Żołądek to silnie umięśniona część przewodu pokarmowego leżąca między przełykiem a jelitem cienkim (dwunastnicą). Zachodzi w nim rozdrabnianie pokarmu i wstępny proces trawienia w kwaśnym środowisku.

Żołądek dzieli się na:

• część wpustową, zawierającą gruczoły wpustowe;

• dno i trzon, zawierające gruczoły właściwe;

• część odźwiernikową, zawierającą gruczoły odźwiernikowe.

Ścianę żołądka tworzą cztery błony: śluzowa, podśluzowa, mięśniowa i surowicza.

W błonie śluzowej żołądka występują trzy rodzaje gruczołów: wpustowe i odźwiernikowe (wydzielające śluz) oraz gruczoły właściwe. Zalicza się do nich różne rodzaje komórek, opisane poniżej.

Sok żołądkowy ma bardzo niskie pH – wynoszące od 1 do 3,5. Jest to spowodowane znaczną zawartością kwasu solnego, wydzielanego w trzonie i dnie żołądka przez komórki okładzinowe gruczołów żołądkowych właściwych.

Skład soku żołądkowego:

• Enzymy trawienne proteolityczne, inaczej endopeptydazyendopeptydazyendopeptydazy, głównie pepsyna (aktywna w pH 1,5–3,5)  – wydzielana w postaci proenzymuproenzymyproenzymu – pepsynogenu. Proenzym ten ulega aktywacji w świetle żołądka pod wpływem niskiego pH. Pepsyna nie jest wydzielana w aktywnej postaci, aby nie trawiła uwalniających ją komórek.

• Podpuszczka (inaczej rennina lub chymozyna) – wytwarzana jest przez organizm do 3. roku życia. Działa w pH od 6 do 6,5 i trawi białka mleka matki, denaturując kazeinę.

• Lipaza żołądkowa – zapoczątkowuje trawienie tłuszczów występujących w postaci naturalnej emulsji, np. mleka czy śmietany.

• Kwas solny – działa bakteriobójczo, powoduje denaturacjędenaturacjadenaturację białek oraz aktywuje pepsynę z pepsynogenu.

• Czynnik Castle’a  (wym. Kasla) – niezbędny do wchłaniania witaminy BIndeks dolny 12₁₂.

• Woda.

• Śluz.

• Elektrolity (głównie jony wodorowe, chlorkowe, potasowe, sodowe i wodorowęglanowe).

Gdy trawienie się nie odbywa (nie występuje wówczas uczucie głodu), wydzielany jest sok żołądkowy obojętny – czyli pozbawiony enzymów trawiennych, składający się głównie z wody i śluzu. Jego funkcją jest zabezpieczanie śluzówki żołądka.

Jedną z substancji wydzielanych w żołądku przez komórki okładzinowe, niezwiązaną z trawieniem, jest czynnik Castle’a (IF – z ang. intrinsic factor), zwany inaczej czynnikiem wewnętrznym. Jest to glikoproteina niezbędna do wchłaniania witaminy BIndeks dolny 12₁₂.  Łącząc się z witaminą, tworzy kompleks, który zabezpiecza ją przed szkodliwym działaniem enzymów trawiennych w żołądku. Kompleks ten po dotarciu do końcowej części jelita krętego łączy się ze specyficznymi receptorami, co umożliwia wchłanianie witaminy BIndeks dolny 12₁₂ do krwi.

Funkcją jelita cienkiego jest dalsze rozkładanie treści pokarmowej i wchłanianie produktów trawienia. Długość tego narządu jest osobniczo zmienna – wynosi od 5 do 6 m. Światło jelita ma ok. 3 cm średnicy.

Jelito cienkie składa się z:

• dwunastnicy;

• jelita czczego;

• jelita krętego.

Jelito cienkie wyściela błona śluzowa, która ma podobną budowę we wszystkich odcinkach. W dwunastnicy i w jelicie czczym tworzy liczne fałdy. Całą powierzchnię jelita cienkiego pokrywają kosmki – palczaste uwypuklenia błony śluzowej.

Kosmki pokrywają komórki kubkowe, które wytwarzają śluz, oraz komórki chłonne (enterocyty), na których powierzchni znajdują się drobne, gęsto ułożone mikrokosmki.

R1Mkw5taPUxD6

Fotografia przedstawia tkankę błony śluzowej jelita cienkiego. Ma postać pofałdowanej struktury. Składa się z licznych różowych małych kropek.

W błonie podśluzowej znajdują się gruczoły dwunastnicze (rozgałęzione cewkowate twory), które wydzielają śluz alkalizujący środowisko dwunastnicy. Treść pokarmowa docierająca z żołądka ma bowiem niskie pH, a do działania enzymów trzustkowych konieczne są warunki bardziej zasadowe.

Gruczoły dwunastnicze wydzielają także enterokinazę oraz enzymy trawienne.

W dwunastnicy zachodzi najintensywniejsze trawienie białek, tłuszczów, kwasów nukleinowych i węglowodanów. W narządzie tym treść pokarmowa miesza się bowiem z wydzielinami wątroby i trzustki – żółciążółćżółcią oraz sokiem trzustkowymsok trzustkowysokiem trzustkowym. Więcej informacji na ich temat znajdziesz w materiałach:  Żółć - powstawanie, wydzielanie i funkcjeDW1cl90nUŻółć - powstawanie, wydzielanie i funkcje oraz Trzustka - gruczoł trawienny i dokrewnyD1DUH1rEeTrzustka - gruczoł trawienny i dokrewny.

Jelito czcze i jelito kręte, kolejne odcinki jelita cienkiego, określa się wspólnym mianem jelita krezkowego. Ich łączna długość wynosi 5 m, z czego ⅖ to jelito czcze, a ⅗ – jelito kręte. Powierzchnia wewnętrzna jelita krezkowego jest mocno pofałdowana. Są w niej obecne kosmkikosmki jelitowekosmki, a pomiędzy nimi krypty, będące zagłębieniami, w których są wytwarzane komórki nabłonka jelita. Znajdują się tam komórki macierzyste, które stopniowo różnicują się m.in. w enterocyty. Wraz z upływem czasu wysuwają się one z krypty na szczyt kosmka jelitowego, bliżej światła jelita. Proces ten trwa nieprzerwanie i prowadzi do wymiany enterocytów i innych typów komórek, m.in. kubkowych i wydzielających enzymy.

Komórki występujące na tym odcinku układu pokarmowego to:

Enterocyty

Enterocyty

Komórki okryte rąbkiem szczoteczkowymrąbek szczoteczkowyrąbkiem szczoteczkowym, który zwielokrotnia powierzchnię wchłaniania produktów przez tworzące go mikrokosmki. Funkcją enterocytów jest wchłanianie produktów trawienia, a następnie przekazywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych kosmków jelitowych.

Komórki kubkowe

Komórki kubkowe

Wydzielają śluz.

Komórki niezróżnicowane

Komórki niezróżnicowane

Inaczej komórki macierzyste. Odpowiadają za regenerację nabłonka.

Komórki wydzielające hormony

Komórki wydzielające hormony

Wydzielają hormony tkankowe, takie jak serotonina i sekretyna.

Komórki Panetha

Komórki Panetha

Znajdują się w dnach krypt. Biorą udział w reakcjach obronnych jelit przed bakteriami i pasożytami.

R14dbtlBYzGbc

Ilustracja przedstawia komórki Panetha na dnie krypt jelita krezkowego. Występują na krawędziach wypustki, są podłużne i ściśle do siebie przylegają. Wybarwiono je na kolor fioletowy.

W jelitach czczym i krętym wydzielany jest sok jelitowy, izotonicznyroztwór izotonicznyizotoniczny w stosunku do krwi, złożony z wody, śluzu oraz elektrolitów. Zawarte w nim enzymy trawienne, działające na końcowym etapie metabolizowania poszczególnych związków organicznych, to:

• egzopeptydazy – enzymy katalizujące odłączanie pojedynczych aminokwasów od  peptydów, działają na wiązania peptydowe na końcach łańcucha peptydowego oligopeptydów i polipeptydów;

• dipeptydazy – enzymy rozkładające wiązanie peptydowe pomiędzy dwoma aminokwasami w dipeptydzie;

• disacharydazy – enzymy rozkładające dwucukry (disacharydy) na dwie cząsteczki monosacharydów;

• nukleazy – enzymy katalizujące hydrolizę wiązań fosfodiestrowych w nukleotydach;

• nukleotydazy – enzymy odłączające resztę kwasu fosforowego od nukleotydów, w wyniku czego powstają nukleozydy;

Więcej informacji na temat trawienia substancji pokarmowych znajdziesz w e‑materiałach:

• Trawienie cukrów w przewodzie pokarmowym człowiekaP1AkV2SdGTrawienie cukrów w przewodzie pokarmowym człowieka,

• Trawienie białek w przewodzie pokarmowym człowiekaPpLGU9AN7Trawienie białek w przewodzie pokarmowym człowieka,

• Trawienie tłuszczów i kwasów nukleinowych w przewodzie pokarmowym człowiekaPDdAfRJuJTrawienie tłuszczów i kwasów nukleinowych w przewodzie pokarmowym człowieka.

Jelito grube składa się z trzech odcinków:

• jelita ślepego (kątnicy) z wyrostkiem robaczkowym;

• okrężnicy, w której można wyróżnić okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą;

• odbytnicy.

W odróżnieniu od jelita cienkiego, w jelicie grubym nie są obecne fałdy okrężne i kosmki jelitowe, ponieważ rolą tego odcinka nie jest wchłanianie substancji pokarmowych. W jelicie grubym zachodzi wchłanianie wody, elektrolitów i soli mineralnych z resztek pokarmowych. W pokrytej nabłonkiem walcowatym błonie śluzowej występuje natomiast więcej gruczołów jelitowych (krypt), których komórki kubkowe wydzielają śluz. Jest on składnikiem kału.

Oprócz komórek kubkowych w błonie śluzowej jelita grubego występują również komórki innego typu:

• komórki walcowate – wchłaniają wodę i sole mineralne;

• macierzyste – odpowiadają za regenerację nabłonka;

• dokrewne – wydzielają hormony tkankowe, m.in. peptydy YYpeptyd YY, PYYpeptydy YY.

W jelicie cienkim, głównie w dwunastnicy, wydzielane są hormony tkankowe, które regulują czynności wydzielnicze gruczołów żołądkowych i jelitowych, a także wątroby i trzustki.

R13ox8fUmAncv

Ilustracja przedstawia żołądek, dwunastnicę, wątrobę, pęcherzyk żółciowy i trzustkę. Na wysokości dwunastnicy ujęto nazwy hormonów tkankowych oraz poprowadzono od nich strzałki do narządów, pracę których regulują. Od cholecystokininy odchodzi szara strzałka z plusem do pęcherzyka żółciowego, od sekretyny dwie szare strzałki z plusem prowadzące do pęcherzyka żółciowego i trzustki oraz czerwona strzałka opisana minusem prowadząca do żołądka. Od entarogastronu czerwona strzałka z minusem prowadzi do żołądka, a od motyliny szara strzałka z plusem prowadzi w stronę dalszej części jelita.

Więcej informacji znajdziesz w e‑materiale pt. Neurohormonalna kontrola czynności układu pokarmowegoDzOZDRVu8Neurohormonalna kontrola czynności układu pokarmowego.

Słownik