Polityka Rzeczypospolitej w XVI wieku i na początku XVII wieku

W Europie utarło się powiedzenie: „Bella gerant alli, tu felix Austria nube”, co w polskim tłumaczeniu oznaczało: „Niech inni prowadzą wojny, ty szczęśliwa Austrio się żeń”. Było to nawiązanie do zręcznej polityki małżeńskiej prowadzonej przez dynastię Habsburgów. Pozwoliła ona na pozyskanie bez wysiłku zbrojnego licznych krain (Burgundii, Hiszpanii, Czech, Węgier).

Jagiellonowie na europejskich tronach

Niemniej skuteczne okazały się mariaże litewskiego rodu Giedyminowiczów- Jagiellonowie, którzy dzięki licznym powiązaniom z panującymi kniaziowskimi rodami Rusi ugruntowali swoje panowanie na opanowanych przez Litwę ziemiach ruskich. Dzięki małżeństwu Władysława Jagiełły z Jadwigą Andegaweńską Jagiellonowie zasiedli na tronie polskim, a kolejne małżeństwa rozszerzyły ich władzę i wpływy w całej Europie Środkowej i Wschodniej. Wprawdzie trony w większości państw tego regionu były elekcyjne, ale związki małżeńskie ułatwiały, a niekiedy wręcz gwarantowały wybór.
Tak było z tronem czeskim, na którym w 1471 r. zasiadł najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka, Władysław Jagiellończyk. W 1490 r. został królem Węgier, a dzieci i wnuki Kazimierza Jagiellończyka panowały w niemal wszystkich udzielnych księstwach tej części Europy.

R1EZMsZOz2xj7

Na obrazie jest dziesięć miniatur. W rzędzie górnym, od lewej: Zygmunt Stary (ma krótką siwą brodę, ubrany jest w ciemny strój z ciemną czapką na głowie), Bona Sforza (ma ciemne ubranie, na głowie ma białą chustkę, zakrywającą czoło i otaczającą podbródek. Końce chustki zwisają na przodzie ubrania), Zygmunt II August (młody król ma czarną brodę, na głowie ciemną czapkę. Ubrany jest w złotą koszulę, na którą ma założoną ciemną szatę ), Elżbieta Habsburżanka (na głowie ma płaski kapelusz przypominający beret, jej suknia jest bardzo strojna, z bufiastymi rękawami, zakrywa całą szyję. W dłoniach trzyma rękawiczki), Barbara Radziwiłłówna (na głowie ma beret, suknia jest pod samą szyję, bardzo strojna z bufiastymi rękawami. W rękach trzyma rękawiczki). W rzędzie dolnym, od lewej: Katarzyna Habsburżanka (na głowie ma płaską czapkę z zdobionym otokiem, ubrana jest w suknię bogato zdobioną. Na szyi ma liczne łańcuszki), Izabela Jagiellonka (jest ubrana identycznie jak Bona), Katarzyna Jagiellonka, Zofia Jagiellonka, Anna Jagiellonka .są ubrane identycznie w czarne suknie bogato zdobione. Na głowie mają czapki, których otok jest zdobiony.

RjkROIUDBe6v2

Zdjęcie białego pomnika, na którym od lewej stronie stoi Jadwiga. Na głowie ma koronę. W lewej ręce trzyma krzyż, pokazuje go Jagielle. Prawą dłoń ma połączoną z dłonią Jagiełły. Jagiełło stoi po prawej stronie i patrzy na Jadwigę. Tło czarne, jednolite.

R1XR6htVtTEmK

Na obrazie modlący się mężczyznę wraz z żoną. Oboje klęczą przed objawiającym się w oknie wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Mężczyzna ubrany jest w czarną szatę, czerwoną pelerynę i złotą koronę, a kobieta ubrana jest w pomarańczową, zapinaną szatę z brązowym futrem przy zapięciu. W oknie widać też fragment zamku. Za parą klęczy dwoje dzieci, chłopiec i dziewczyna. Chłopiec ubrany jest w brązową szatę, a dziewczyna w czerwoną suknię i złotą koronę. W prawym dolnym rogu leżą dwa herby: Polski i Litwy oraz korona królewska. Po prawej stronie widać tron, a po lewej widać przez balkon zamek.

Wojna z Moskwą

Potęga Jagiellonów i Litwy wyrosła na Wschodzie, dzięki mozolnemu zbieraniu rozbitych przez Mongołów państewek ruskich. Najskuteczniejszym konkurentem okazało się w tym procesie Wielkie Księstwo Moskiewskie. Na początku XVI w. doszło do konfrontacji obu potęg. Litwini mogli liczyć w tej walce na Polaków. Moskwa szukała sojuszników wśród wrogów obu państw – u cesarza i w zakonach rycerskich.

W pierwszej fazie walk powodzenie nie sprzyjało jednak Litwie, co wynikało ze słabości demograficznej samej Litwy i niechęci tamtejszych elit do dalszej ekspansji. Wykorzystali to władcy moskiewscy, jednocząc pod swoim berłem w czasach Iwana III Srogiego oraz Wasyla III całą północno‑wschodnią Ruś i rozpoczynając walkę z Litwą. W 1514 r. armia moskiewska zdobyła ważną strategicznie twierdzę Smoleńsk, a wielkie litewsko‑polskie zwycięstwo w bitwie pod Orszą powstrzymało jedynie pochód armii Wasyla III na Wilno, nie zmieniając losu Smoleńska.

R1H7XVx6SSe8G

Zdjęcie przedstawia zbliżenie na fragment szarego pomnika. W centralnej części znajduje się stojący mężczyzna w średnim wieku z dłuższą brodą i wąsami. Na głowie ma czapkę zakończoną kożuchem i ubrany jest w długą, zdobioną szatę. W dłoniach trzyma berło oraz jabłko królewskie. Po obu jego stronach klęczą mężczyźni. Za postaciami widoczny jest fragment kuli.

R1DIhyM1tTFmZ

Ikona przedstawia człowieka, który nad głową ma złotą aureolę. Ubrany jest w brązową szatę z białymi wykończeniami na rękawach. Za głową ma kaptur, a na nim czerwone krzyże. Ma ręce wyciągnięte do modlitwy. Po lewej stronie na obrazie jest narysowany mały aniołek ze złotą aureolą. Tło za mężczyzną zielone, ze złotymi, niewyraźnymi napisami.

R11yWFOMzfB2v

Fragment murów obronnych twierdzy w Smoleńsku. Widoczna jest też baszta. Mury są zbudowane z czerwonej cegły. Przed murami płynie rzeczka, a przez nią przechodzi most, który prowadzi do drogi.

R1aIQom2Kpn9d

Obraz przedstawia scenę bitewną. Na rozległym, piaskowym terenie widoczne są tłumy mężczyzn ubranych w zbroje. Z prawej strony obrazu widoczna jest rzeka, a na niej mały, drewniany most, przez który przeprawiają się żołnierze. Sylwetki walczących są uchwycone w ruchu, w czasie walk.

R4u9goEHgz7fj

Obraz przedstawia żołnierzy znajdujących się na koniach. Na głowie mają wysokie czapki, a w dłoni długie drewniane elementy uzbrojenia. Nie są opancerzeni. Żołnierze ubrani są w kolorowe szaty. Widać czerwoną flagę z białym orłem. Przed nimi są miażdżeni żołnierze w spiczastych hełmach.

R7XfUoShZAAPM

Obraz przedstawia dwie grupy żołnierzy, którzy nacierają na siebie z przeciwnych stron. Grupa znajdująca się po lewej stronie jest liczniejsza i zajmuje większość obrazu. Część żołnierzy po tej stronie znajduje się na koniach. Po prawej stronie widoczna jest walka żołnierzy, którzy są uchwyceni w ruchu.

R1aIoVSftaxvd

Obraz przedstawia zestawienie wojsk polsko‑litewskich. Po lewej stronie - lekka jazda, po prawej - oddział ciężkozbrojnych kopijników. Lekka jazda nie jest opancerzona, pod jej kopytami widać zabitych mężczyzn. Za nimi opancerzeni rycerze i konie.

RNkRnKcEXPv4O

Obraz przedstawia przeprawę po improwizowanym moście. Pod deskami można dostrzec łodzie i beczki. Osoby na moście ciągną działo armatnie. Jedna z nich wskazuje kierunek po lewej stronie. Za nimi opancerzeni żołnierze, część z nich porusza się konno.

RQq41NIZD6iTu

Na ilustracji fragment obrazu, na którym po prawej stronie widać atak polskiej jazdy (strzelają z łuków), natomiast po lewej ustępujące oddziały moskiewskie. Atak na koniach powoduje wyrazy paniki na twarzach żołnierzy. Po lewo ilustracji widać próby ucieczki z pola bitwy.

R5aAo4HxIs8gC

Obraz jest podzielony na trzy części. W pierwszej, znajdującej się z lewej strony, mężczyźni w kolorowych szatach na koniach, jeden z nich pokazuje kierunek. W drugiej, znajdującej się w centralnej części obrazu, zza drzew wychodzą mężczyźni w kolorowych szatach siedzący na koniach. W dłoniach trzymają wysokie pale z powiewającymi flagami. Na trzeciej części obrazu konie w pędzie, a na nich żołnierze z wyciągniętymi przed siebie mieczami.

RuND4fNDtMF3U

Obraz przedstawia poległych żołnierzy i konie. Żołnierze mają spiczaste, srebrne hełmy i ubrani są w srebrne zbroje, częściowo przysłonięte kolorowymi płaszczami. Z prawej strony biegną kolejni wojskowi, na górze i lewym dole ilustracji widać morze hełmów.

RqnfvfRimwiyX

Na fragmencie obrazu po prawej widać osobę bez broni i w cywilnym stroju. Jego prawa dłoń podniesiona jest do góry. W pobliżu znajduje się rycerz‑kopijnik, który dopiero przeprawia się przez rzekę i wskazuje na cywila kopią z herbem Radziwiłłów na proporcu. Na fragmencie po lewej stronie widzimy grupę ciężkozbrojnych rycerzy. Razem z nimi został ukazany koń w pełnej zbroi.

Wojna z Krzyżakami

RP8x7lnooBRyl

Portret margrabiego Alberta Brandenburg‑Ansbach, księcia Prus Widoczna charakterystyczna wada wzroku księcia (zez). Na głowie ma czarny kapelusz z dużym rondem i z przypiętą broszką. Książę ma czarną brodę i wąsy. Na sobie ma ciemny płaszcz i dwa złote łańcuszki. Książe jest ukazany do pasa. Trzyma dłońmi płaszcz.

Drugim ważnym przeciwnikiem Polski i Litwy nadal pozostawało nadbałtyckie państwo zakonne (od 1237 r. Zakon Kawalerów Mieczowych był podporządkowany Zakonowi Krzyżackiemu) (p. mapa państw zakonnych). Wprawdzie wojny prowadzone w XV w. podkopały ich dominującą pozycję, spychając Krzyżaków do roli lenników króla polskiego, jednak współdziałając np. z Moskwą czy państwami niemieckimi, mogli poważnie zaszkodzić polskim i litewskim interesom. Nadal też próbowały odzyskać utraconą pozycję. W latach 1519‑1521 toczyła się ostatnia wojna Polaków z Krzyżakami. Zakończyła się rozejmem. Obie strony odczuwały fiskalny ciężar wojny. Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec króla Polski Zygmunta Starego i ostatni mistrz Zakonu Najświętszej Marii Panny, zdawał sobie sprawę ze swojej słabości w stosunku do Polski. Na pomoc z Niemiec nie mógł liczyć, a zasoby samego zakonu były zbyt małe, by pokonać wielkie królestwo. W czasie podróży po Niemczech w 1522 roku, w którą się udał, szukając pomocy, spotkał się z Marcinem Lutrem i za jego namową zdecydował się na sekularyzację Zakonu.

Hołd pruski

Rokowania Albrechta Hohenzollerna z Zygmuntem Starym doprowadziły do wypracowania kompromisu. W Krakowie pełnomocnik ostatniego mistrza - Piast, książę legnicki Fryderyk II, podpisał 8 kwietnia 1525 roku traktat pokojowy. Na jego mocy król Polski zgodził się na sekularyzację Zakonu i przekształcenie go w świeckie Księstwo Pruskie z Albrechtem Hohenzollernem jako władcą. Obowiązek osobistego złożenia hołdu lennego miał miejsce w przypadku śmierci lennika lub zmiany na tronie polskim. Książę pruski stawał się pierwszym senatorem Polski i miał prawo zasiadać w senacie, miał również dostarczać pomocy wojskowej w przypadku prowadzenia przez Polaków wojny.

W dniu 10 kwietnia 1525 roku odbyła się uroczystość złożenie hołdu przez Albrechta Hohenzollerna. Rozstrzygnięcie to było krytykowane przez historyków, którzy podkreślali, że nie wykorzystano możliwości likwidacji wrogiego państwa i włączenia go do Polski. Niemal 250 lat później spadkobiercy tego państwa dokonali rozbioru Rzeczypospolitej. Wydaje się jednak, że w ówczesnej sytuacji wybór Zygmunta Starego nie był błędem politycznym.

RuD4nW4lFHoye

Obraz przedstawia grupę osób zebranych wokół króla. Na środku znajduje się król w okazałej, złotej szacie, który siedzi na podwyższeniu. Przed nim klęka mężczyzna. Trzyma on flagę z czarnym orłem, a król wyciąga prawą rękę w jego kierunku. Za nim znajdują się kolejni klękający. Wokół podestu znajduje się tłum dobrze ubranych (w długie, kolorowe, zdobione złotem) mężczyzn, którzy przypatrują się scenie. Przy podeście, siedzi błazen, który podpiera dłońmi głowę. W tle widoczny jest balkon, na którym znajdują się ludzie, a także wieża kościoła. Niebo jest błękitne i częściowo przysłonięte białymi chmurami.

Wojna o Inflanty

W efekcie kryzysu Państwa Zakonnego w Inflantach, w drugiej połowie XVI wieku wybuchła wojna o jego ziemie między Rzeczpospolitą, Rosją, Szwecją i Danią. Zmienne sojusze w tym konflikcie doprowadziły do podziału tych ziem, choć Polska z racji zawartych wcześniej porozumień z Inflantczykami uznawała całość dawnych ziem zakonnych za prawnie przynależną do Rzeczypospolitej.

RKKpnDnOltZ5r

Na ilustracji fragment zielonego pomnika przedstawiający starszego mężczyznę od ramion w górę. Jest łysy na czubku głowy, a resztę włosów ma gładko zaczesane. Ma długą brodę i wąsy. Na jego twarzy maluje się smutek. Ubrany jest w szatę wiązaną pod szyją.

Najważniejszym przeciwnikiem Zygmunta Augusta w rozciągnięciu panowania w Inflantach okazał się car Iwan Groźny. Opanował on wschodnie tereny dawnego władztwa zakonnego i przez port w Narwie rozpoczął handel z Zachodem. Król Polski usiłował przeszkadzać w tym handlu, angażując tzw. kaprów (kaper, czyli pirat w służbie władcy), napadających na statki płynące z lub do portu w Narwie. Częściowym zakończeniem konfliktu było zawarcie przez Danię i Szwecję pokoju w Szczecinie w 1570 r.

Ostatecznie jednak władcy Polski nie udało się wyprzeć Rosjan z Inflant i po śmierci ostatniego z Jagiellonów Iwan IV Groźny, korzystając z zamieszania wywołanego pierwszym bezkrólewiem, ucieczką Henryka Walezego i kolejną lekcją, wtargnął do polskiej części Inflant, zajmując niemal wszystkie tamtejsze zamki i miasta na północ od Dźwiny.

Rh5GaMdSDTDSn

Zdjęcie mapy Inflant z XVI wieku. Miejscowości jak i inne nazwy są zapisane w języku łacińskim. Miasta są oznaczone drobnymi rysunkami, dodatkowo mapa posiada zaznaczone lasy. Są także zaznaczone drobnymi rysunkami miasta sąsiadów: Finlandii, Rosji, Litwy. Widoczne są także jeziora i rzeki oraz wyspy na Morzu Bałtyckim.

R156NyyrtvAxl

Zdjęcie robione z przeciwnego brzegu rzeki. Na pionowym brzegu rzeki stoi kamienny, szary mur obronny, w którym są dwie baszty. Jedna prostokątna, jedna okrągła. W basztach są wąskie okna. Dalej, po przeciwnej stronie rzeki, nad jej brzegiem stoi biała, kwadratowa wieża otoczona murem obronnym

RUfKgRcLCHsmn

Zdjęcie przedstawia widok na zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie z wieży katedry św. Jakuba. Zamek składa się z kilku kondygnacji i kilku budynków ze sobą połączonych. Ma białą elewację. Wokół zamku kilkupiętrowe, ciemne kamienice. Dalej fragment rzeki, a na jej środku porośnięta roślinnością wyspa.

Tragedia Węgier i zmierzch Jagiellonów

Osadzenie na tronie Czech i Węgier najstarszego z synów Kazimierza Jagiellończyka zapowiadało triumf i przewagę dynastii litewsko‑polskiej w Europie Środkowej. Dla zabezpieczenia przed Habsburgami zawarto układ wiedeński w 1515 r., gwarantujący w przypadku wcześniejszego zgonu wzajemne poparcie przy obejmowaniu sukcesji na elekcyjnych tronach Pragi czy Budy.

RKeMnyDCYMOBM

Drzewo genealogiczne Władysława II, króla Czech i Węgier. Zawiera informacje o pochodzeniu Władysława II, króla Czech i Węgier.

RF4MMZpepeVGT

Na ilustracji czarno‑biały portret mężczyzny w średnim wieku ukazanym od ramion w górę. Ma falowane włosy, sięgające do ramion. Na głowie ma koronę. Ubrany jest w zdobioną szatę, na której zawieszoną ma pelerynę spiętą klamrami pod szyją.

R1NayWFtfGF3c

Drzewo genealogiczne. Kazimierz IV Jagielończyk ( ur. 30 XI 1427, zm. 7 VI 1492) z Elżbietą Rakuszanką (ur. 1436, zm. 30 VIII 1505) mieli syna Władysława II Jagielończyka (ur. 1 III 1456, zm. 13 III 1516). Z Anną de Foix (ur. po 1469, zm. 26 VII 1506) mieli syna Ludwika II Jagielończyka (ur. 1 VII 1506, zm. 29 VIII 1526). On ożenił się z Marią Habsurżanką (ur. 17 I 1505, zm. 18 X 1558). Jego dziadkami od strony matki byli Gaston II de Foix‑Candale oraz Katarzyna de Foix.

ROBFmzrqecVXe

Na portrecie młody mężczyzna ukazany do pasa. Ubrany jest w czerwoną szatę, a na niej, na ramionach, zawieszony ma czarny płaszcz. Na ramionach zawieszony ma złote łańcuchy. Na środku najgrubszego widnieje figurka barana. Na głowie ma ciemny kapelusz z szerokim rondem. Rondo jest zdobione perełkami i ma przypiętą broszkę. Dłońmi gestykuluje. Po prawo od głowy widnieje czarny napis w języku łacińskim. Tło oliwkowe.

R13rRdXP8hkjr

Na ilustracji portret kobiety w średnim wieku. Ma ciemne oczy i jasne, pełne usta. Kobieta ubrana jest w ciemny strój. Na głowie ma białą chustę, okalającą czoło i szyję. Końce chusty zwisają z przodu na ubraniu.

R10iEDyALqpL2

Na obrazie mężczyzna w średnim wieku w ogromnym, białym turbanie i długich, brązowych wąsach. Ukazany jest z profilu. Na ramionach ma płaszcz z kołnierzem z gronostajów, a pod nim kaftan zapinany na drobne guziki.

RlLMp6pKafbxi

Czarno‑biały obraz przedstawia scenę walk. Mężczyźni ubrani są w luźne szaty, a część z nich ma na sobie białe turbany. Żołnierze są wykrzywieni w różnych pozycjach: stoją, leżą, kucają, a niektórzy siedzą na koniach.

R16LxAY8rX1BO

Na obrazie w centrum obrazu leżą zwłoki Ludwika II. Są one przykrywane przez kobietę w niebieskiej szacie białym płótnem. Jeden z rycerzy podtrzymuje głowę króla, inny całuje go w stopy. Jeszcze inny mężczyzna trzyma wysoko uniesioną rękę z koroną. Mężczyźni ubrani są w srebrne zbroje i ciemne peleryny. W tle widać kobietę, która przytula inną kobietę. Niebo ciemne, zachmurzone.

R881Gse2b7sHl

Obraz przedstawia grupę osób zgromadzonych na górze. W centralnej części znajduje się kobieta, która unosi ręce ku górze i wpatruje się w niebo. Wokół niej zgromadzeni są ludzie, którzy modlą się, wpatrują w niebo lub pochylają nad zmarłymi bliskimi, których opłakują. W tle widoczna jest rzeka oraz wzgórza. Niebo pomarańczowo‑czarne.

Niespodzianie po bitwie pod Mohaczem to linia jagiellońska wymarła i tron usiłował objąć Ferdynand. W Czechach wszystko potoczyło się zgodnie z ustaleniami, ale na Węgrzech tamtejsza szlachta wybrała na króla narodowego kandydata Jana Zapolyę. Doprowadziło to do szeregu konfliktów, w efekcie których po śmierci Zapolyi (1540) jego małoletni syn Jan Zygmunt i regentka w osobie matki Jadwigi, córki polskiego króla Zygmunta Starego, złożyli hołd lenny sułtanowi tureckiemu (1541). W 1547 r., po kolejnej wojnie, na ponad 150 lat Węgry zostały podzielone na trzy części: zachodnią i północną władali Habsburgowie, środkową ze stołeczną Budą włączono bezpośrednio do Turcji, a wschodnią (Siedmiogrodem) jako lennem tureckim rządzili sami Węgrzy.

Kwitnące królestwo, znaczący ośrodek kultury renesansowej, przeżyło głęboki kryzys, a Polska straciła ważnego sojusznika na południu swoich granic.

R1cOXQTR7Q0SO

Na ilustracji mapa fragmentu mapy Europy z 1525 roku. Zawiera informacje o zasięgu terytorialnym Imperium Osmańskiego.

Na ukazanym fragmencie mapy Europy z 1525 roku, czyli z okresu bezpośrednio poprzedzającego najazd turecki, widać zasięg terytorialny Imperium Osmańskiego.

RI7GUny2oEPh7

Na ilustracji mapa Europy z lat trzydziestych XVI wieku. Zawiera informacje o zajętych terenach przez Węgry Imperium Osmańskiego.

Na mapie Europy z lat trzydziestych XVI wieku - czyli jeszcze w trakcie wojny austriacko‑tureckiej - widać jaką część Węgier zajęło Imperium Osmańskie.

R3gRjj7LMeW0G

Na ilustracji mapa z podziałem Węgier dokonanym w latach 1526–1568.

Podział Węgier został dokonany w latach 1526‑1568.

R1JTP651bmeJc

Kolorowa ilustracja przedstawia sułtana w białym turbanie, który siedzi na tronie. Przed nim stoi mężczyzna i podaje mu koronę. W każdym rogu miniatury są osoby, które przyglądają się całej sytuacji. Ubrane są na w długie, kolorowe szaty i białe turbany.

R1cWEonHNsHIB

Czarno‑biała grafika przedstawia lewy profil Sulejmana Wspaniałego. Ma wąski pociągły i garbaty nos. Na głowie ma bardzo wysoką koronę w kształcie stożka. Korona jest bogato zdobiona i zakończona piórkami.

RKNJYeVqWq3N4

Czarno‑biała grafika przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Ma okrągłą twarz z brodą i wąsami. Na głowie czapkę. Ubrany jest w strój z dużym futrzanym kołnierzem. Na szyi ma łańcuch z medalionem.

Risn3eCAwFKLj

Na portrecie Izabela Jagiellonka ubrana jest w ciemne ubranie zakrywające ręce. Na głowie ma białą chustkę, która zakrywa czoło, szyję, a jej końce opadają luźno na przód ubrania.

Ćwiczenia

Słownik