznaczenie sprawdzianu szczelinowego ma kształt litery T z dwiema krótkimi równoległymi liniami po obu stronach jej nogi w dolnej części.	$\text{Sg}$	Sprawdzian szczelinowy (grubościowy)
RxQjg829jTcjn Na ilustracji przedstawiony jest element do którego przysunięty jest sprawdzian prostopadłości. Element ma kształt pionowego prostokąta ze stopką oraz zakończony jest trapezem. Z jego lewej strony dostawiony jest prostopadłościan w kształcie pochylonej litery F.	R1JRIY85Qc9O3 Schematyczne oznaczenie sprawdzianu prostopadłości ma kształt litery F z prostopadłą stopką na każdym z jej końców, stopka na dolnym jej końcu jest większa od pozostałych i niesymetrycznie ułożona, ponieważ z prawej strony jest dłuższa niż z lewej.	$\text{Sp}$	Sprawdzian prostopadłości
R1adrOx3WW4oB Na ilustracji przedstawiony sprawdzian szczękowy, który przypomina kształt kwadratu z zaokrąglonymi bokami oraz wyciętym w środku kwadratem. Na dolnej krawędzi widoczna jest przerwa S doprowadzona do środka kwadratu.	RFzOFblxuHd0C Schematyczne oznaczenie sprawdzianu szczękowego ma kształt kwadratowej litery C obróconej otworem do dołu, a na końcach jej ramion znajdują się prostopadłe stopki.	$\text{Ss}$	Sprawdzian szczękowy

Szkic	Oznaczenia	Nazwa
R153l9WgMdOZR Ilustracja przedstawia element który wewnątrz ma kształt obrysu zewnętrznego jakiegoś elementu. Cały sprawdzian jest w nierównomiernym kształcie zakończony dwoma dziurami po bokach.	$\text{Srz}$	Sprawdzian obrysu (zewnętrzny)
RGXPK4P5dz74O Na ilustracji przedstawiony jest sprawdzian długości, który ma podstawę prostokąta z oszczerbionym prawym dolnym elementem w kształt małego prostokąta z półkolem oraz na górnej podstawie, na środku trapez równoramienny z podłużną dziurą.	$\text{S}1$	Sprawdzian długości
R1c9ta4PcyLpb Ilustracja przedstawia ustawę do ustawienia rdzenia, rdzeń po lewej stronie oraz sprawdzenie rdzenia.	$\text{Sn}$	Podstawka do ustawienia rdzenia do sprawdzenia
R1AkMup6cTE2l Na ilustracji przedstawiony jest sprawdzenie rdzenia, które jest już ustawione na konkretnym rdzeniu, znajdującym się na płycie. Na dolę znajduję się sam sprawdzian rdzenia, który ma kształt przypominjący prostokąt bez jednego boku z wyciętym odpowiednim kształtem rdzenia.	$\text{Sh}2$	Sprawdzenie rdzenia na płycie przy pomocy sprawdzianów $\text{Sro}$ i $\text{Sh}2$

RfemEI7MAL73G

Sprawdzian modelu: 1- sprawdzian wysokości A, 2 - sprawdzian wysokości B, 3 - płyta

Ilustracja przedstawia sprawdzian modelu, służący do sprawdzenia czy podany model posiada poprawne wymiary. Model położony jest na płycie w kształcie kwadratu. Z lewej strony modelu widnieje sprawdzian wysokości modelu z jedną stopką. Sprawdzian przedstawia jedną stopkę, która jest wysunięta na odpowiednią wysokość. Drugim sprawdzianem jest sprawdzian wysokości z dwoma stopkami, który ma wycięty kształt w kształcie przekroju modelu.

Rsm2vmiJixYjc

Sprawdzian modelu: 1 - rdzeń, 2 - płyta, 3 - sprawdzian przykręcany do płyty, 4 - sprawdzian przesuwany

Na ilustracji przedstawiony jest rdzeń, który umiejscowiony jest na prostokątnej płycie. Po prawej stronie na wysokości rdzenia widnieje sprawdzian przykręcany do płyty, który sprawdza odpowiednie wymiary rdzenia. Po lewej stronie natomiast jest sprawdzian przesuwny, który stoi prostopadle do płyty. W jego wnętrzu jest wycięty fragment – odpowiedni kształt rdzenia.

Narzędzia pomiarowe do kontroli wymiarów modeli, płyt modelowych, rdzeni i form

Za względu na spełnienie przez przyrząd określonych wymagań wyróżnia się:

• przyrządy pomiarowe kontrolne,

• przyrządy pomiarowe użytkowe.

Przyrząd kontrolny i użytkowy jednocześnie może być przyrządem tego samego rodzaju, ale odmiennej dokładności niż w przypadku przyrządów pomiarowych kontrolnych lub użytkowych. 

Ze względu na sposób prezentacji wskazań wyróżnia się:

• przyrządy pomiarowe z odczytem analogowym (np. suwmiarki noniuszowe),

• przyrządy pomiarowe z odczytem elektronicznym (cyfrowym).

Najczęściej stosowane przyrządy to:

• przymiar kreskowy,

• szczelinomierze,

• promieniomierze,

• liniały krawędziowe,

• kątomierze,

• sprawdziany,

• płytki wzorcowe,

• czujniki,

• suwmiarki, wysokościomierze i mikrometry.

R1JCjNvSq6QDg

Rodzaje suwmiarek
a) suwmiarka jednostronna
b) suwmiarka dwustronna
c) suwmiarka dwustronna z głębokościomierzem
d) głębokościomierz
e) wysokościomierz.

Na ilustracji przedstawionych jest pięć rodzajów suwmiarek, oznaczonych literami od a do e.

Na pierwszym rysunku przedstawiona jest suwmiarka jednostronna, która z jednej strony posiada szczęki do mierzenia, natomiast z drugiej strony posiada płaską powierzchnię. Na drugim rysunku z literą b przedstawiona jest suwmiarka dwustronna, która z jednej strony posiada szczęki do mierzenie, z drugiej mniejsze szczęki do pomiarów wewnętrznych. Na następnym rysunku literą c jest suwmiarka dwustronna z głębokościomierzem. Wygląda identycznie jak suwmiarka dwustronna, dodatkowo jest zakończona wysuwanym pręcikiem, który jest głębokościomierzem. Czwarty rysunek pokazuje sam głębokościomierz, ma listwę z podziałką z środku oraz dwie szczęki po bokach.  Natomiast na ostatnim rysunku e jest wysokościomierz, który posiada stopkę z której wystaję podziałka oraz szczęki z boku podziałki.

R1SztkuQ6KdDc

Suwmiarka
a) suwmiarka z noniuszem
b) suwmiarka z czujnikiem

Na ilustracji przedstawiona jest suwmiarka z noniuszem. Suwmiarka ma po środku listwę z podziałką, po jednej stronie szczęki do mierzenia, natomiast z drugiej strony szczęki do pomiarów wewnętrznych. Na rysunku zaznaczony jest wymiar średnicy D miedzy szczekami do pomiarów wewnętrznych. Między szczękami do mierzenia pomiarów zewnętrznych widoczne są dwa koła o średnicy d. Na końcu listwy z podziałką znajduje się głębokościomierz, który służy do sprawdzenia głębokości. Zaznaczona wysokość wysunięcia to h.

Na dolne przedstawiony jest rysunek głowicy suwmiarki z czujnikiem. Do szczęki ruchomej przyczepiony jest czujnik w kształcie okręgu ze strzałką, który pokazuje pomiar.

RebViZSrVdtw7

Zasada odczytu wartości pomiaru suwmiarką

Na ilustracji przedstawiona jest zasada odczytu wartości pomiaru suwmiarką. Obrazek przedstawia fragment podziałki suwmiarki oraz podziałkę noniusza, która jest ruchoma – przesuwa się wraz z jedną ze szczęk. Na górnej podziałce strzałką jest zaznaczony wymiar – zero przecinek sześćdziesiąt, natomiast na dolnej podziałce noniusza jest zaznaczony wymiar zero przecinek zero siedem.  Pod rysunkiem napisane jest równanie:

 0,60 + 0,07 = 0,67

Przy suwaku szczęki przesuwnej, znajduje się dodatkowa podziałka pozwalająca na wykonywanie dokładniejszych pomiarów. Należy odczytać wartość na głównej podziałce. Jeżeli kreska przy zerze podziałki dodatkowej znajduje się pomiędzy wartościami podziałki głównej, należy odczytać wartość po lewej stronie. Podziałka dodatkowa posiada zakres od 1 do 10 setnych centymetra. Należy odczytać pierwszą wartość podziałki dodatkowej, która zrówna się z dowolną kreską podziałki głównej i dodać ją do odczytanej wcześniej wartości podziałki głównej. W tym przypadku wynik pomiaru to 0,67 centymetra.

RaUXqKiOYze2a

Przyrządy pomiarowe mikrometryczne
a) mikrometr zewnętrzny
b) mikrometr wewnętrzny
c) głębokościomierz mikrometryczny
d) średniówka mikrometryczna dwupunktowa
e) średniówka mikrometryczna trójpunktowa
f)  głowica mikrometryczna

Na ilustracji przedstawionych jest sześć przyrządów pomiarowych mikrometrycznych. Na pierwszym z literą a widnieje mikrometr zewnętrzny, zbudowany jest półokrągłego kowadła oraz rączki. Drugi przyrząd z literą b jest to mikrometr wewnętrzny, kształtem przypomina suwmiarkę, składa się z rączki oraz dwóch szczęk. Trzeci przyrząd z literą c jest głębokościomierzem mikrometrycznym, zbudowanym z rączki o dwóch wystających elementów naprzeciwko siebie. Czwarty przedmiot – d to średniówka mikrometryczna dwupunktowa zbudowana z nierównomiernej rączki, natomiast przyrząd szósty to średniówka mikrometryczna trójpunktowa. Do nierównomiernej rączki na końcu przyczepione ma dwa elementy.  Ostatnim elementem jest głowica mikrometryczna.

R1CTFWToOBZvr

Mikrometr

1. kabłąk,
2. kowadełko pomiarowe,
3. powierzchnie pomiarowe,
4. wrzeciono pomiarowe,
5. podziałka,
6. linia odniesienia,
7. bęben z podziałką,
8. sprzęgiełko,
9. blokada wrzeciona,
10. okładki uchwytu (izolacja).

Na ilustracji przedstawiona jest mikrometr oraz podpisana jego budowa. Na początku znajduje się kabłąk, który ma kształt półokręgu. Do kabłąka przyczepione jest kowadełko pomiarowe. Naprzeciwko niego znajduje się wrzeciono pomiarowe w kształcie długiego walca.  Kowadełko pomiarowe oraz wrzeciono pomiarowe zakończone są powierzchnią pomiarową wykonaną z węglika.

Kabłąk jest w części otoczony okładką uchwytu (izolacją). Przy zakończeniu części pomiarowej znajduje się blokada wrzeciona.  Na rączce znajduje się podziałka oraz linia odniesienia. Następnie widoczny jest bęben z podziałką na którym umieszczona jest linia odniesienia. Na zakończeniu rączki widoczne jest sprzęgiełko – widoczne jako wystająca część w kształcie walca.

Narzędzia pomiarowe oraz do wykończania form i rdzeni

Narzędzia do prac wykończających formy i rdzenie, stosuje się narzędzia takie jak jaszczurki, gładziki kuliste, czułenkowate i płaskie. Narzędziami pomiarowymi mogą być: metr skurczowy, cyrkiel drążkowy i prosty, macki zewnętrzne i wewnętrzne, poziomica, pion i inne.

Powrót do spisu treści1Powrót do spisu treści

Powiązane materiały multimedialne

• Film edukacyjny: Stanowisko oraz materiały niezbędne do wykonania oprzyrządowania odlewniczegoDN51z1gmNStanowisko oraz materiały niezbędne do wykonania oprzyrządowania odlewniczego

• Wizualizacja modeli w grafice 2D i 3D: Wytwarzanie rdzeni metodą cold‑boxD6E083LCAWytwarzanie rdzeni metodą cold‑box

• Wycieczka wirtualna: Przedstawienie miejsca pracy i narzędzi w procesie powstawania oprzyrządowania odlewniczegoDx8uHzoFNPrzedstawienie miejsca pracy i narzędzi w procesie powstawania oprzyrządowania odlewniczego