Filozofia hellenistyczna

RhYmrdCWW01931

Zdjęcie przedstawia płonące trawy.

Szkoła stoików istniała prawie 500 lat i przetrwała do II w. n.e.  W poglądach na budowę świata stoicy nawiązywali do jońskich filozofów przyrody, zwłaszcza do Heraklita. Tak jak on byli wyznawcami materialnego monizmumonizmmonizmu – uważali, że bytembytbytem może być tylko to, co działa i podlega działaniu, a więc ciała. Inaczej mówiąc, wszystko, co istnieje, ma charakter materialny, nawet dusza i bogowie. Jeśli coś nie jest materialne, to znaczy że jest niebytem, próżnią.

Z czasem najbardziej znanym działem filozofii stoików stały się poglądy etyczne oraz w mniejszym stopniu fizyka. Wyznawali ponadto panteizmpanteizmpanteizm, czyli pogląd, że cały świat ma boski charakter. Nie pojawiał się u nich dualizm między Bogiem a światem, konsekwentnie opowiadali się za monistyczną koncepcją świata, w którym Bóg to zarówno mitologiczny Zeus, działający racjonalnie i celowo logoslogoslogos, jak i materialna pneuma. Etyka stoików okazała się zbieżna w wielu miejscach z etyką chrześcijańską, co sprawiło, że myśliciele chrześcijańscy zainteresowali się takimi postaciami jak Seneka.

Poglądy etyczne stoików korespondowały w znacznej mierze z ich zapatrywaniami na budowę świata. KosmoskosmosKosmos, a więc wszystko to, co otacza człowieka, ma charakter racjonalny i boski. Wszystko to, co istnieje i dzieje się w świecie, wynika z konieczności. Wychodząc z takiego założenia, stoicy łatwo wskazywali najwłaściwszą drogę postępowania. Człowiek, jeśli chce w swoim życiu osiągnąć szczęście, musi poznać prawa, w oparciu o które funkcjonuje cały świat i im się podporządkować, a tym samym wewnętrznie uniezależnić od wszelkich zewnętrznych zdarzeń i okoliczności. Celem ludzkiego życia jest życie zgodne z naturą, czyli boskim logosem przenikającym wszystko, a więc kosmos i ludzką duszę.

Stoicy, podobnie jak jońscy filozofowie, stali na stanowisku hylozoizmuhylozoizmhylozoizmu, w ciałach wyróżniali dwa czynniki: bierny, czyli materię (hyle), oraz aktywny czyli logos, oba materialne. Logos to - podobnie jak u Heraklita - kosmiczna siła, rozum świata, działający w sposób celowy, który stoicy wyobrażali sobie jako tchnienie (pneuma) przenikające materięmateriamaterię i pobudzające ją do działania. Pneuma podobne było do stanu między ogniem a powietrzem. Każda istniejąca rzecz zawiera w sobie rozum zalążkowy (logoi spermatikoi), będący źródłem jej życia i rozwoju.

R1MxZbZlOzHwI1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę popiersia dojrzałego mężczyzny. Twarz mężczyzny jest owalna. Mężczyzna ma gęste, kręcone włosy oraz brodę i wąsy. Ubrany jest w togę.

Filozofem, który miał duży wpływ na literaturę i sztukę, był cesarz Marek Aureliusz. Jego napisane po grecku dzieło Ta eis heauton (Do siebie sameo), znane współcześnie jako Rozmyślania, nie było powszechnie znane w starożytności. Dopiero w czasach odrodzenia zyskało na popularności. Prywatny monolog, przesiąknięty rezygnacją i poczuciem niepewności świata, odpowiadał też nastrojom późniejszych epok.

Tym, co zakłóca szczęście człowieka, są afekty, czyli uczucia zanadto kierowane bezrozumnym popędem. Stoicy wskazywali cztery takie negatywne uczucia: nadmierną przyjemność, smutek, żądzę, strach. Jeśli się im ulegnie, prowadzą do cierpienia (pathos), dlatego też zalecali apatię, czyli uwolnienie od afektów. Stawało się to możliwe wtedy, gdy człowiek starał się żyć na sposób rozumowy, kierując się cnotą. Stoicy dokonali rozróżnienia tego, co dobre (cnoty), i tego, co złe (afekty). Reszta, czyli bogactwo, siła fizyczna, zaszczyty, zdrowie, to rzeczy obojętne. Ponieważ między nimi też trzeba dokonywać wyboru, dzielili je jeszcze na te, które warto wybierać, i te, które należy odrzucić. Do tych pierwszych zaliczyli np. zdrowie, rodzinę, uznanie.

Słownik