RF7R2X2NRVTFT

Ilustracja przedstawia portret Leonarda da Vinci [czyt. leonarda da winczi], „Dama z gronostajem”, na którym ukazana jest kobieta trzymająca na lewym przedramieniu gronostaja (łasicę). Prawą rękę ma położoną na zwierzęciu. Głowa kobiety jest zwrócona w prawą stronę, w odwrotnym kierunku do ustawienia ciała. Ubrana jest w zdobioną suknię, na którą ma narzuconą pelerynę z rozcięciami wzdłuż ramion. Jest gładko uczesana, a czoło ma przewiązane tasiemką. Jej czoło dodatkowo zdobi złoty, filigranowy rąbek będący częścią prześwitującego czepka. Szyję kobiety dekorują podwójnie zawinięte, czarne korale, opuszczone na dużym, kwadratowym dekolcie. Tło obrazu jest czarne.

Spis treści

1. Ustawa o prawie autorskim

2. Dzieła podlegające i niepodlegające ochronie

3. Pobieranie muzyki, filmów, gier

4. Czy można legalnie kopiować książki?

5. Prawo cytatu

6. Wykorzystywanie zasobów Internetu z uwzględnieniem prawa autorskiego

7. Inspiracje a prawo autorskie

8. Już wiesz

9. Potrafisz

10. Słownik

Współcześnie mamy możliwość szerokiego dostępu do wiedzy, obrazów, muzyki, filmów i gier komputerowych. 
Nie zawsze jesteśmy w stanie pozwolić sobie na zakup wszystkich interesujących nas produktów. Stąd bierze się pokusa, by może zdobyć coś za darmo, z pominięciem wynagrodzenia twórcy...

Prawo chroni twórców i ich dzieła, służą temu specjalne przepisy zawarte w akcie prawnym - jest to ustawa o prawie autorskim.

Ustawa o prawie autorskim

Rozróżniamy dwa rodzaje praw autorskich:  

• prawo majątkowe – twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania i zarządzania swoim dziełem oraz umożliwia czerpanie z tego korzyści majątkowych. Może być przekazywane innej osobie, może być dziedziczone oraz wygasa po 70 latach od śmierci twórcy.

• prawo osobiste (niemajątkowe) – przypisuje na stałe nazwisko autora do dzieła, co oznacza, że tylko on może firmować je swoim podpisem oraz nadzorować sposób jego wykorzystywania. Jest ono niezbywalne, oznacza to, że nie można się go zrzec ani przenieść na inną osobę.

Ważne!

Do oznaczania dzieł chronionych prawem autorskim służy poniższy symbol            Copyright.

RdyswP2YMpZ5a

Ilustracja przedstawia symbol dzieł chronionych prawem autorskim "Copyright". Czarny okrąg, w którym znajduje się litera C.

Prawo autorskie to zbiór zasad prawnych, które chronią interesy twórców utworów artystycznych, naukowych, literackich itp. Prawo autorskie daje twórcy prawo do decydowania, w jaki sposób jego utwór jest wykorzystywany oraz prawo do otrzymania wynagrodzenia za jego wykorzystanie. Co ważne, tutaj poprzez utwór rozumiemy każdy przejaw twórczości, nie jedynie utwory muzyczne.

Autor, którego prawa zostały naruszone, może żądać odszkodowania oraz kary pieniężnej dla osoby wykorzystującej bez zezwolenia nie swoje dzieło. 
Jeżeli zamierzasz skorzystać z treści i zdjęć znalezionych na stronach internetowych, musisz pamiętać, że możesz użyć ich tylko wtedy, kiedy twórca wyrazi zgodę na rozpowszechnianie i kopiowanie jego dzieła. Możesz wprawdzie w swoim wypracowaniu umieścić niewielki fragment cudzego utworu, ale pamiętaj o podaniu imienia i nazwiska jego autora, tytułu utworu oraz adresu strony internetowej, jeśli go stamtąd skopiowałeś.

wróć do spisu treści

Dzieła podlegające i niepodlegające ochronie

Zapoznaj się z poniższym diagramem, który ukazuje dzieła podlegające i niepodlegające ochronie prawnej.

wróć do spisu treści

Pobieranie muzyki, filmów, gier

RWoVLZPMJS1Ry

Czarno‑biała fotografia przedstawia kadr z filmu King‑Kong. Na pierwszym planie drapacz chmur Empire State Building, na szczycie którego stoi ogromny goryl trzymający w ręku samolot. W jego kierunku zbliżają się inne samoloty. W tle zabudowania miasta.

Zgodnie z polskim prawem pobranie muzyki, filmu albo e-booka [czyt. ebuka] z Internetu nie jest przestępstwem, pod warunkiem, że czynimy to na własny użytek.

Wymiana plików w sieciach peer to peer (czytaj: pier tu pier - P2P, np. BitTorrent), polega na tym, że użytkownik, który pobiera dany plik, jednocześnie udostępnia go innym osobom. Samo pobieranie plików w sieci P2P nie jest przestępstwem. Jest nim z kolei udostępnienie pliku chronionego prawem autorskim innym użytkownikom.

W przypadku oprogramowania (w tym gier) sytuacja wygląda inaczej. Nie ma tutaj zastosowania klauzula „dozwolonego użytkudozwolony użytekdozwolonego użytku” , czyli...

wróć do spisu treści

Czy można legalnie kopiować książki?

Odpowiedź na powyższe pytanie zależy od tego, w jakim celu jest sporządzana kopia.

Przeglądając książkę, na pierwszych jej stronach możesz znaleźć ostrzeżenie:

RuILAWt916tF3

Zdjęcie przedstawia półki z książkami, znajdujące się w Bibliotece Uniwersytetu Loughborough [czyt. logbere]. Półki są ustawione po dwóch stronach przejścia dla czytelników, po kilka rzędów, od podłogi aż po sufit i ciągną się jakby w nieskończoność do punktu zbiegu. Z tego punktu, na końcu przejścia rozchodzi się mocne światło.

Dopóki kopiujemy książki tylko na własny użytek, możemy to robić bez żadnych przeszkód. Pod pojęciem „użytek własny” kryje się także przekazywanie pojedynczych kopii egzemplarzy w kręgu najbliższych osób.

wróć do spisu treści

Prawo cytatu

Każdy z nas może legalnie wykorzystać fragment chronionego prawem majątkowym utworu bez zgody twórcy w pewnych sytuacjach. Określa to prawo cytatu, które pozwala na wykorzystanie utworu, gdy chcemy na jego podstawie czegoś nauczyć, coś wyjaśnić, zilustrować, a cytowane przez nas dzieło nie stanowi głównej wartości naszej wypowiedzi. Jednak w takich sytuacjach zawsze trzeba oznaczyć autora i podać źródło.

Cytat to dosłowne przytoczenie – np. zaprezentowanie fragmentu utworu, który został już rozpowszechniony (przywołanie słów lub ich omówienie własnymi słowami).

Cytując jakiś utwór lub jego fragment, należy uwzględnić:

• wskazanie imienia i nazwiska twórcy cytowanego utworu;

• wskazanie źródła, czyli miejsca, z którego cytujący „ściągnął” utwór.

W sytuacji wykorzystania cudzego utworu we własnej pracy bez wskazania twórcy cytatu czy też jego źródła cytujący naraża się na zarzut popełniania plagiatuplagiatplagiatu, którego konsekwencją jest odpowiedzialność karna.

Zapewne nikt nie byłby zadowolony, gdyby jego praca została, przez kogoś innego przedstawiona jako własna. Czasem zdarza się jednak, że pod wykonaną przez nas pracą podpisuje się inna osoba. Nie należy się na to godzić. Trzeba pamiętać, że istnieje prawo autorskie, zapewniające ochronę naszej twórczości. Podpisując imieniem i nazwiskiem swoją pracę, informujesz, kto jest jej autorem.

wróć do spisu treści

Wykorzystywanie zasobów Internetu z uwzględnieniem prawa autorskiego

Chcąc korzystać z zasobów Internetu w zgodzie z prawem autorskim, trzeba poznać możliwości korzystania z udostępnionych w nim zasobów. Każdy może mieć darmowy dostęp do utworów oraz informacji:

• znajdujących się w tzw. domenie publicznejDomena publicznadomenie publicznej,

• wykorzystanych w ramach tzw. dozwolonego użytkudozwolony użytekdozwolonego użytku,

• udostępnionych w ramach licencjlicencjalicencji.

Domena publiczna (DP)

R1HFTJVdRLObH

Grafika przedstawia znak domeny publicznej - jest to przekreślona ukośną linią duża litera C wpisana w okrąg. Wszystkie znaki mają kolor szary i umieszczone są na białym tle.

Jeśli chcesz dzielić się w sieci zasobami własnego autorstwa, np. prezentacją czy filmem, pamiętaj, by do ich tworzenia wykorzystywać materiały z legalnych źródeł, np. znajdujących się w domenie publicznej. Są to zasoby, z których możesz korzystać bez ograniczeń, bo prawa  majątkowe do twórczości ich autorów wygasły - tzn. minęło 70 lat od śmierci ich twórcy, ewentualnie minęło 70 lat od pierwszego rozpowszechnienia utworu danego twórcy.

R126yFbyBui8F

Ilustracja przedstawia poziomy prostokąt otoczony ramką, w którym zamieszczone są: przekreślona cyfra zero w kolorze czarnym wpisana w okrąg takiego samego koloru i umieszczona na białym tle oraz napis białymi drukowanymi literami na czarnym tle - "public domain" [czyt. pablik domejn].

Znak ten informuje, że autor zrzeka się wszystkich praw, jakich można się zrzec w danym systemie prawnym. W związku z tym utwór może być swobodnie wykorzystywany, kopiowany, rozpowszechniany i modyfikowany bez podawania informacji o jego twórcy.

Dozwolony użytek

Najważniejszym elementem prawa autorskiego jest  możliwość nieodpłatnego korzystania z utworów w określonych sytuacjach, tzw. dozwolony użytekdozwolony użytekdozwolony użytek. Na przykład zakazane jest wykorzystanie utworu w celach zarobkowych, ale można samemu lub w towarzystwie członków rodziny i bliskich znajomych:

• pobrać plik z muzyką ze strony WWW,

• pożyczyć książkę znajomemu,

• zrobić kserokopię książki,

• wykonać kopię płyty CD [czyt. sidi],

• odtwarzać muzykę na imprezie urodzinowej,

• odwiedzać strony WWW.

R1TCl5bBRdXsY

Ilustracja przedstawiająca symbol oznaczający prawa autorskie. Znak jest w kolorze czerwonym i ma dorysowane czarnymi cienkimi liniami nogi i ręce zakończone białymi dłońmi i stopami. Goni on uciekającą przed nim szarą postać ludzika bez twarzy.

Dozwolony użytek ma swoje ograniczenia, a korzystający z niego powinien przestrzegać pewnych reguł, takich jak oznaczenie autora i źródła. Ponadto nie wolno udostępniać dzieł innych twórców w sieci oraz zmieniać ich i prezentować jako własne dzieło.

Licencje Creative Commons

Licencja - to umowa, w której autor utworu określa warunki, na jakich pozwala odbiorcy z niego korzystać.

Istnieją zasoby udostępnione na zasadach wolnych licencji (Creative CommonsCreative CommonsCreative Commons), które nie dotyczą oprogramowania komputerowego, a wykorzystują prawo autorskie w taki sposób, aby umożliwić autorowi przekazanie innym części przysługujących mu praw.

Autor może swój utwór udostępnić innym pod określonymi warunkami. Udziela wówczas tzw. licencji Creative Commons oznaczanej symbolem CC lub CC0.

RPAjQTcBcjyRU

Ilustracja przedstawiająca znak wolnych licencji - okrąg w kolorze czerwonym, w którego środku znajdują się dwie czerwone litery C. Znak trzymają na swoich prawych dłoniach dwa świetlistozłote ludziki bez twarzy. Jeden z nich jest większy, bo znajduje się na pierwszym planie ilustracji, a drugi mniejszy.

RxTpjAuLxz5l4

Ilustracja przedstawiająca znak wolnych licencji - okrąg w kolorze czarnym, w którego środku znajdują się dwie czarne litery C.

Znak wolnych licencji informuje, że utwory mają „pewne prawa zastrzeżone” (z ang. some rights reserved [czyt. sam rajts riserwd]) . Dołączenie do tego znaku innych oznaczeń, wskazuje na występowanie dodatkowych warunków.

wróć do spisu treści

Inspiracje a prawo autorskie

Poniżej zamieszczono dwie okładki książek. Autor projektów, wykorzystując wiedzę z historii sztuki, użył motywów zaczerpniętych z dzieł sztuki. Kliknij w każdą z okładek i przekonaj się, jakie znane obrazy zainspirowały grafika.

Inspirując się istniejącymi dziełami, ważne jest, aby we własnych propozycjach dokonywać zmian estetycznych w stopniu pozwalającym na uznanie odmiennego charakteru dzieła, tak aby stanowiło ono niezależną pracę, która nie narusza prawa autorskiego.

Ochrona własności intelektualnej staje się ważnym tematem społecznym. Przyjrzyj się zamieszczonym w galerii plakatom społecznym poświęconym tej tematyce.

RV9cAGrwsx7kQ1

Ilustracja przedstawia projekt „NIE K®ADNIJ”. Ukazuje srokę na ludzkich nogach, trzymającą w dziobie znak -wszelkie prawa zastrzeżone. U dołu umieszczony jest tytuł w którym litera R została zastąpiona R w kółku oznaczające zastrzeżenie praw autorskich.

RpBeSrl5ZWBU11

Ilustracja przedstawia projekt „NIE KRADNIJ”. Ukazuje czarny klucz z różowym półcieniem, którego wytrych zawiera zęby. Od niego odchodzi chmura z tytułem. Po lewej stronie u dołu znajduje się pionowy tekst „Ochrona własności intelektualnej”.

wróć do spisu treści

Już wiesz

• jak definiować pojęcia takie jak: utwór, autor, prawo autorskie, licencja, użytek własny, prawo cytatu;

• jak stosować się do zasad licencji w ramach dozwolonego użytku, prawa cytatu, Creative Commons;

• czym jest plagiat;

• że przestrzeganie zasad prawa autorskiego chroni  autorów dzieł. 14

wróć do spisu treści

Potrafisz:

• rozróżnić wytwory pracy człowieka, które są utworami od tych, które nimi nie są;

• wyjaśnić, które dzieła podlegają, a które nie podlegają ochronie prawnej.;

• rozpoznać symbole w ramach wolnych licencji;

• stosować zasady licencji, korzystając z zasobów Internetu.

wróć do spisu treści

Słownik

Źródła

• encyklopedia.pwn.pl

• sjp.pwn.pl

• nowewyrazy.uw.edu.pl

Linki do emateriałów

• https://zpe.gov.pl/a/prawo-autorskie/DQ00HjEJM

• https://zpe.gov.pl/a/stosowanie-prawa-autorskiego/DY7IJU6uj

• https://zpe.gov.pl/a/w-pracowni-projektowania-graficznego/DQVXky8wN

• https://zpe.gov.pl/a/quizy-tematyczne/DpNhb9ghY

wróć do spisu treści