Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat konserwatyzmu, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Słownik filozoficzny: konserwatyzmSłownik filozoficzny: konserwatyzm
Konserwatyzm: część 2. Joseph de MaistreKonserwatyzm: część 2. Joseph de Maistre
Słownik filozoficzny: umowa społecznaSłownik filozoficzny: umowa społeczna
Konserwatyzm – Edmund Burke
Wielka Rewolucja Francuska rozeszła się echem po całym świecie. Trudno znaleźć szerzej dyskutowane wydarzenie polityczne. Rozbieżność ocen tej rewolucji była ogromna: od skrajnie negatywnych po entuzjastyczne. W reakcji na rewolucję francuską powstaje konserwatyzmkonserwatyzm — doktryna polityczna krytykująca rewolucyjne ideały. Od początku ma on dwa oblicza: mniej i bardziej radykalne. Ojcem mniej radykalnej wersji nowożytnego konserwatyzmu jest Edmund Burke, natomiast ojcem bardziej radykalnej odmiany — Joseph de MaistreJoseph de Maistre.
Do istoty wszelkiego konserwatyzmu należy zachowawczy stosunek wobec istniejącego porządku społecznego. Konserwatyści uważają, że umowa społecznaumowa społeczna to proces, a nie jednorazowy akt. Proces zaś musi rozgrywać się w czasie. Nie ma tu miejsca na żadne gwałtowne zmiany, a jedynie, co najwyżej, na drobne korekty. Każda indywidualna jednostka wyrasta z tego procesu i jest jego częścią. Przerywając go (a taką gwałtowną zmianą jest Rewolucja), niszczymy samych siebie. Jak ujmuje to współczesny teoretyk konserwatyzmu Roger ScrutonRoger Scruton:
Co znaczy konserwatyzmkonserwatyzm wyrasta bezpośrednio z poczucia, że przynależymy do jakiegoś ciągłego, zastanego porządku społecznego i że fakt ten w bardzo znaczącym stopniu przesądza o naszych zachowaniach.
Edmund Burke (1729−1797), irlandzki publicysta i polityk, uważany za twórcę konserwatyzmu. Urodził się i wychował w Dublinie. W 1766 r. został wybrany do parlamentu z ramienia partii Wigów (angielskie stronnictwo polityczne utworzone w końcu XVII w. przez przeciwników absolutyzmuabsolutyzmu). Był krytykiem wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Pisał liczne pamflety i broszury polityczne. Dopiero wybuch rewolucji francuskiej skłonił go do napisania większego dzieła pt. Rozważania o rewolucji we Francji (1790). Data jego publikacji uważana jest za symboliczny koniec wieku oświecenia w Wielkiej Brytanii.
Pojęciem kluczowym stosowanym przez Burke’a, a po nim także przez wielu innych konserwatystów, jest pojęcie przesądu (ang. prejudice – w języku polskim lepiej może oddaje je słowo „przesąd”). O ile myśl oświeceniowa krytykowała przesądy, o tyle Burke – który dystansuje się od ideałów francuskiego oświecenia – dowodzi, że są one nieusuwalnym elementem naszego istnienia. Pozbywając się ich, tracimy tożsamość. W ujęciu Burke’a przesąd wyrasta z naszej przeszłości, dziedzictwa i jest wyrazem narastającej przez wieki mądrości. Nie możemy więc go gwałtownie i radykalnie odrzucić, a jedynie ostrożnie weryfikować. Zdaniem Burke’a społeczeństwo jest niczym żywy organizm. Nawet jeżeli ten organizm niedomaga, wszelkie zmiany muszą być wprowadzane stopniowo, na zasadzie długofalowej kuracji lekarskiej.
Tymczasem rozwiązanie, jakie proponuje rewolucja francuska, polega na uśmierceniu chorego. Krytykując gwałtowne zmiany, Burke krytykuje również oświeceniowy rozum. Rozum pojedynczego człowieka nie jest w stanie ogarnąć całej niebywale złożonej struktury relacji społecznych. Wszelkie całościowe zmiany nie są w związku z tym możliwe, gdyż nie można ich odpowiedzialnie zaplanować. TradycjaTradycja w postaci obyczajów i przyjętych norm uosabia zbiorowy rozum dalece przewyższający możliwości rozumów pojedynczych osób. Za główny błąd Rewolucji uważa Burke traktowanie wolności jako wartości bezwzględnej. Pisze:
Rozważania o rewolucji we FrancjiCzy z tej racji, że pojętą abstrakcyjnie wolność można zaliczyć do błogosławieństw ludzkości, mam serio gratulować szaleńcowi, który wyrwał się z chroniących go ograniczeń i zbawczej ciemności celi, że znów może się cieszyć światłem i wolnością?
Czy czulibyście się komfortowo, znajdując się w jednym pomieszczeniu z osobą, która postradała zmysły i jest agresywna? Nie, bo czulibyście się zagrożeni. Zapewne wolelibyście, żeby na czas choroby osoba ta była pod nadzorem i żeby ograniczono jej wolność. Zostawienie jej całkowitej swobody może być niebezpieczne. Z podobnego założenia wychodzi Burke, widząc w wolności wartość relatywnąrelatywną. Jego stanowisko staje się zapowiedzią koncepcji wolności pozytywnej: rzecz zasadza się nie na tym, czy jesteśmy wolni, ale na tym, do czego naszą wolność potrafimy wykorzystać. Co z tego, że ktoś jest wolny, skoro – jak argumentuje współczesny konserwatysta Daniel Bell – żyje w slumsach, w skrajnej biedzie i jest w dodatku analfabetą? Z taką wolnością nic nie można zrobić, jest pusta. Trzeba stworzyć warunki umożliwiające korzystanie z wolności i to jest zadaniem państwa.
Wolność pozytywna i wolność negatywna
Rozróżnienie na wolność pozytywną i negatywną po raz pierwszy pojawia się u Hegla. U kolejnych myślicieli oba te pojęcia występują w nieznacznie odmiennych znaczeniach. Przeważnie przez wolność pozytywną rozumie się możliwość wpływu na kształt rzeczywistości politycznej, w jakiej żyjemy: to, że mamy prawo wyborcze, że możemy wpływać na decyzje lokalnych i centralnych władz. Z kolei wolność negatywnawolność negatywna to zasadniczo brak zewnętrznych opresji prowadzących do naruszenia przez osoby trzecie naszej prywatności, własności i godności.
Słownik
( łac. absolutus) stanowisko w filozofii i etyce głoszące, iż istnieje jeden, powszechnie obowiązujący system oraz hierarchia wartości; przeciwieństwo relatywizmu
(łac. decisio – postanowienie), nurt myśli konserwatywnej, opierający się na koncepcji władcy autorytarnego, który za pomocą dyktatury wprowadza ład konserwatywny
(łac. conservare – dążyć do zachowania, obrony, ocalenia), jeden z najważniejszych nurtów nowożytnej filozofii politycznej. Powstał w XVIII w., główne założenia tego nurtu były kształtowane i rozwijane w XIX w., a także w czasach współczesnych. Konserwatyzm to rodzaj postawy przyjmowanej wobec rzeczywistości społeczno‑politycznej; postawa ta jest odbiciem założeń nurtu filozoficznego w praktyce; konserwatyzm jako filozofia polityczna jest odpowiedzią na zmiany społeczne, zwłaszcza te wyrastające ze spojrzenia na człowieka jako na indywidualną jednostkę, której przynależy wolność i samodzielność
(łac. relativus – względność), stanowisko w filozofii i etyce mówiące, iż wartości obowiązują w danym układzie odniesienia, nie powszechnie; przeciwieństwo absolutyzmu
(łac. traditio – wręczenie, oddanie) przekazywane z pokolenia na pokolenie treści kulturowe (obyczaje, poglądy, wierzenia, sposoby myślenia i zachowania, normy postępowania itp.) wyróżnione przez daną zbiorowość, na podstawie określonej hierarchii wartości, z całokształtu dziedzictwa kulturowego jako społecznie doniosłe dla teraźniejszości i przyszłości; także proces przekazywania tych treści kulturowych, dokonujący się w danej zbiorowości
myśl w filozofii politycznej, która uzasadnia pochodzenie państwa bez odwoływania się do nadnaturalnego źródła władzy państwowej. Źródłem pochodzenia państwa jest wola jednostek lub wola społeczna. Elementem wspólnym teorii umowy społecznej jest uznanie możliwości dokonania wyboru (wolności naturalnej) przez jednostki, w połączeniu z prawami naturalnymi, mającymi obiektywny charakter i prowadzącymi nas do jej zawarcia. Umowa społeczna jest konstruktem myślowym, choć zawsze powstałym w pewnym kontekście historycznym
wolność od przymusu ze strony państwa, jak i innych podmiotów