Życie na lądzie

1. Czynniki warunkujące życie na lądzie

Głównymi czynnikami środowiska, które mają wpływ na życie organizmów, są woda, tlen, światło i temperatura. Występują one w różnej ilości w danym środowisku.

Woda to środowisko życia niektórych roślin i zwierząt, ale też składnik ciała wszystkich organizmów. Jej brak prowadzi do odwodnienia i śmierci. Dostępność słodkiej wody na Ziemi jest zróżnicowana. Organizmy lądowe są przystosowane do pobierania, magazynowania oraz oszczędzania wody.

Tlen służy organizmom do oddychania. Organizmy mają różne przystosowania do pobierania tlenu z otoczenia. Wymiana gazowa u roślin lądowych odbywa się przez specjalne otwory w liściach i łodygach (aparaty szparkowe), a u zwierząt przez narządy oddechowe, np. płuca. Wiele zwierząt lądowych pobiera tlen i usuwa dwutlenek węgla całą powierzchnią ciała. Na lądzie ilość tlenu jest większa niż w wodzie.

Światło słoneczne służy roślinom do wytwarzania pokarmu z wody i dwutlenku węgla w procesie fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy. Zwierzętom umożliwia orientację w środowisku za pomocą wzroku. Ma też wpływ na temperaturę powietrza.

Temperatura otoczenia oddziałuje na rozwój roślin oraz zachowanie zwierząt. W wodzie wahania temperatury są małe, natomiast na lądzie – znacznie większe.

R1SBHmBe7mSXz

Na fotografii widać płaską skałę, na której rosną dwa porosty. Mają postać owalnych placków o nierównej powierzchni koloru ciemno‑pomarańczowego.

Więcej informacji na temat wpływu czynników środowiska na funkcjonowanie organizmów znajdziesz w e‑materiale Czy wszędzie żyje się tak samo?DcfMbqUJ1Czy wszędzie żyje się tak samo?

2. Jak zbudowana jest roślina?

Części ciała rośliny i ich funkcje:

• Korzeń – umożliwia pobieranie wody z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi, a także utrzymuje roślinę w podłożu.

• Łodyga – podtrzymuje liście i kwiaty. Razem z liśćmi i kwiatami tworzy pęd, czyli nadziemną część rośliny. U większości roślin łodyga jest sztywna i skierowana do góry. Umożliwia transport wody z korzenia do liści i kwiatów oraz substancji pokarmowych z liści do korzenia.

• Liście – wytwarzają pokarm w procesie fotosyntezy, dzięki zawartemu w nich zielonemu barwnikowi.

• Kwiaty – umożliwiają rozmnażanie się roślin. Często tworzą skupienia zwane kwiatostanami.

RzCQ7QGRr2HbU

Rysunek przedstawia roślinę wraz z przekrojem przez glebę w celu ukazania korzeni. Na rysunku znajdują się wskazania na zieloną, podłużną łodygę orasz szerokie liście, czyli część nadziemną (pęd) i brązowy, rozłożysty korzeń, czyli część nadziemną.

Rośliny lądowe przybierają różne formy:

• Rośliny zielne to rośliny o niezdrewniałej łodydze. Mogą być jednoroczne, dwuletnie i wieloletnie (byliny).

• Krzewy to wieloletnie rośliny o zdrewniałych łodygach – od drzew odróżnia je brak pnia.

• Drzewa to wieloletnie rośliny o zdrewniałych łodygach – łodyga główna tworzy pień, który się rozgałęzia i wraz z liśćmi tworzy koronę.

Ze względu na rodzaj liści drzewa i krzewy dzieli się na liściaste, których liście mają płaską, szeroką blaszkę liściową, oraz iglaste, których liście są przekształcone w igły.

3. Procesy życiowe roślin

Etapy życia rośliny:

• kiełkowanie nasion;

• rozwój korzeni, łodygi i liści;

• kwitnienie;

• wytwarzanie owoców i nasion;

• starzenie się i obumieranie rośliny.

Czynności życiowe roślin:

1. Odżywianie polega na wytwarzaniu pokarmu z wody (w której rozpuszczone są sole mineralne) i dwutlenku węgla przy udziale energii słonecznej w procesie fotosyntezyfotosyntezafotosyntezy. Zachodzi w zielonych częściach rośliny, głównie w liściach.

2. Oddychanie to uwalnianie energii z pokarmu przy udziale tlenu.

3. Rozmnażanie to wydawanie na świat potomstwa. Niezbędnym organem u roślin służącym do rozmnażania płciowego jest kwiat.

Więcej informacji na temat procesów życiowych roślin znajdziesz w e‑materiale Procesy życiowe roślinDcfA2x01sProcesy życiowe roślin.

4. Przystosowania roślin do życia na lądzie

Rośliny musiały poradzić sobie m.in. z ograniczoną dostępnością wody, małą gęstością powietrza, dużymi wahaniami temperatur, niewielką zawartością dwutlenku węgla w powietrzu oraz dużą dostępnością światła, a także zmienić sposób rozmnażania się.

Ograniczona dostępność wody

Rośliny zmuszone zostały nie tylko do sprawnego pobierania wody, ale również zminimalizowania jej strat. W związku z tym wykształciły sprawny system korzeniowy, umożliwiający ciągłe pobieranie wody z podłoża oraz warstwę okrywającą łodygę i liście, która ogranicza parowanie wody. Dodatkowo, niektóre rośliny (szczególnie rosnące w bardzo suchym środowisku) wytworzyły możliwość gromadzenia wody w łodygach lub liściach.

RYTn897D5mQXR

Na planszy widoczny jest zielony Torfowiec błotny. Jest on duży, rozrośnięty o rozgałęzionych łodyżkach. Liście łodyżkowe płaskie, pociągłe, w niektórych miejscach mają żółte zabarwienie.

R1EFQMfF3ljpo

Na planszy widoczny jest Paprotnik kolczysty. Ma on bardzo długie, cienkie, jasno‑brązowe łodygi, które porastają ciemno‑zielone, pociągłe liście. Blaszka liścia jest lancetowata, podwójnie pierzasto złożona.

R1EO6AkBgCrHy

Na planszy widoczny jest kaktus Echinocactus grusonii. Ma on okrągłą, ciemno‑zieloną łodygę, pokrytą krótkimi cierniami ze spłaszczonym, żółtym wierzchem, na którym widoczny jest wieniec uschniętych, pomarańczowych kwiatów.

R1OcOI58E7c3b

Na planszy widoczny jest gęsto rozrośnięty grubosz jajowaty. Ma pociągłe, zielone, masywne łodygi, szerokie liście jajowate, mięsiste, jasno‑zielone, z czerwonymi obrzeżami.

ROari7xbgFblc

Na planszy widoczne jest jasno‑brązowe drzewa z rozrośniętymi, podłużnymi korzeniami, przytwierdzonymi do gruntu. Pomiędzy korzeniami widoczne są liczne, uschnięte, czerwone liście.

Mała gęstość powietrza i silne wiatry

Ta cecha środowiska lądowego przyczyniła się do wykształcenia przez rośliny usztywnionej lub elastycznej łodygi. Wzmocniona i usztywniona łodyga utrzymuje pionową pozycję rośliny, co zapewnia lepszy dostęp do światła. Rośliny o masywnej budowie wytrzymują silne wiatry. Natomiast rośliny wiotkie i elastyczne poddają się podmuchom wiatru i unikają w ten sposób złamania czy rozerwania.

R157nVti3aKDy

Na planszy widoczny jest Skrzyp polny. Ma on długie, cienkie, jasno‑zielone łodyżki z podłużnymi, licznymi, zielonymi z żółtymi przebarwieniami na czubku, postrzępionymi, pociągłymi rozgałęzieniami, skierowanymi ku górze.

Rf3T91Yk8CdIX

Na planszy widoczna jest Konwalia majowa. Ma ona długie, jasno‑zielone łodygi ze zwisającymi, białymi, kulisto‑dzwonkowatymi, pochylonymi do dołu kwiatami oraz szerokie, ciemno‑zielone, epileptyczne liście.

RMdGsgbHNvFb2

Na planszy widoczny jest Dąb szypułkowy. Ma on szeroki, ciemno‑brązowy, wysoki pień z licznymi rozgałęzieniami, które porastają ciemno‑zielone, liczne liście.

Duże wahania temperatury powietrza

Drzewa i krzewy okrywa gruba kora, chroniąca wnętrze łodyg przed zbyt wysoką lub zbyt niską temperaturą. Natomiast rośliny zielne, np. szarotka i sasanka, wytwarzają gęste włoski na łodygach, liściach i kwiatach, które chronią przed niekorzystnymi temperaturami.

RxnWTmtIj45MQ

Na planszy widnieje sasanka łąkowa. Łodyga ma brązowy kolor, silnie owłosiona długimi, białymi włoskami. U jej podstawy i na czubku, widnieją długie, postrzępione, zielone listki. Kwiat jest dzwonkowaty, skierowany w dół, płatki są w szaro‑fioletowym kolorze.

R14Ja8b0blTnW

Na planszy widoczny jest Buk zwyczajny. Ma on szeroki, brązowy, omszony, wysoki pień z szeroką dziuplą i licznymi rozgałęzieniami, które porastają jasno‑zielone, liczne liście.

R7aAPiOoVCEc9

Na planszy widoczna jest Sosna zwyczajna. Ma ona cienki, ciemno‑brązowy, wysoki pień z licznymi rozgałęzieniami, które porastają ciemno‑zielone, liczne liście, przekształcone w igły. W lewym, dolnym rogu widoczne jest zbliżenie gałązkę z zielonym, długim igliwiem.

Nasłonecznienie

Rośliny starają się jak najlepiej wykorzystać światło. Dlatego też ustawiają swoje liście tak, by jedne nie przysłaniały drugich. Natomiast gdy nasłonecznienie jest zbyt duże, obracają swoje liście brzegiem do słońca.

R11gItOFaIvBn

Na planszy widoczne są liczne liście bluszczu pospolitego. Mają ciemno i jasno zielony kolor, widoczne, białe, pierzaste unerwienie i gwiaździste kształty.

RGXYfjsofSqyi

Na planszy widoczna jest brązowa, cienka, długa gałązka eukaliptusa, którą porastają pociągłe, wąskie, ciemno‑zielone, liczne, skierowane w dół liście eukaliptusa.

5. Przystosowania zwierząt do życia na lądzie

Zwierzęta również musiały się przystosować do warunków panujących na Ziemi.

Ograniczona dostępność wody

Zwierzęta na różne sposoby radzą sobie z ochroną ciała przed wysychaniem. Węże i jaszczurki mają grubą i suchą skórę, pokrytą łuskami, a żółwie – tarczkami, chroniącymi przed utratą wody. Natomiast inne zwierzęta (np. żaba rogata) na czas suszy zakopują się w ziemi i otaczają warstwą śluzu. Swoje kryjówki opuszczają dopiero wtedy, gdy zaczyna padać deszcz i robi się wilgotno.

RvRg46UDywbl8

Fotografia przedstawia jaszczurkę zwinkę. Ciało jaszczurki jest zielone z brązowym ogonem. Stoi pod trawą na ziemi, lekko skosem, duża głowa z brązowym okiem w lewo. Ma bardzo krótkie łapy. Na ciele drobne łuski.

R1M24rhUcONAP

Na planszy widoczna jest żaba rogatka. Ma masywną budowę ciała, krótkie kończyny, głowę szeroką i dużą, silnie wysklepioną oraz wypukłe, znajdujące się na czubku, żółto‑czarne oczy. Ciało ma kolor zielony z brązowymi plamami, boki mają żółtawy odcień spód jest jasny w brązowe plamy.

R1TSIxvHV1rRn

Zdjęcie dorosłej traszki. Zwierzę ma długie, smukłe ciało barwy czarnej. Na brzuchu widoczne żółte plamy. Na końcu ciała ogon długości równej długości tułowia. Wzdłuż grzbietu i ogona ciągnie się wyrostek w kształcie grzebienia. Na głowie duże czarne oczy. Tułów wyposażzony w dwie pary krótkich kończyn, z których każda ma cztery palce.

RU3ZaQqfROduE

Na planszy widoczny jest chrząszcz. Ma jajowaty kształt, ciało pokryte tęczowym pancerzem, bardzo małą głowę z długimi czułkami oraz szeroki odwłok z długimi odnóżami.

Silne wiatry

Silny wiatr wychładza, zatem zwierzęta zbierają się w duże, zwarte stada. Dzięki temu zwierzęta mogą się nawzajem ogrzewać. Robią tak np. pingwiny.

RqTtWV906XuH8

Na planszy widoczny jest biały lodowiec, przez którego środek płynie ciemny akwen. Na jednej części znajduje się rząd stojących, niewielkich, biało‑czarno‑żółtych pingwinów, a na drugą część lodowca, uchwycony w locie, wskakuje pojedynczy pingwin.

Duże zmiany temperatur

Wiele zwierząt posiada włosy lub pióra chroniące je przed chłodem.

R9FwjbLSKAkff

Na planszy widoczna jest Sikora bogatka. Ma ona drobne, żółto‑czarno‑białe ciało, niewielką głowę z małym czarnym okiem i dziobem. Ptak stoi na zielonej desce, na dwóch, długich, szarych odnóżach.

Rg9Y2U3pyHDAK

Na planszy widoczne są dwa osobniki gronostaja. Zwierzęta mają długi tułów, krótkie odnóża, małe głowy z zaokrąglonymi uszami oraz pociągłe ogony. Jeden z nich ma sierść koloru czekoladowo‑brązowego na grzbiecie oraz żółto‑białego na brzuchu, drugi ma białe futro z czarnym końcem ogona.

Niektóre zwierzęta przesypiają okres niskich temperatur (np. niedźwiedzie, susły i świstaki).

RPagnqybvvvLO

Na planszy widoczny jest stojący suseł. Ma on podłużne ciało, pokryte szaro‑rudą sierścią na brzuchu, zaś na bokach żółtawo‑szara z białymi cętkami. Głowę ma niewielką z przylegającymi uszami i czarnymi oczami.

R3zvM0SPabGCL

Na planszy widoczny jest świstak. Ma on masywne ciało, odnóża oraz głowę z dużym, szarym nosem, małymi uszami i parą czarnych oczu. Sierść jest gruba, szorstka, w odcieniach szarości i żółci.

RyCfkryStThuh

Na planszy widoczny jest niedźwiedź brunatny. Ma masywną sylwetką ciała, umięśnione kończyny i dużą głowę z zaokrąglonymi uszami i czarnym nosem oraz parą oczu. Sierść jest gęsta, ma ciemno‑brązowy kolor.

Niektóre ptaki na czas zimy wędrują do cieplejszych krajów (np. bociany), gdzie łatwiej jest im znaleźć pożywienie.

ROTgEe5q4Wiiy

Na planszy widoczny jest bocian biały. Ma duży, biało‑czarny tułów, podłużne, pomarańczowe nogi, długą, zgiętą szyję oraz niewielką głowę z czarnymi oczami oraz długim, spiczastym, czerwonym dziobem.

Inne zwierzęta, np. żaby, chronią się przed upałem, chowając się w szczelinach skalnych lub trawach, myszy w swoich norach, a rysie, wilki i jelenie – w cieniu drzew.

RZ8eYH6fEHFN0

Fotografia przedstawia zbliżenie oliwkowej żaby z boku, pyskiem w prawo. Żaba trawna siedzi na podłożu z brunatnych liści i gałązek. Na głowie duże, wypukłe, okrągłe oczy ze złotawymi tęczówkami. Szpara źrenicy czarna, poziomo owalna. Przez pysk, oko aż do przednich łap brązowa plama. Ciało krępe, kończyny przyciągnięte do tułowia. Brzuch jasny. Na tylnych łapach ciemniejsze, poprzeczne pasy.

RnqFFVnNrCTM9

Na planszy widoczny jest ryś, stojący na szarym gazie, pośród drzew iglastych. Ma on masywne, pomarańczowe z brązowymi elementami i białym spodem, ciało, umięśnione odnóża oraz okrągłą głowę ze szpiczastymi uszami.

Rgl6s5TIyWW2z

Fotografia przedstawia głowę beżowego psa. Ma on otwarty pysk i wystawiony język.

Duża zawartość tlenu w powietrzu

Niektóre zwierzęta prowadzą wymianę gazową całą powierzchnią ciała. Inne natomiast wykształciły specjalne narządy oddechowe, np. płuca.

RIGGJfqzfD0Mh

Na planszy widoczna jest zgięta dżdżownica na zielonym mchu. Ma ona podłużne, jasno‑brązowe, segmentowane ciało z widocznym, kwadratowym siodełkiem.

RTgwh1OVdChra

Fotografia przedstawia małego żółwia, wychodzącego z wody na kawałek drewna. Żółw ma małą głowę na grubej szyi, skierowany w lewo. Skorupa płaska, łuski szerokie, czarno brązowe. Łapy masywne na końcach.

Mniejsza gęstość powietrza

Środowisko lądowe ma znacznie mniejszą gęstość niż wodne, dlatego zwierzęta zamieszkujące lądy wykształciły mocną konstrukcję układu ruchu (szkieletu i mięśni) oraz różne narządy służące do poruszania się (odnóża lub kończyny). Dzięki nim zwierzęta te mogą się poruszać:

• ruchem ślizgowym – posługują się nim bezkręgowce wykorzystujące napięcie powierzchniowe wody oraz ptaki unoszące się na wodzie dzięki sile wyporu;

• poprzez pełzanie – występuje u zwierząt lądowych pozbawionych odnóży lub kończyn;

• ruchem kroczącym – najczęstszy rodzaj przemieszczania się zwierząt lądowych;

• biegając – ruch umożliwiający szybką ucieczkę przed zagrożeniem lub dogonienie ofiary;

• ruchem skaczącym – umożliwia on bardzo szybkie przemieszczanie się, ale występuje rzadko ze względu na duże zapotrzebowanie energetyczne;

• poprzez lot – związany z wykształceniem zdolności do poruszania się w powietrzu.

RzZuUfU7Y3YD2

Fotografia biedronki zrywającej się do lotu. Zwierzę jest skierowane w prawą stronę zdjęcia, siedzi na krawędzi liścia. Ciało jest czarne, z białymi plamami w przedniej części. Skrzydła są rozpostarte. Przednie skrzydła są twarde i mają kształt ćwierci kuli. Są czerwone w dużymi czarnymi plamami. Tylne skrzydła są przezroczyste i dwukrotnie dłuższe od przednich.

R1Qsf6c1kyQgR

Fotografia przedstawia grubą, zwiniętą brązową żmiję, leżącą na piasku. Ma uniesioną trójkątną głowę. Na ciele żmii zygzakowaty wzór z jasno i ciemno brązowych łusek.

RC9fv1Q5x0SEI

Fotografia przedstawia zająca szaraka. Jest szarobrązowy. Widoczne jest duże oko i długie uszy z ciemnymi końcami. Przednie łapy wyprostowane, tylne przygięte, jest gotowy zerwać się do biegu.

RQXqXUjgV3nQy

Na planszy widoczny jest kangur. Ma on masywne, umięśnione ciało, porośnięte szaro‑brązową sierścią, z długimi kończynami skończonymi, bardzo długim, cienkim ogonem oraz dużą głową z podłużnymi, stojącymi uszami.

Ptaki wykształciły przystosowania do lotu, takie jak: opływowy kształt ciała czy kończyny przednie przekształcone w skrzydła.

RbHs83jhjc0xd

Na planszy widoczny jest Kos zwyczajny. Ma on okrągłe, szerokie ciało, pokryte czarnymi piórami, z długim ogonem, cienkimi, czarnymi odnóżami i małą głową z okrągłym okiem i spiczastym, pomarańczowym dziobem.

R1LTEr6ovLoBB

Na planszy widoczna jest Modraszka zwyczajna. Ma szeroki tułów z żółto‑zielonymi piórami na spodzie ciała i niebiesko‑białymi piórami na grzbiecie, podłużnym ogonie i drobnej głowie z małym, czarnym okiem i spiczastym dziobem.

R106SkXxgfPpa

Zdjęcie przedstawia mewę w locie. Jest to ptak o biało‑szarym upierzeniu. W tle widać duży zbiornik wodny i strome zbocza wzgórza.

6. Przystosowania zwierząt do zdobywania pokarmu

Ze względu na to, że twardy roślinny pokarm wymaga posiadania narządów gębowych zdolnych do odcinania liści, drążenia drewna czy wyjadania owoców, owady wytworzyły narządy gębowe typu gryzącego. Narządy te mają szerokie i płaskie krawędzie podobne do nożyc.

R1UMeUEprJQ0a

Na planszy widoczny jest Jelonek rogacz (samiec). Ma masywne, lekko błyszczące, o brązowo‑bordowym kolorze ciało, pokryte pancerzem. Widoczny jest szeroki odwłok, krótki tułów, cienkie odnóża, szeroka głowa z długimi żuwaczkami.

Ptaki roślinożerne żywią się głównie owocami lub nasionami, dlatego zwykle mają grube, mocne dzioby.

R1HWoJu6BMg4k

Na planszy widoczne są dwa osobniki Wróbla domowego, siedzące na zielonym żywopłocie. Ptak po lewej stronie ma ubarwienie szaro‑brązowe, a ptak po prawej, szaro‑czarne. Oba ptaki są niewielkie, mają pociągły tułów, długi ogon, małą głowę z czarnymi oczami i szarymi, krótkimi dziobami.

Z kolei koliber, który żywi się płynnym nektarem kwiatów, ma długi, wąski i stosunkowo miękki dziób.

RdBZT3Vo1Evel

Na planszy widnieje mały, pomarańczowo‑brązowy ptak. Ma on niewielkie, owalne ciało, podłużny ogon, krótkie, rozłożone, spiczaste skrzydła oraz drobną głowę z czarnym okiem i podłużnym, szarym dziobem, który znajduje się przy różowym kwiecie.

Przystosowania do pobierania pokarmu roślinnego widoczne są w budowie zębów. Przednie zęby ssaków żywiących się trawą są łopatowate i ułożone w jednej linii, dzięki czemu tworzą ostrą krawędź tnącą. Tylne zęby z kolei są szerokie i mają płaską koronę, pokrytą ostrymi fałdami przypominającymi tarkę. Służą do rozcierania pokarmu.

R1MqoMaFfRUAI

Na planszy widoczny jest brązowy, duży koń. Ma on uniesioną w górę, masywną głowę i rozchylone, czarne wargi, pod którymi znajdują się różowe dziąsła oraz żółte, równe zęby.

U gryzoni, które żywią się twardszym pokarmem, siekacze rosną przez całe życie. W przeciwnym razie zużyłyby się zbyt szybko. Dzięki nim ssaki te są w stanie gryźć korę i drewno, twarde nasiona i owoce.

R70DsS7gGaObT

Na planszy widnieje mała, szaro‑brązowa mysz, siedząca na cienkiej gałązce. Ma ona masywne ciało, nieduże kończyny, długi ogon, dużą głowę z czarnymi oczami, małym nosem i zaokrąglonymi, stojącymi uszami.

R13GPbJyRRqFD

Fotografia przedstawia rudą wiewiórkę. Ma duże, czarne oczy, małe, spiczaste uszy i szary nos. W przednich łapkach trzyma pożywienie blisko pyszczka. Siedzi na podkulonych tylnych łapach, długimi palcami i pazurami trzyma się gałązki. Długi, puszysty ogon ma zawinięty na grzbiet.

W przeciwieństwie do diety roślinnej, mięso jest pokarmem wysokokalorycznym, dlatego żywiące się nim zwierzęta nie muszą cały czas jeść i mogą dużo odpoczywać.

Wiele drapieżnych zwierząt zaopatrzonych jest w silne i ostre pazury lub szpony służące do pochwycenia i przytrzymania zwierzyny.

RqLXY8X7gVwnY

Na planszy widoczne są dwie fotografie. Na zdjęciu górnym widnieje białą, duża głową orła z żółtym okiem i pomarańczowym, zakrzywionym dziobem. Na zdjęciu dolnym znajduje się duży, brązowy orzeł z rozłożonymi, szerokimi skrzydłami i ogonem, który zbliża się do małego zająca siedzącego na trawie.

Drapieżne ssaki mają kły, które służą do chwytania i przytrzymywania pokarmu.

R1TX0QDDoX2Aq

Na planszy widoczna jest duża, okrągła głowa pomarańczowo‑biało‑brązowego tygrysa. Ma on okrągłe, żółte oczy, trójkątny, różowy nos i otwartą jamę gębowa z widocznymi dużymi, białymi kłami oraz zaokrąglonym, różowym językiem.

W niektórych grupach zwierząt najważniejszym narządem służącym do polowania jest język. U dzięcioła jest długi i ostro zakończony, zaopatrzony w skierowane do tyłu ząbki. Ptak wsuwa go do korytarza wydrążonego przez ofiarę w drzewie, zahacza o nią językiem i wyciąga.

R1ce9mz5s2n4l

Na planszy widnieje Dzięcioł duży znajdujący się na kłodzie drewna. Ma on czarno‑białe upierzenie z czerwonym elementem na głowie, podłużny tułów, długi ogon, krótkie odnóża i okrągłą głowę z krótkim, szarym dziobem.

Zwierzęta takie jak żaby, kameleony i mrówkojady chwytają drobne bezkręgowce lepką końcówką wyjątkowo długiego języka. Taka strategia doskonale sprawdza się u zwierząt, których ofiary są liczne i drobne.

RbUfgOYglHfiJ

Na planszy widoczny jest kameleon. Ma on pociągłe, brązowe w ciemne cętki ciało, niewielkie kolce znajdujące się na grzbiecie, długi ogon, delikatne kończyny oraz dużą głowę z wyłupiastymi oczami i wyciągniętym, długim, różowym językiem, na którym znajduje się czarny owad.

Do lokalizacji ofiar służą drapieżnikom świetnie rozwinięte narządy zmysłów: węchu, wzroku i słuchu. Niektóre węże, pozbawione ucha zewnętrznego, o słabym wzroku, orientują się za pomocą receptorów reagujących na temperaturę ciała ofiar. Wykrywają w ten sposób zwierzęta stałocieplne. EcholokacjąecholokacjaEcholokacją posługują się nietoperze.

RYbDeX61Dc0Dg

Na planszy widoczny jest wąż grzechotnik znajdujący się na szarych głazach. Ma pociągłe, zwinięte ciało, pokryte jasno‑brązowymi łuskami z ciemno‑brązowymi wzorem na grzbiecie.

ReyRKzNk67R0f

Fotografia przedstawia nietoperza. Zwierzę zwisa z gałęzi. Głowę i kark ma pokryty brązowym puszystym futrem. Skóra skrzydeł nie jest pokryta futrem i są koloru czarnego.

R15nZncTBuDF4

Fotografia przedstawia kreta. Ma krótkie, czarne futerko. Przednie łapy są szerokie, zaopatrzone w mocne pazury i rozłożone na boki przy głowie. Pysk różowy, wydłużony, z wąsami. Oczu nie widać.

13. W lesie

Las to zbiorowisko roślinne, w którym przeważają drzewa. Roślinność w lasach tworzy piętra, dzięki czemu obok siebie mogą rosnąć rośliny, które mają różne zapotrzebowanie na światło słoneczne.

Piętra lasu:

• Ściółka to przykrywające ziemię szczątki roślin (opadłe liście, gałązki, nasiona, owoce, szyszki), odchody zwierząt i martwe zwierzęta. Żyją tu liczne bakterie i grzyby, owady, larwy owadów, dżdżownice i ślimaki.

• Runo leśne tworzą mchy, skrzypy, paprocie, grzyby, wrzosy, konwalie. Żyją tu owady, ropuchy, jaszczurki i węże.

• Podszyt składa się z krzewów takich jak jeżyna, malina, leszczyna i bez czarny, a także z młodych drzew. Ze zwierząt żyją tu liczne owady i ich larwy, pająki czy ptaki, takie jak rudzik zwyczajny.

• Korony drzew tworzą sklepienie lasu. Do drzew liściastych należą m.in. dąb, buk, klon, a do iglastych sosna, świerk czy jodła. W koronach drzew żyją liczne ptaki i owady, a także wiewiórki.

R1IjvajRkeKTX

Ilustracja przedstawia schemat pięter roślinnych w lesie. Od lewej rysunek wysokiego drzewa z brązowym pniem i jasnozieloną koroną. Poniżej krzew w warstwie podszytu. Po prawej niskie rośliny z fioletowymi kwiatami w warstwie runa. Wszystkie te rośliny wyrastają z jasnobrązowego paska, czyli ściółki. Niżej jest brunatny pasek, symbolizujący glebę.

Więcej informacji dotyczących lasu znajdziesz w e‑materiale W lesieD4RJpXXNQW lesie.

14. Na łące i na polu

Łąka to zbiorowisko roślin, w którym dominują trawy i rośliny zielne. Większość roślin na łące to byliny – wieloletnie rośliny zielne. Przykładami roślin łąkowych są: trawa, koniczyna, mak polny, jaskier.

Sad i pole to tereny, które utworzył człowiek w celu zapewnienia sobie pokarmu, ziół, włókien do wyrobu tkanin, a także paszy dla zwierząt hodowlanych.

Przykłady roślin uprawnych:

• warzywa: marchew, pietruszka, cebula;

• zboża: pszenica, jęczmień, żyto, owies, kukurydza;

• rośliny oleiste: rzepak, słonecznik, len;

• drzewa owocowe: jabłoń, grusza, wiśnia;

• krzewy owocowe: porzeczka, agrest, malina;

• rośliny włókniste: len, bawełna;

• rośliny zielarskie: mięta, lawenda, bazylia.

Przykłady roślin rosnących na polu i na łące

Przykłady roślin rosnących na polu i na łące

R1V77GSBwxrx0

Na planszy widoczne są maki. Mają one bardzo cienkie, zielone, pojedyncze łodyżki, na których końcach widoczne są pąki oraz rozkwitnięte, czerwone, szerokie kwiaty.

R10LCj2VBo2us

Na planszy przedstawiona jest Kukurydza. Widoczna jest kolba kukurydzy z dojrzałymi, żółtymi nasionami. Są jasnożółte, gęsto ułożone, błyszczące. Znajduje się na brązowej łodydze.

RrRqhVeLGcSOa

Na planszy widoczna jest Pole słoneczników. Mają one szerokie, zielone, pojedyncze łodyżki z dużymi, ciemno‑zielonymi liśćmi, na których końcach widoczne są rozwinięte kwiaty z brązowym, okrągłym środkiem i żółtymi płatkami.

R6Vx9jdGXFUKq

Zdjęcie przedstawia pole żyta. Ma jasnobrązowy kolor. Widać liczne kłosy zakończone długimi strukturami przypominającymi wąsy.

R1Xv6u5jEL0eu

Na planszy widoczne jest pole Lnu zwyczajnego. Ma on bardzo cienkie, zielone, rozgałęzione łodyżki, na których końcach widoczne są pąki oraz rozkwitnięte, jasno‑fioletowe, szerokie kwiaty.

RirOAykGvsQHk

Na planszy widoczny jest jaskier. Ma on bardzo cienkie, zielone, rozgałęzione łodyżki, na których końcach widoczne są pąki oraz rozkwitnięte, żółte, drobne kwiaty.

RaZxttTrkK6Nw

Na planszy widoczna jest intensywnie zielona, wysoka, cienka trawa z pojedynczymi szarymi źdźbłami, które na swoim czubku mają podłużne nasiona.

RH8SOhos3PFnu

Na planszy widoczne jest pole Lawendy wąskolistnej. Ma ona liczne, cienkie, zielone łodyżki oraz na czubku, skupiska fioletowych, drobnych kwiatków.

Słownik

Zadania

31

Ćwiczenie 10

Ro01ZlceGzKfA

Na planszy widoczna jest Salamandra plamista (po lewej stronie) i traszka (po prawej stronie). Salamandra plamista ma czarne, podłużne ciało w żółte, nieregularne plamki, niedużą głowę i odnóża oraz ługi ogon. Traszka ma zielone, podłużne ciało z brązowym paskiem, przebiegającym przez środek ciała oraz brązowe, nieregularne plamki, niedużą głowę i odnóża oraz ługi ogon.

RqTRBbMWbspIS

Wskaż podobieństwa i różnice w budowie zewnętrznej między
a) pszczołą i pająkiem krzyżakiem,
b) salamandrą i jaszczurką. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na kończyny i kształt ciała zwierząt.

Pokaż odpowiedź

Ciało walcowate i krępe. Głowa płaska i szeroka. Cztery, silne kończyny.

Tabela do ćwiczenia 14