Rl3XAru6U8kcH

Zdjęcie przedstawia tablet trzymany przez męską dłoń w garniturze, na którym wyświetlany jest plan budynku. Druga ręka mężczyzny wskazuje na ekran. W głębi na stole leżą plany architektoniczne wydrukowane na papierze.

Spis treści:

1. Plan miasta

2. Koncepcja miasta idealnego

3. Koncepcja miasta 15‑minutowego

4. Plan budowli

5. Urbanistyka i architektura

6. Już wiesz

7. Potrafisz

8. Słownik

Plan miasta

Projektowaniem planu miasta zajmują się grupy ludzi, zorganizowane w zespoły, w których pracują urbaniści, architekci i konserwatorzy zabytków oraz wielu innych specjalistów (np.: planista, konstruktor).

Ich wspólnym zadaniem jest zaprojektowanie możliwie najlepszej relacji pomiędzy środowiskiem zabudowanym, a naturalnym, z poszanowaniem dziedzictwa architektonicznego, społeczno‑kulturowego oraz przyrodniczego. Architekci projektują poszczególne obiekty w ścisłej relacji z całościową koncepcją urbanistyczną, a konserwatorzy dbają o zachowanie zabytków.

Na czterech fotografiach wykonanych z perspektywy lotu ptaka przedstawiono cztery różne układy przestrzenne fragmentów miast:

Centralny układ kamienic wokół ronda

R14KOX9r1hjKc

Fotografia wykonana z perspektywy lotu ptaka ukazuje centralny układ przestrzenny fragmentu miasta; centralne miejsce zajmuje rondo i odchodzące od niego ulice. Dalej za pasem zieleni wybudowano domy mieszkalne. Na środku ronda został usytuowany okrągły klomb, dookoła którego ustawiono ławeczki, od jezdni oddziela je pas zieleni. Promieniście w kierunku zabudowań rozchodzą się ulice i chodniki.

Osiedle wieżowców zbudowane dookoła prostokątnego terenu kompleksu rekreacyjnego

R1XtENUWPogIe

Fotografia wykonana z perspektywy lotu ptaka ukazuje osiedle wieżowców zbudowane dookoła prostokątnego terenu rekreacyjnego, który przecina trasa komunikacyjna.

Prostopadła sieć dróg i zabudowania jednorodzinne pomiędzy nimi,

RQcCPbfCeQtZp

Fotografia wykonana z perspektywy lotu ptaka przedstawia prostopadłą sieć dróg i zabudowania domów jednorodzinnych pomiędzy nimi.

Nowoczesny węzeł komunikacyjny w kształcie wielopoziomowego skrzyżowania

R6ujw2g0H5SD9

Fotografia wykonana z perspektywy lotu ptaka ukazuje nowoczesny węzeł komunikacyjny w kształcie wielopoziomowego skrzyżowania.

Układy przestrzenne

Układy przestrzenne można najprościej podzielić na regularne i nieregularne.

Plany regularne

Powstają w sposób planowy i zorganizowany. Cechują się zgeometryzowanym układem ulic.

Plany nieregularne

Charakteryzują się układem krętych ulic, które przecinają się pod różnym kątem.
Taki układ wynika z miejscowej topografii terenu i możliwości technologicznych epoki, w jakiej powstały.

Osie architektoniczne

Każda przestrzeń zabudowana powinna być zakomponowana w oparciu o osie architektoniczne, na których tworzy się plany miast. Osie stanowią centralne linie, wokoło których znajdują się budowle.

Plan miasta zwykle przecięty jest kilkoma osiami architektonicznymi, jak np.: na ilustracji poniżej. Osie poprawiają komunikację w obrębie całego miasta.

R1GcPW7zh7zmm

Osie architektoniczne na planie miasta, widok z góry. Dwie główne osie przecinają się pod kątem prostym, a punkt przecięcia jest jednocześnie środkiem kilku okręgów o różnych średnicach. Okręgi połączone są dodatkowo liniami prostymi, cała sieć tych linii i połączeń - to osie architektoniczne na planie miasta.

Dla zainteresowanych

W XIX wieku, w związku z dynamicznym rozwojem miast, zaproponowano rozwiązania urbanistyczno–architektoniczne bazujące na uporządkowanych osiach, które bardziej odpowiadały potrzebom miast. Zaowocowało to trzema rodzajami urbanistycznego rozplanowania osi kompozycyjnych planu miasta: 
promienisto‑koncentrycznym, szachownicowym oraz liniowym.

Rmfc2lPXrjfMF

Fotokolaż z czterech fotografii: dwie na górze, dwie na dole. Ilustracja z lewej strony na górze przedstawia widok z lotu ptaka na fragment Paryża. W centrum zdjęcia, na okrągłym placu, znajduje się Łuk Triumfalny. Wokół placu znajduje się rondo, po którym jadą auta. Od ronda promieniście rozchodzą się ulice, pomiędzy którymi przestrzeń jest wypełniona architektoniczną zabudową z drzewami. Ilustracja obok przedstawia widok z lotu ptaka na fragment Szczecina. Fotografia ukazuje siatkę ulic z zabudową architektoniczną. Na zdjęciu znajdują się trzy ronda i promieniście rozchodzące się od nich ulice. Przestrzeń pomiędzy ulicami wypełniają budynki i place. Na ilustracji na dole od lewej znajduje się widok z lotu ptaka na miasto Chicago z 1898 roku. Ulice miasta tworzą regularną siatkę - są względem siebie równoległe i prostopadłe. Przez miasto płynie rzeka, tworząc dwa łukowate rozgałęzienia. U dołu widoczny jest brzeg Jeziora Michigan. Ilustracja obok przedstawia liniowy plan miasta Madryt. W górnej części umieszczone są ponumerowane działki. Na mapie znajdują się podpisy ważnych miejsc miasta oraz zaznaczona jest główna ulica łącząca najważniejsze części miasta.

Georges‑Eugène Haussmann (1809 -1891)– francuski urbanista i twórca planu przebudowy Paryża w latach 1852‑1870, przekształcił stolicę Francji z średniowiecznej w nowoczesną metropolię. Niestety odbyło się to kosztem wyburzenia wielu zabytków. Haussmann przebudował w Paryżu kilka centralnych dzielnic, realizując szerokie aleje, parki, place gwiaździste oraz dwa szeregi biegnących okrężnie bulwarów.
Miasto wzbogaciło się wtedy o ponad 95 km nowych ulic i tysiące nowych budowli. Założenie urbanistyczne Haussmanna nazywamy planem promienisto‑koncentrycznym.
W Polsce plan Szczecina był wzorowany na idei urbanistycznej  Haussmanna. Autorem szczecińskiej przebudowy był James Hobrecht (1825‑1902), także twórca nowych planów Berlina, a dokonano jej w latach 70‑tych i 80‑tych XIX wieku.

RBY0NeZW6jD24

Ćwiczenie 1

Po lekturze tekstu na temat kształtowania się osi architektonicznych miast, przyjrzyj się trzem zamieszczonym poniżej zdjęciom.
Następnie dopasuj rodzaj planowania urbanistycznego osi miejskich do odpowiednich ilustracji.

Po lekturze tekstu na temat kształtowania się osi architektonicznych miast, przyjrzyj się trzem zamieszczonym poniżej zdjęciom.
Następnie dopasuj rodzaj planowania urbanistycznego osi miejskich do odpowiednich ilustracji.

Ćwiczenie 1

R1BJG7Y3PWbhF

Wymień trzy koncepcje planowania urbanistycznego.

Pokaż podpowiedź

Wróć do zakładki „Dla zainteresowanych”.

Pokaż odpowiedź

Koncepcje planowania  urbanistycznego: 1) liniowy układ osi na planie miasta, 2) szachownicowy układ osi miasta, 3) promienisto‑koncentryczny układ osi miasta

Dominanta kompozycyjna

Na przecięciu osi architektonicznych miasta często znajdują się place, fontanny, pomniki lub reprezentacyjne budynki. Te miejsca, nazywane dominantami kompozycyjnymi stanowią bardzo dobre punkty orientacyjne dla ludzi poruszających się po mieście.

R1C6L1HVBR469

Ilustracja przedstawia Plac Zamkowy w Warszawie. Na pierwszym planie Kolumna Zygmunta III Wazy, która jest tu dominantą. Po prawej okazała bryła Zamku Królewskiego, po lewej kamienice Starego Miasta.

wróć do spisu treści

Koncepcja miasta idealnego

Czy idealne miasto istnieje?

Idea miasta doskonałego realizowana była przez kolejne stulecia na całym świecie. Palma Nuova (Palmanova) to jeden z najwcześniejszych takich projektów. Miasto zostało wzniesione na planie gwiazdy: z centralnie położonego placu wychodzą promieniście ulice prowadzące do bram miejskich i bastionów.

Slajd 1 z 2

R11ZE48D8LAO3

Rysunek przedstawia plan miasta Palmanova o kształcie ośmioramiennej gwiazdy. Miasto otoczone jest murem, na każdym z ramion znajdują się wieżyczki. W jego centralnej części znajduje się zamek, wokół którego na planie okręgu rozchodzą się ulice.

R1RF2K3OJ2FEP

Rysunek przedstawia plan idealnego miasta o kształcie ośmioramiennej gwiazdy wpisanej w okrąg. W jego centralnej części znajdują się zabudowania, wokół których na planie okręgu rozchodzą się ulice.

Tak wygląda dzisiaj miasto Palmanova, widziane z lotu ptaka, fotografia poniżej.

R1G75NSMVRGDL

Ilustracja przedstawia zdjęcie miasta Palmanova z lotu ptaka. Ukazuje założenie w kształcie dziewięcioramiennej gwiazdy. Miasto otaczały bastiony, mury, fosa i trzy bramy. Z centrum znajduje się sześciokątny rynek, od którego rozchodzą się promieniście ulice.

Idealne miasto zbudowane w Polsce

Zamość, nazywany do dziś “perłą renesansurenesansrenesansu”, jest jednym z nielicznych wcieleń renesansowego modelu “miasta idealnego”.

R1UOCV7S29G7A1

Zdjęcie przedstawia duży plac miejski otoczony zadbanymi, kolorowymi kamienicami. Na placu stoi budynek ratusza z wieżą, na której jest zegar. Do budynku prowadzą z dwóch stron schody z białą balustradą. Na pierwszym planie fotografii jest skwer z trawą i kwiatami.

Założone w XVI wieku przez hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego, a zaprojektowane przez włoskiego architekta Bernardo Morando. jest wyjątkowym przykładem urbanistyki, który łączy rozumowe podejście z humanistycznymhumanizmhumanistycznym przekonaniem o doskonałości ludzkiego ciała.
Co miasto może mieć wspólnego z ludzkim ciałem?

R9CHTVAE77HDD1

Ilustracja przedstawia plan renesansowego Zamościa na starej rycinie. Miasto ma formę nieregularnego wielokąta, otoczonego murem obronnym z wystającymi w kształcie serc ośmioma bastionami oraz trzema wieżami z bramami, do których prowadzą drogi. Mury otacza fosa z wodą. Wewnątrz znajduje się Rynek Wielki z Ratuszem, oraz rzędy kamieniczek, usytuowanych wzdłuż prostopadle wytyczonych uliczek. Po lewej stronie ryciny umieszczone zostały inskrypcje na dwóch dekoracyjnych polach.

Plan miasta przypomina podobno sylwetkę człowieka, gdzie Ratusz oraz Rynek Wielki usytuowane są w miejscu serca, główne osie układu to jedne z najruchliwszych ulic, a bastiony służące do obrony są „rękami” i „nogami” miasta.

Mimo pewnych zmian na przełomie stuleci, układ przestrzenny Zamościa przetrwał do dzisiaj w stanie praktycznie nienaruszonym.
Jest więc nie tylko świadectwem renesansowej myśli urbanistycznej, które przetrwało próbę czasu, ale także trwałym dziedzictwem, które w 1992r. zostało wpisane na listę UNESCO.

Znaczna liczba polskich miast powstała w okresie średniowiecza.
Układ przestrzenny charakteryzował się regularnym układem ulic i centralnym umiejscowieniem ratusza. Oczywiście w późniejszych epokach modyfikowano już istniejące miasta, a te nowo powstające cechowały się już innym układem przestrzennym.

R1D626D9PKOUO

Ilustracja przedstawia fotokolaż, który składa się z trzech map Torunia usytuowanych na dwóch poziomach: dwie znajdują się w górnej linii, a jedna poniżej. Z lewej na górze fotografia przedstawia szkic mapy toruńskiej starówki. Kolorem zielonym znaczono granicę dawnych murów, oddzielających Stare i Nowe Miasto. Oś architektoniczna główna i poprzeczna to kolor czerwony. W lewym górnym rogu znajduje się herb miasta. Po lewej i prawej stronie jest legenda. Na fotografii z prawej strony znajduje się mapa Torunia z 1641 roku. Na mapie widać mury z wieżyczkami otaczające miasto. Mur biegnie również przez środek miasta. Zaznaczone są na mapie działki, na niektórych znajdują się budowle. U dołu planu znajduje się rzeka, którą płyną statki i łodzie. Na fotografii trzeciej znajduje się współczesna mapa geograficzna miasta Toruń. Mapa jest kolorowa. Duży obszar wokół miasta wypełniają zaznaczone tereny zielone, wśród nich lasy. Czarnym kolorem zaznaczono starówkę, a kolorem fioletowym - obszar administracyjny miasta. Na mapie naniesione są nazwy dzielnic Torunia.

wróć do spisu treści

Koncepcja miasta 15‑minutowego

Miasto 15‑minutowe to takie miasto, w którym ludzie mają dostęp do miejsc takich jak sklepy i punkty usługowe, placówki medyczne oraz edukacyjne w ciągu 15 minut drogi pieszo lub rowerem od miejsca zamieszkania. I nie muszą korzystać z samochodu lub komunikacji miejskiej.

R1QAAUNP9V2QO

Ilustracja przedstawia fragment ulicy, na której znajduje się wielu rowerzystów. To ulica obok której znajduje się szeroki chodnik i zabudowania miejskie: usługowo‑mieszkaniowe. Pomiędzy nimi są drzewa liściaste, miejsca do siedzenia oraz niewielkie trawniki. Zdjęcie przedstawia koncepcję miasta 15‑minutowego.

Miasta na całym świecie rozwijają się coraz szybciej – a z nimi problemy wynikające z niewłaściwego planowania, jak np.: zatłoczona sieć komunikacyjna, smog czy nierówność w zaspokajaniu potrzeb osobom z niepełnosprawnościami.

wróć do spisu treści

Plan budowli

RE79X78VT4Z2D1

Fotografia przedstawia model budynku jednorodzinnego wykonany z kartonu oraz jego plan (rysunek architektoniczny), leżące na stole .

Plan budowli - figura geometryczna, wyznaczona zewnętrznym obrysem budynku u podstawy.

Plan jest rzutem budowli w postaci rysunku ujętym „z góry”, który uwzględnia wszystkie podziały wnętrza.

Oprócz tych podziałów z zaznaczonymi otworami okiennymi i drzwiowymi, widoczne są w nim niektóre elementy konstrukcji, np. podpory (kolumny, filary).
Z planu można również odczytać rodzaj sklepienia lub dachu.

Rodzaje planów budowli

• centralny - koło, kwadrat, krzyż grecki, wielobok foremny;

• podłużny - na planie prostokąta, krzyża łacińskiego.

• o nieregularnej formie - powstałej z połączenia kilku figur zbliżonych kształtem do litery alfabetu łacińskiego: T, L, F lub odwróconego E . Cechą niektórych założeń jest jedna lub kilka osi symetrii.

Przykłady planów obiektów architektonicznych

Ilustracje poniżej przedstawiają budowle oraz fragmenty ich wnętrz.
Umieszczone obok plany pomogą wyobrazić sobie całą bryłę budynku.
Spróbuj rozpoznać rodzaj planu budowli i figurę geometryczną, na której oparty jest plan: czy plan centralny - czy podłużny? Czy kwadrat, koło, prostokąt, krzyż łaciński - czy krzyż grecki?

RHIygKfrsMdsd

Ilustracja przedstawia zdjęcia wnętrza i bryły rezydencji Villa Rotonda w  Vicenzy (Włochy). Po lewej stronie umieszczony został plan budowli, w którym założenie centralne oparte jest na kwadracie, do którego przylegają z czterech jego boków jednakowe prostokątne portyki ze schodami. Budynek przykryty jest kopułą, co na planie oznaczone jest okręgiem w centrum obiektu.

R11VFE2FSGZ3B

Ilustracja przedstawia zdjęcia bryły i wnętrza Bazyliki Santo Spirito we Florencji, (Włochy). Po lewej stronie umieszczony został plan podłużny budowli, oparty na krzyżu łacińskim z kopułą na przecięciu naw. Puste miejsce w nawie głównej i poprzecznej na planie oznaczają płaski strop budowli. Dookoła świątyni ciągnie się obejście oddzielone od nawy głównej kolumnami (kropki na planie).

Już wiesz

• że są plany przestrzenne regularne i nieregularne;

• jak zdefiniować pojęcia: urbanistyka, układ przestrzenny miasta;

• na czym polega koncepcja miasta idealnego;

• na czym polega koncepcja miasta 15‑to minutowego;

• jak rozpoznać plan centralny budowli;

• jak odróżnić plan podłużny od planu centralnego budowli.

wróć do spisu treści

Potrafisz

• wskazać różnice między planem przestrzennym regularnym i nieregularnym;

• wyjaśnić, na czym polega praca urbanisty;

• wskazać cechy miasta idealnego;

• wyjaśnić, na czym polega koncepcja miasta 15‑to minutowego;

• rozpoznać budowlę na planie centralnym;

• rozpoznać plan podłużny budowli;

• rozpoznawać plany architektoniczne regularne i nieregularne.

wróć do spisu treści

Słownik

Źródła

• sjp.pwn.pl

• encyklopedia.pwn.pl

Linki do e‑materiałów

• https://zpe.gov.pl/a/jestem-mlodym-architektem-projektowanie-planu-miasta/Dl5EJmKMx

• https://zpe.gov.pl/a/renesansowe-miasto-na-ziemiach-polskich/D59T2TAIi

• https://zpe.gov.pl/a/walce-stozki-i-kule-w-sytuacjach-praktycznych/Dgk3DMhIe

• https://zpe.gov.pl/a/czy-budowla-moze-byc-idealna-o-architekturze-renesansu/DTecVZV7O

wróć do spisu treści