Położenie i środowisko przyrodnicze obszaru Polski. Podsumowanie

RErfp9qCbASDx

Mapa przedstawia kulę ziemską. Na niej kolorem niebieskim zaznaczono oceany i wody powierzchniowe planety. Białym kolorem przedstawiono lądy. Na kontynentach widoczne są czarne linie, które wskazują granice poszczególnych państw. W centralnej części kuli, na kontynencie europejskim na czerwono zaznaczono Polskę.

1. Położenie Polski w Europie

Polska leży na półkuli północnej i wschodniej w Europie Środkowej, na Niżu Środkowoeuropejskim, pomiędzy Bałtykiem a Karpatami i Sudetami, w dorzeczu Wisły i Odry. Nasz kraj ma obszar zwarty o kształcie zbliżonym do nieregularnego sześcioboku. Rozciągłość południkowa Polski wynosi 648 km, a równoleżnikowa ok. 690 km. Panuje u nas klimat umiarkowany ciepły przejściowy.

R1WoEvtGsda75

Mapa hipsometryczna Europy. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. Morza i oceany zaznaczono kolorem niebieskim. Kontynent europejski zajmuje centralną część mapy. Sąsiadujące z Europą, widoczne na mapie części innych kontynentów, zaznaczono kolorem beżowym. Na mapie podpisano nazwy kontynentów, półwyspów, wysp, głównych nizin, wyżyn i pasm górskich, oceanów, mórz, oraz głównych rzek i jezior. Oznaczono białymi kropkami i podpisano główne miasta. Na mapie widoczne są równoleżniki i południki. Dookoła mapy w ramce podpisano południki i równoleżniki co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy na górze w legendzie umieszczono skalę hipsometryczną, która ma wygląd pionowego paska, składającego się z siedmiu różnych barw. Na samej górze paska umiejscowiony jest kolor czerwony, następnie ciemnopomarańczowy, pomarańczowy, jasnopomarańczowy, żółty, jasnozielony i ciemnozielony. Ciemnozielony kolor wskazuje obszary położone poniżej 0 m, jasnozielony kolor wskazuje tereny od 0 do 200 m n.p.m., żółtym kolorem zaznaczone są obszary położone od 200 do 500 m n.p.m., jasnopomarańczowym od 500 do 1000 m n.p.m., pomarańczowym od 1000 do 2000 m n.p.m. ciemnopomarańczowym od 2000 do 3000 m n.p.m. a kolorem czerwonym zaznaczono obszary położone powyżej 3000 m n.p.m. Po prawej stronie mapy, na dole, umieszczono w pionowym pasku skalę hipsometryczną dotyczącą głębokości mórz i oceanów. Pasek podzielono na pięć części. Jasnobłękitny kolor wskazuje na mapie obszary położone do 200 m p.p.m., następnie o ton ciemniejszy kolor niebieski odnosi się do obszarów położonych od 200 m p.p.m. do 1000 m p.p.m.. Kolejny w skali barw prostokącik ma jeszcze o ton ciemniejszy niebieski i odnosi się do głębokości od 1000 m. p.p.m. do 2000 m p.p.m.. Przedostatni prostokącik z ciemniejszym odcieniem niebieskiego wskazuje obszary na mapie od 2000 m p.p.m. do 3000 m p.p.m. Na końcu skali barw znajduje się ciemnoniebieski kolor wskazujący obszary położone na mapie poniżej 3000 m p.p.m.

R18xyNVthuUYM

Ilustracja przedstawia mapę typów klimatu w Europie. Kolorami oznaczono typy klimatu. Układają się one pasami o przebiegu równoleżnikowym. Na północy kontynentu klimat polarny – kolor szary i subpolarny – kolor niebieski, dalej na południe umiarkowany chłodny (odmiana kontynentalna, przejściowa i morska) – kolor morski. Kolejnym pasem jest klimat umiarkowany ciepły (ponownie w trzech odmianach w zależności od odległości od wybrzeży) – kolor zielony. Na południu Europy klimat podzwrotnikowy wilgotny (śródziemnomorski) – kolor różowy.

2. Sąsiedzi Polski

Polska graniczy z siedmioma państwami: z Niemcami na zachodzie, z Republiką Czeską i Słowacją na południu, z Ukrainą i Białorusią na wschodzie, z Litwą na północnym wschodzie oraz z Federacją Rosyjską (obwodem kaliningradzkim) na północy. Najdłuższą granicę mamy z Republiką Czeską (796 km), a najkrótszą z Litwą (104 km). Na północy jest też granica morska o długości 440 km.

RQ7CBLRtJjfYN

Mapa Polski i państw sąsiadujących. Każde państwo jest oznaczone innym kolorem. W centralnej części Polska zaznaczona na czerwono. Nasz kraj od północy oblewa Morze Bałtyckie, na zachodzie graniczy z Niemcami, na południowym zachodzie z Republiką Czeską, na południu z Republiką Słowacką, na południowym wschodzie z Ukrainą, na wschodzie z Białorusią, a na północnym wschodzie z obwodem kaliningradzkim i Litwą.

3. Podział administracyjny Polski

Od 1999 roku w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny. Dzieli on nasz kraj na 16 województw, 380 powiatów (ziemskich i grodzkich) i 2479 gmin (miejskich, wiejskich i miejsko‑wiejskich). Nazwy województw związane są z regionami historycznymi, krainami geograficznymi lub z dużymi miastami.

4. Geologiczne dzieje Ziemi

Ziemia liczy ok. 4,5 mld lat. Czas ten podzielono na ery – od najstarszej prekambryjskiej, poprzez paleozoiczną i mezozoiczną, do trwającej obecnie kenozoicznej. Wydarzenia z przeszłości geologicznej odtworzono m.in. dzięki skamieniałościom, czyli szczątkom kopalnych organizmów zachowanych w osadach skorupy ziemskiej.

5. Budowa geologiczna Polski

Obszar Polski budują skały magmowe, osadowe i metamorficzne. Na powierzchni najczęściej występują młode skały osadowe, np. piaski, żwiry, gliny na nizinach i pojezierzach czy wapienie na wyżynach. Skały magmowe (granity, bazalty, porfiry) i metamorficzne (gnejsy, marmury, kwarcyty) są starsze i poza górami zwykle zalegają głęboko pod ziemią. Wyjątkami występującymi na powierzchni są fragmenty takich skał zawleczone na nizinne tereny Polski ze Skandynawii przez lądolód.

6. Tworzenie się węgla

Występujące na Górnym Śląsku bogate pokłady węgla kamiennego powstały w okresie karbonu w erze paleozoicznej. Panował wtedy gorący klimat – rosły m.in. olbrzymie, drzewiaste paprocie, skrzypy i widłaki. Szczątki tych roślin gromadziły się w wilgotnych zagłębieniach terenu, gdzie przysypane osadami przekształcały się najpierw w torf, a potem w węgiel brunatny i kamienny.

Rtp3WhUlnMNpb

Animacja przedstawiająca tworzenie się pokładów węgla.

Animacja przedstawiająca tworzenie się pokładów węgla.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rtp3WhUlnMNpb

Animacja przedstawiająca tworzenie się pokładów węgla.

7. Powstawanie gór w Polsce

Karpaty są górami fałdowymi, które powstały na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej podczas orogenezy alpejskiej. Sudety pierwszy raz wypiętrzyły się w paleozoiku w orogenezie kaledońskiej i hercyńskiej; w mezozoiku najpierw zostały zrównane, a potem ruchy alpejskie utworzyły z nich góry zrębowe. Niskie Góry Świętokrzyskie są najstarsze, ich pierwsze wyniesienie miało miejsce w orogenezie kaledońskiej.

Góry w Polsce

R16t8HhlE6EKU

Zdjęcie przedstawia wysokie pasmo górskie z mocno zarysowanymi wierzchołkami. Na zboczach widoczne są połacie śniegu. Na planie pierwszym znajduje się kilka drzew iglastych pomiędzy którymi można dostrzec osadę – teren zabudowany,

R1CnzIsDab1Ke

Na zdjęciu rozległe pasmo łagodnych gór, szczyty ośnieżone.

RLtpWXsebXSfX

Na zdjęciu pasmo łagodnych gór porośnięte lasami. Na pierwszym planie rozległa lekko falista równina.

8. Pasowy układ rzeźby terenu w Polsce

Rzeźba terenu Polski występuje w układzie równoleżnikowych pasów, na przemian niższych i wyższych. Zaczynając od północy, kolejno są to: niskie niziny nadmorskie – pobrzeża, pofałdowane pojezierza, płaskie Niziny Środkowopolskie, podniesione wyżyny, obniżone kotliny, średnie i wysokie góry.

9. Zlodowacenia a rzeźba terenu Polski

Zlodowacenia plejstoceńskie największy wpływ miały na rzeźbę pojezierzy. Przekształcały tamtejsze tereny, tworząc liczne zagłębienia (m.in. jeziora rynnowe, morenowe czy pradoliny) oraz wzniesienia (np. moreny czołowe, kemy, ozy, drumliny), ale także równiny (pola sandrowe). W górach lodowce wyżłobiły głębokie kotły będące dziś jeziorami (np. Morskie Oko) i szerokie doliny (np. Dolina Chochołowska czy Dolina Kościeliska).

R7UvZdzg2zr9F

Mapa przedstawia konturową mapę Polski. Na mapie delikatnie zarysowane na szaro są granice województw, na kolor niebieski rzeki i jeziora. Podpisane są większe miasta. Kolorowymi liniami przedstawiono zasięg czterech zlodowaceń. Cyfrą jeden podpisane jest pierwsze – najstarsze zlodowacenie, nazywane podlaskim – zielona linia biegnie z północnego zachodu na środkowy wschód. Dwa – zlodowacenie południowopolskie – czarna linie biegnie równoleżnikowo na południu Polski wzdłuż Sudetów i Pogórza Karpackiego. Trzy – zlodowacenie środkowopolskie – niebieska linia biegnie z zachodu na wschód najpierw wzdłuż Sudetów, następnie skręca na północ ponad Kielce, potem kieruje się na południe ku ujściu Sanu do Wisły i potem kieruje się na wschód. Cztery – zlodowacenie północnopolskie – czerwona linia biegnie z okolic Zielonej Góry z zachodu na wschód, na wysokości Niziny Mazowieckiej kierując się na północny wschód. Dookoła mapy w ramce podpisano południki i równoleżniki co jeden stopień.

10. Bogactwa mineralne Polski

Trzy najważniejsze bogactwa mineralne Polski to węgiel kamienny na Górnym Śląsku i Lubelszczyźnie, węgiel brunatny w okolicach Bełchatowa, Konina i Turoszowa oraz rudy miedzi w okręgu legnicko‑głogowskim. Duże znaczenie mają też rudy cynku i ołowiu, sól kamienna, gaz ziemny oraz rozmaite skalne surowce budowlane. Kiedyś spore znaczenie miały złoża siarki rodzimej, ale obecnie ponad 90 % siarki uzyskuje się z odsiarczania spalin i paliw kopalnych.

11. Klimat Polski – czynniki

Na klimat Polski wpływają takie czynniki, jak położenie w średnich szerokościach geograficznych (strefa umiarkowana) oraz względnie mała odległość zarówno od oceanu, jak i od zwartego lądu Eurazji. Na ogół zaznacza się u nas przewaga wpływów oceanicznych, co skutkuje napływem wilgotnych mas powietrza – ciepłych w zimie, chłodnych latem – w stosunku do zalegających.

12. Klimat Polski – cechy

Nasz klimat umiarkowany ciepły przejściowy cechuje się dużą zmiennością pogody. Jest ostrzejszy na wschodzie oraz w górach (niższe temperatury – w górach cały rok, na wschodzie zimą i tam też większe roczne amplitudy temperatury) i łagodniejszy na zachodzie oraz nad morzem (mniejsze roczne amplitudy temperatury). Największe opady występują w górach i nad morzem, najmniejsze na Nizinach Środkowopolskich.

RRH4XJUMaoWSa

Mapa Polski z zaznaczonymi izotermami dla stycznia. Na mapie widoczne są linie, łączące punkty o tej samej temperaturze – izotermy, mające układ południkowy na terenie całego kraju poza obszarami górskimi, które mają izotermy w układzie równoleżnikowym. Przy każdej izotermie podana jest temperatura w stopniach Celsjusza. Najniższa izoterma w styczniu występuje na wschodzie kraju i wynosi -5 stopni Celsjusza oraz w najwyższych partiach gór wynosi -6,5 stopnia Celsjusza. Najwyższą temperaturę wskazuje izoterma przebiegająca przez zachodnią część Polski -1 stopień Celsjusza. Dzięki izotermom wyraźnie widać, że im dalej na wschód, tym zimniej. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę stycznia co pół stopnia. W lewym górnym rogu tytuł mapy: POLSKA temperatury stycznia. Na mapie kolorami zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu. Z lewej strony mapy kolor jest żółty, w kierunku wschodnim w prawo i południowym w dół mapy przechodzi w błękitny, dalej niebieski i ciemnoniebieski. Na izotermach opisano średnią miesięczną temperaturę stycznia co pół stopnia. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony ciemnoniebieskie do jasnoniebieskiego, środek błękitny, z prawej strony – seledynowy, kremowy i żółty. Każda część paska obrazuje półstopniowy przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w styczniu od minus sześć i pół stopnia Celsjusza – niebieskie, do minus jeden stopnia Celsjusza – żółte, co pół stopnia.

RfcTx3gZEvoJ9

Mapa Polski z zaznaczonymi izotermami dla lipca. Na mapie widoczne są linie, łączące punkty o tej samej temperaturze – izotermy, mające układ równoleżnikowy. Najniższe temperatury występują w Polsce północnej i północno wschodniej i wynoszą 17 stopni Celsjusza oraz w górach, gdzie izotermy wskazują temperatury od 17 stopni do 10 stopni Celsjusza. Najwyższą temperaturę wskazuje izoterma w centralnej części Polski oraz w południowo zachodniej części Polski na północny zachód od Wrocławia 18,5 stopni Celsjusza. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na trzynaście kolorów. Z lewej strony jasnożółte, środek jasnopomarańczowy, z prawej najciemniejsze odcienie koloru pomarańczowego. Każda część paska obrazuje jednostopniowy (powyżej szesnastu stopni – półstopniowy) przedział średniej miesięcznej temperatury powietrza w lipcu od dziesięciu stopni Celsjusza (kolory żółte) do ponad osiemnastu stopni Celsjusza (kolory pomarańczowe). Na mapie odcieniami koloru pomarańczowego i żółtego zaznaczono średnie miesięczne temperatury powietrza w lipcu. W centralnej części mapy kolor jest najciemniejszy, w kierunku północnym i południowym przechodzi w jaśniejszy. Południowe krańce Polski (tereny górzyste) są w najjaśniejszym kolorze żółtym. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień.

R5CNhD5NktxgG

Mapa przedstawia rozkład średnich rocznych opadów dla Polski. W lewym górnym rogu tytuł mapy: POLSKA opady roczne. Na mapie odcieniami koloru niebieskiego zaznaczono średnie roczne sumy opadów za pomocą izolinii. Czerwonymi punktami zaznaczono miasta wojewódzkie i opisano ich nazwy. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków, które są opisane w białej ramce dookoła mapy, co jeden stopień. Poniżej mapy w legendzie umieszczono prostokątny poziomy pasek. Pasek podzielono na jedenaście części, od jasnoniebieskich do ciemnoniebieskiego. Każda część paska obrazuje przedział średniej rocznej sumy opadów. Opisano izohiety od pięciuset milimetrów do tysiąca czterystu milimetrów, początkowo co pięćdziesiąt milimetrów, powyżej siedmiuset milimetrów co sto milimetrów, a powyżej tysiąca milimetrów co dwieście milimetrów. Posiadająca najniższą wartość – pięćset milimetrów, oraz najjaśniejszy kolor znajduje się w północno‑zachodniej części Wysoczyzny Ciechanowskiej oraz centralnej i północnej części Pojezierza Poznańskiego. Wartość pięciuset pięćdziesięciu milimetrów średniej rocznej sumy opadów oznaczono od centralnej części Mierzei Wiślanej biegnąc na zachód przez centralną część Pojezierza Starogardzkiego, centralną część Pojezierza Krajeńskiego, południowy fragment Równiny Drawskiej do centralnej części Równiny Wkrzańskiej. Od Lubuskiego Przełomu Odry w kierunku wschodnim przez Pradolinę Głogowską, centralny fragment Wysoczyzny Leszczyńskiej, kierując się na południe, aż do Wzgórza Twardogórskiego. Dalej w kierunku wschodnim przechodzą przez Wzniesienia Łódzkie do Wysoczyzny Lubartowskiej. Następnie kierują się na północ, do południowej części Wysoczyzny Siedleckiej. Następnie w kierunku Równiny Wołomińskiej oraz dalej na północ przez centralny fragment równiny Kurpiowskiej, wschodnią część Garbu Lubawskiego do Mierzei Wiślanej. Izohiety o wartości sześciuset milimetrów na mapie zaznaczono od Pobrzeża Kaszubskiego, kierując się na południowy zachód przez: południową część Pojezierza Kaszubskiego, południowy fragment Równiny Charzykowskiej oraz północny region Pojezierza Krajeńskiego, północną część Pojezierza Wałeckiego do Równiny Wkrzańskiej. Od zachodniej Polski, zaczynając w Dolinie Środkowej Odry przez centralną część Wzgórza Dalkowskiego, południowy fragment Wysoczyzny Leszczyńskiej, Wzgórze Twardogórskie, centralną Wysoczyznę Łaską, południowo‑zachodni fragment Równiny Radomskiej, centralną Wysoczyznę Siedlecką, północne Międzyrzecze Łomżyńskie, Wzniesienie Mławskie, kierując się na północ do Mierzei Wiślanej. Od wschodniej części Mierzei Wiślanej przez zachodnią granicę Pojezierza Olsztyńskiego, północno‑zachodnią granicę Równiny Mazurskiej do centralno‑północnego fragmentu Niziny Sępopolskiej. Od tego fragmentu biegnąc na północno‑wschodnią granicę Polski, przez wschodnią granicę kraju, kierując się na południe aż do granicy Kotliny Hrubieszowskiej z Grzędą Sokalską. Od wschodu kierując się na zachód przez: centralną część Równiny Biłgorajskiej, Góry Świętokrzyskie, zajmując północny fragment Równiny Opolskiej, Równinę Wrocławską, do Kotliny Zasieckiej. Izohiety o wartości sześciuset pięćdziesięciu milimetrów na mapie zaznaczono między innymi od Równiny Wkrzańskiej, przez Pojezierze Ińskie, północną część Pojezierza Wałeckiego, kierując się na północ przez północny fragment Borów Tucholskich, kończąc na południowym fragmencie Pobrzeża Kaszubskiego. Kolejne miejsce na mapie Polski o średniej rocznej sumie opadów sześćset pięćdziesiąt milimetrów zaczyna się na południowym fragmencie Kotliny Zasieckiej, biegnie przez Wzgórza Niemczańsko‑Strzelińskie, mijając od południowej strony Opole, kierując się na Płaskowyż Jędrzejowski, zajmując Równinę Tarnobrzeską, dochodząc do Równiny Bełskiej, zajmując wschodni fragment granicy polskiej do Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, pokrywając przy tym północną część Płaskowyżu Tarnowskiego. Płaskowyż Kolbuszowski, oraz Dolinę Dolnej Wisłoki. Izohiety o wartości siedmiuset milimetrów oznaczono na mapie Polski w północno‑zachodniej części Polski. Zaczynając od Wybrzeża Trzebiatowskiego, w kierunku wschodu przez Równinę Gryficką, Pojezierze Drawskie, Równinę Białogardzką, Wysoczyznę Polanowską, północno‑zachodnią część Pojezierza Kaszubskiego oraz zachodnią część Wysoczyzny Żarnowieckiej. Kolejny fragment Polski o średniej opadów siedemset milimetrów zaczyna się od zachodu wąskim pasem centralnego Pogórza Izerskiego, w kierunku wschodu przez: Góry Kaczawskie, Góry Bardzkie, Wyżynę Katowicką do Wyżyny Miechowskiej, kierując się na południowy wschód przez: Pogórze Wiśnickie, Pogórze Ciężkowickie, Kotlinę Jasielsko‑Krośnieńską, oraz północną część Gór Sanocko‑Turczańskich. Średnia roczna suma opadów o wartości 800 milimetrów występuje na północy Polski, zaczynając się od południowej części Pogórza Izerskiego, kierując się na wschód wąskim pasem przez: Kotlinę Jeleniogórską, północny fragment Gór Złotych, Góry Opawskie, Płaskowyż Rybnicki, Pogórze Wielickie, Pogórze Rożnowskie do południowej części Gór Sanocko‑Turczańskich. Izohietę o wartości dziewięciuset milimetrów oznaczono na fragmencie Kotliny Jeleniogórskiej oraz na Beskidzie Żywieckim, Gorce, północnej części Beskidu Sądeckiego oraz przez Beskid Niski i Bieszczady Zachodnie. Izohietę o wartości tysiąca milimetrów oznaczono wąskim pasem od Gór Izerskich przez Rudawy Janowickie, Góry Stołowe, Masyw Śnieżnika, Pogórze Śląskie, kończąc na południowej części Beskidu Sądeckiego. Średnie roczne opady o wartości tysiąca dwustu milimetrów oznaczono na południowym fragmencie Beskidu Żywieckiego, Rowie Podtatrzańskim oraz Pogórzu Spisko‑Gubałowskim. Izohieta o wartości tysiąca czterystu milimetrów oznaczona została w Tatrach.

13. Wody w Polsce

Niemal cały obszar Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Dwie największe rzeki – Wisła i Odra – mają asymetryczne dorzecza (więcej dopływów prawych) ze względu na nachylenie powierzchni kraju ku północnemu zachodowi. Największe jezioro to Śniardwy, najgłębsze – Hańcza. Podziemne wody mineralne wykorzystywane są głównie do celów leczniczych.

R1EnBdkVZkEhv

Mapa przedstawia kontur Polski z fragmentami krajów sąsiadujących i wyznaczonymi obszarami zlewisk Morza Bałtyckiego, Morza Czarnego oraz Morza Północnego. Zlewisko Morza Bałtyckiego wskazano kolorem pomarańczowym, żółtym, czerwonym, pomarańczowym oraz ciemnożółtym. Zlewisko to obszary dorzecza Wisły, Odry, rzek przymorza, Pregoły i Niemna. Obszary te to cały obszar naszego kraju oraz obszary południa Niemiec przy granicy i obszary graniczne Litwy i Rosji z Polską. Zlewisko Morza Czarnego obejmuje dorzecza rzek: Dunaju, Dniestru i Dniepru, oznaczono je trzema odcieniami koloru zielonego. Obszary te obejmują południowy wschód obszaru prezentowanego na mapie, czyli graniczne obszary Polski, Czech i Słowacji, Polski i Ukrainy oraz Białorusi. Obszary zlewiska Morza Północnego obejmują dorzecze Łaby, niewielkie obszary na granicy Polski i obszar Niemiec oraz obszar Czech do źródeł Nysy Kłodzkiej.

14. Morze Bałtyckie

Bałtyk jest niewielkim, płytkim i chłodnym morzem śródlądowym wewnątrzkontynentalnym o dobrze rozwiniętej linii brzegowej i słabym zasoleniu. Temperatura wody i zasolenie obniżają się im dalej od Cieśnin Duńskich. Na południu i wschodzie do Bałtyku uchodzi wiele rzek niosących zanieczyszczenia miejskie, przemysłowe i rolnicze (pestycydy, nawozy sztuczne). Transport morski również zatruwa wody morza.

R15DFDDcwKbUt

Mapa przeglądowa Morza Bałtyckiego. Na mapie hipsometrycznej z przewagą obszarów nizinnych w kolorze zielonym opisano nazwy wysp, mórz, zatok, cieśnin, rzek i jezior. Na mapie są podpisane państwa nadbałtyckie, do których zaliczamy: Polskę, Federację Rosyjską, Litwę , Łotwę, Estonię, Finlandię, Szwecję, Danię i Niemcy, Podpisana jest również Norwegia, która nie leży nad Bałtykiem, ale położona jest na Półwyspie Skandynawskim. Oznaczono i opisano miasta, wyróżniono stolice. Czerwonymi liniami zaznaczono granice państw, a zieloną linią oznaczono granicę zlewiska Morza Bałtyckiego. W obrębie Morza Bałtyckiego oznaczono strzałkami kierunek prądów morskich i opisano nazwy głębi i basenów. W wybranych miejscach opisano głębokości. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano dookoła mapy co pięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki i kolory użyte na mapie.

15. Gleby Polski

W Polsce dominują słabe gleby bielicowe i płowe oraz nieco lepsze brunatne. Zajmują one duże obszary Nizin Środkowopolskich i pojezierzy. Najlepsze czarnoziemy występują na małych obszarach Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Małopolskiej oraz na Płaskowyżu Głubczyckim. Bardzo dobre mady pokrywają deltę Wisły na Żuławach. Równie dobre czarne ziemie są na Kujawach oraz koło Wrocławia i Szczecina.

RRBw2Hb6zdJIk

Mapa przedstawia typy gleb Polski. Na mapie kolorami zaznaczono typy gleb. Centralną część Polski zajmują gleby bielicowe oznaczone kolorem żółtym i gleby płowe oznaczone kolorem beżowym. Na północy przeważają gleby brunatne właściwe i kwaśne oznaczone dwoma odcieniami koloru brązowego. Wzdłuż rzek występują mady (kolor turkusowy) i gleby bagienne (kolor zielony). Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano rzeki. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie jedenaście kolorowych prostokątów, które opisano nazwami gleb. Wydzielono pięć rodzajów gleb strefowych: bielicowe, płowe, brunatne właściwe, brunatne kwaśne i czarnoziemy; oraz sześć rodzajów gleb astrefowych: czarne ziemie, mady, gleby bagienne, rędziny, inicjalne gleby górskie i gleby antropogeniczne. Gleby astrefowe rozmieszczone są nierównomiernie, gleby antropogeniczne występują wokół miast.

16. Lasy w Polsce

Lasy zajmują ok. 30 % powierzchni Polski. Najwięcej jest ich na pojezierzach i w górach. Najsłabiej zalesione są Niziny Środkowopolskie. Z lasu pozyskujemy przede wszystkim drewno, a ponadto runo leśne (grzyby, borówki, jagody, zioła). W polskich lasach żyją dzikie zwierzęta, m.in. sarny, jelenie, łosie, daniele, żubry, niedźwiedzie, dziki, wilki, lisy, rysie, bobry, zające.

R16vYwRwmF8Rq

Mapa przedstawia roślinność rzeczywistą na terenie Polski. Na mapie kolorami zaznaczono trzy główne typy lasów: las iglasty na kolor niebieski, mieszany na brązowy i liściasty na kolor zielony. Największa lesistość występuje w północno‑zachodniej i zachodniej części Polski z dominacją lasów iglastych. Lasy mieszane występują przede wszystkim w Karpatach i Sudetach, natomiast lasy liściaste dominują na terenie Polski północno wschodniej i wschodniej. Na mapie zaznaczone są trzy typy lasów, łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe. Większą część Polski zajmują grunty orne oznaczone kolorem żółtym. W dolinach rzek i na pojezierzach występują lasy iglaste, gdzieniegdzie lasy liściaste. Na terenach górskich występują lasy mieszane. W rejonie dużych miast oznaczono tereny miejskie i przemysłowe. Najwięcej łąk i pastwisk występuje w północno‑wschodniej części Polski. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano główne rzeki i morze. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków, które są opisane dookoła mapy co jeden stopień. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono siedem kolorowych prostokątów, które opisano. Wydzielono trzy rodzaje lasów: iglasty, mieszany i liściasty oraz łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe. Na mapie oznaczono również główne puszcze, od północnego zachodu ku północnemu wschodowi: Puszcza Goleniowska (okolice Szczecina), Puszcza Koszalińska (Pojezierze Zachodnie), Puszcza Słupska (Pojezierze Wschodniopomorskie), Puszcza Drawska i Bory Tucholskie (Pojezierze Południowopomorskie). Na wschodzie Puszcza Nidzicka, Puszcza Piska (Pojezierze Mazurskie), Puszcza Augustowska (Pojezierze Litewskie). Po zachodniej stronie Pradoliny Toruńsko‑Eberswaldzkiej – Puszcza Notecka, na Pojezierzu Lubuskim – Puszcza Lubuska, na Nizinie Śląsko‑Łużyckiej – Bory Dolnośląskie. Na Nizinie Śląskiej znajdują się Bory Stobrawskie, w okolicy Bramy Krakowskiej – Puszcza Niepołomicka. W północnej części Kotliny Sandomierskiej – Puszcza Sandomierska, powyżej niej na wschodzie – Puszcza Solska, a na zachodzie Puszcza Jodłowa. W Górach Świętokrzyskich znajduje się Puszcza Świętokrzyska, na północy od Gór Świętokrzyskich – Puszcza Kozienicka. Na Polesiu Zachodnim – Lasy Sobiborskie. Na Nizinie Środkowomazowieckiej – Puszcza Kampinoska. Na Nizinie Podlaskiej – Puszcza Białowieska i Knyszyńska. Na zachód od niej Puszcza Kurpiowska.

Ćwiczenia

Pamiętam i rozumiem

1. Wymień z pamięci państwa sąsiadujące z Polską.

2. Jakie jednostki podziału administracyjnego ustanowiono w Polsce? Określ, które jednostki należą do I stopnia, które do II, a które do III stopnia podziału.

3. Wymień 3 główne rodzaje skał i wskaż ich przykłady.

4. Wymień różnice w genezie Karpat i Sudetów.

5. Wymień pasy rzeźby terenu Polski w kolejności z południa ku północy.

6. Wskaż na mapie Polski przykłady kilku polodowcowych form terenu – nizinnych oraz górskich – i opisz, w jaki sposób one powstały.

7. Wymień najważniejsze bogactwa mineralne Polski i wskaż na mapie miejsca ich wydobycia.

8. Wymień główne czynniki kształtujące klimat w Polsce i wyjaśnij, w jaki sposób na niego oddziałują.

9. Dlaczego bryza dzienna wieje od morza, a bryza nocna od lądu?

10. Wskaż na mapie państwa bałtyckie.

11. Wymień najważniejsze cechy gleby bielicowej, brunatnej, czarnoziemu, mady i rędziny i wskaż ich rozmieszczenie na mapie Polski.

12. Opisz położenie geograficzne swojej miejscowości. Wymień jednostki podziału administracyjnego w rejonie, w którym mieszkasz.

Czytam i interpretuję

Rozwiązuję problemy

1. Wyjaśnij, dlaczego latem w Polsce nad morzem dni są dłuższe niż w górach.

2. Wyobraź sobie, że mieszkasz w powiecie oleśnickim w gminie wiejskiej, której siedziba znajduje się w mieście. Jak nazywa się ta gmina? Twoi dziadkowie mieszkają w dwóch innych gminach wiejskich tego samego powiatu. Które to gminy?

2. Wymień gminy miejskie powiatu oleśnickiego.

R15aKwogMUuj6

Mapa administracyjna województwa dolnośląskiego. Na mapie fioletowymi liniami zaznaczono granice powiatów ziemskich, dużymi czerwonymi kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. W obrębie powiatów ziemskich kolorami wyróżniono gminy miejskie, miejsko‑wiejskie i wiejskie. Czerwonym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu, miasta te opisano dużymi literami. Kolory i znaki użyte na mapie opisano w legendzie. W legendzie podziałka liniowa.

3. Spacerując po polskiej wyżynie, znajdujesz duży biały kamień z odciśniętą skorupą głowonoga morskiego, podobną do spiralnie zwiniętej muszli wielkiego ślimaka. Jak to wytłumaczysz?

4. Wyjaśnij, dlaczego węgiel kamienny zaliczany jest do skał osadowych pochodzenia organicznego.

5. Wyjaśnij różnice między młodoglacjalną a staroglacjalną rzeźbą terenu.

6. Wskaż alternatywne źródła energii – zamiast szkodliwego dla środowiska spalania węgla i ropy.

7. W grudniu nad Skandynawią rozbudował się potężny wyż. Jakiej pogody możemy spodziewać się w Polsce?

8. Latem przez dłuższy czas wieją w Polsce wiatry zachodnie – jaką mamy pogodę?

9. Podaj propozycje działań mogących przyczynić się do poprawy czystości wód Morza Bałtyckiego.

10. W jaki sposób można zapobiegać zmniejszaniu się powierzchni lasów wskutek pozyskiwania drewna?

11. Wskaż główne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego własnego regionu i zaproponuj sposoby przeciwdziałania im.

Projekt badawczy

Tytuł projektu: Co jest pod ziemią?

Test sprawdzający do działu: I. Położenie i środowisko przyrodnicze obszaru Polski

Polecenie 5

Na podstawie poniższej mapy wskaż, czy podane w tabeli stwierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe.

R6nDuqUV3zGck

Ilustracja przedstawia mapę Europy. Na mapie kolorami zaznaczono trzy główne jednostki tektoniczne – Platforma i tarcze prekambryjskie, platforma paleozoiczna z obszarami fałdowań kaledońskich i hercyńskich oraz najmłodszy obszar fałdowań alpejskich. Jednostki opisano. Najstarsza z nich tarcza prekambryjska odsłania się w postaci tarczy bałtyckiej (kolor ciemnobrązowy), tarczy ukraińskiej, Masywu Czeskiego oraz Centralnego. Największą część Europy zajmuje oznaczona kolorem czerwonym platforma wschodnioeuropejska, młodsze od nich są obszary fałdowań wczesnopaleozoicznych – Góry Skandynawskie oraz góry na terenie Irlandii i środkowej i północnej Wielkiej Brytanii (kolor ciemnoróżowy). Następne oznaczone kolorem pomarańczowym jednostki fałdowań późnopaleozoicznych to Masyw Iberyjski i Góry Kantabryjskie, Masyw Armorykański, obszary wokół Masywu Centralnego, Ardeny, góry Harz oraz obszary w sąsiedztwie Masywu Czeskiego, Kornwalia oraz południowo zachodnia część Irlandii. Następny młodszy obszar platformy paleozoicznej oznaczony kolorem ciemnożółtym to platforma zachodnioeuropejska zajmująca zachodnią część kontynentu granicząca z czerwoną platformą wschodnioeuropejską, ciemnożółty obszar poprzecinany jest starszymi jednostkami wymienionymi wcześniej. Następne młodsze od platformy zachodnioeuropejskiej obszary to zaznaczone na fioletowo skały wulkaniczne – mezozoiczne i kenozoiczne – pokrywające obszar Islandii. Fałdowania kenozoiczne – orogenezy alpejskiej zaznaczono kolorem zielonym. Są to Alpy, Karpaty, Apeniny, Góry Dynarskie, Pireneje i Góry Betyckie, które znajdują się na południu kontynentu. Ostatnią pokrywę sedymentacyjną na obszarze fałdowań kenozoicznych zaznaczono na jasnożółto, są to Basen Panoński, obszary sąsiadujące z Karpatami, pomiędzy Alpami i Apeninami oraz obszary sąsiadujące z Pirenejami. Dookoła mapy w białej ramce opisano wartości południków i równoleżników co dziesięć stopni. Po prawej stronie mapy w legendzie umieszczono w pionie osiem kolorowych prostokątów, które opisano nazwami jednostek tektonicznych.

R1FspXxGR7YW7

Łączenie par. . Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: TAK, NIE. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: TAK, NIE. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: TAK, NIE

Łączenie par. . Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: TAK, NIE. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: TAK, NIE. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: TAK, NIE

Polecenie 7

Przeanalizuj fotografię, a następnie zaznacz poprawną odpowiedź poniżej.

R1ap13BprZAMj

Fotografia przedstawiająca małe jezioro położone na lekko pofalowanym terenie zajmowanym przez niewielkie pola uprawne oraz lasy.

RC3hUVB8qKYNi

W internetowych wynikach wyszukiwania krajobrazów pojawiło się zdjęcie. Jednak nie było ono podpisane. Gdzie zostało zrobione? Możliwe odpowiedzi: 1. Na pojezierzu., 2. Na nizinie., 3. Na wyżynie., 4. W górach.

Polecenie 9

Na mapie przedstawione są zasięgi zlodowaceń plejstoceńskich z cyframi oznaczającymi kolejność ich wystąpienia. Przeanalizuj mapę, zaznacz najdalej postępujące zlodowacenie, a następnie uzupełnij zdanie, wpisując odpowiedź w puste miejsce.

RyZ0fwLvYVA8f

Mapa przedstawia terytorium Polski. Podpisane są większe miasta. Kolorowymi liniami przedstawiono zasięg czterech zlodowaceń. Cyfrą jeden podpisane jest pierwsze – najstarsze zlodowacenie, nazywane podlaskim – zielona linia biegnie z północnego zachodu, skręcając przed Warszawą na środkowy wschód. Dwa – zlodowacenie południowopolskie – czarna linie biegnie równoleżnikowo na południu Polski wzdłuż Sudetów i Pogórza Karpackiego. Trzy – zlodowacenie środkowopolskie – niebieska linia biegnie z zachodu na wschód najpierw wzdłuż Sudetów, następnie skręca na północ ponad Kielce, potem kieruje się na południe ku ujściu Sanu do Wisły i potem kieruje się na wschód. Cztery – zlodowacenie północnopolskie – czerwona linia biegnie z okolic Zielonej Góry z zachodu na wschód, na wysokości Niziny Mazowieckiej kierując się na północny wschód.

RosUpr3RdfpmT

Możliwe odpowiedzi: 1. Południowopolskie., 2. Podlaskie., 3. Środkowopolskie., 4. Północnopolskie.

R1YkTzHjgHkfH

Na współczesna rzeźbę ternu najbardziej wpłynęło najmłodsze zlodowacenie czyli zlodowacenie Tu uzupełnij

Na współczesna rzeźbę ternu najbardziej wpłynęło najmłodsze zlodowacenie czyli zlodowacenie Tu uzupełnij

Polecenie 13

Poniższy rysunek przedstawia ruch powietrza wokół ośrodków barycznych na półkuli północnej i południowej. Zaznacz, czy stwierdzenie zamieszczone w tabeli jest prawdziwe czy fałszywe.

R187ebPTrATUo

Rysunek przedstawia ruch powietrza wokół ośrodków barycznych na półkuli północnej i południowej. Między nimi naniesiono równik. Na półkuli północnej w pierwszym ośrodku wokół litery A powietrze kieruje się do wewnątrz; w ośrodku oznaczonym literą B powietrze kieruje się na zewnątrz. W obu przypadkach linie odchylają się w prawą stronę. Na półkuli południowej linie na rysunkach odchylają się w lewą stronę.

R9yvIU7S00Jkx

Łączenie par. . Na rysunku litery A oznaczają wyż, a litery B niż.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. . Na rysunku litery A oznaczają wyż, a litery B niż.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Niepoprawna odpowiedź. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Polecenie 15

Sprawdź, czy przy poniższych wykresach klimatycznych prawidłowo wpisano nazwy miast, których one dotyczą. Na podstawie klimatogramów zaznacz, które stwierdzenie jest fałszywe, a które prawdziwe.

R1csjPngFq0gD

Klimatogram po lewej stronie podpisany jako klimatogram dla Szczecina. Temperatura od stycznia do marca około zero stopi Celsjusza, następnie wzrasta do około osiemnastu w sierpniu i spada do około zera w grudniu. Opady w styczniu około 35 milimetrów, w lutym nieco większe, po czym spadają do około niespełna trzydziestu w kwietniu. W maju około 60, w czerwcu i lipcu około 50 milimetrów, w sierpniu około 65, a we wrześniu około 85 milimetrów. Od października do grudnia około 50 milimetrów. Klimatrogram po prawej stronie podpisany jako klimatogram dla Suwałk. Temperatura od stycznia do marca około minus pięć stopni, następnie wzrasta do około osiemnastu w sierpniu i spada do około minus pięciu w grudniu. Opady w styczniu około 30 milimetrów, w lutym niewiele mniejsze, następnie wzrost do około sześćdziesięciu pięciu milimetrów w lipcu, następnie spadki do poziomu około trzydziestu siedmiu milimetrów w grudniu.

R4K6EAa6sxjuA

Łączenie par. . Tak – w Szczecinie notowana jest mniejsza roczna amplituda temperatur.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Nie – w Szczecinie najwięcej opadów występuje w lipcu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Tak – w Suwałkach roczna amplituda temperatur przekracza 22°C.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Nie – w Suwałkach latem nie jest tak ciepło.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. . Tak – w Szczecinie notowana jest mniejsza roczna amplituda temperatur.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Nie – w Szczecinie najwięcej opadów występuje w lipcu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Tak – w Suwałkach roczna amplituda temperatur przekracza 22°C.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Nie – w Suwałkach latem nie jest tak ciepło.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz