Recepcja

R1SjNKEUCgPDG1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Jego włosy są ufryzowane. Nad uszami ułożone w dwa loki. Mężczyzna ubrany jest w surdut, kamizelkę i koszulę z haftowanymi falbanami na piersi i przy mankietach. W prawej ręce trzyma otwartą książkę.

Locke i Hume wywarli ogromny wpływ przede wszystkim w dziedzinie teorii poznania. Na podstawy empiryzmuempiryzmempiryzmu wypracowane przez Locke’a powołuje się, oprócz samego Hume’a, niemal całe oświecenie brytyjskie, a za pośrednictwem Woltera również oświecenie francuskie, w szczególności Étienne de CondillacEtienne de CondillacÉtienne de Condillac.

Do Hume’owskiej radykalnej wersji empiryzmu nawiązywali z kolei przedstawiciele filozofii pozytywistycznej i neopozytywistycznej, a w Polsce niektórzy przedstawiciele szkoły lwowsko‑warszawskiej (więcej na ten temat przeczytasz w materiale „Przedstawiciele i postulaty szkoły lwowsko‑warszawskiejPUc11UGCPrzedstawiciele i postulaty szkoły lwowsko‑warszawskiej. Teoria Hume’a wpłynęła również na naukę. W konsekwencji Hume’owskich analiz współczesny naukowiec bardziej rygorystycznie przestrzega zasad naukowości, a jego praca w większym stopniu polega na konstruowaniu prawdopodobnych hipotez tłumaczących relacje między faktami, a nie na odkrywaniu „niekwestionowanej prawdy”. Pisma Locke’a przyczyniły się do rozpowszechnienia idei tolerancji i liberalizmu. Jego poglądami inspirowali się twórcy amerykańskiej deklaracji niepodległości.

Idee Locke’a i Hume’a wpłynęły też na rozwój filozofii religii. Nie były jednak wykorzystywane do krytyki wiary jako takiej: sympatycy Locke’a skłaniali się ku deizmowideizmdeizmowi, zaś sympatycy Hume’a ku fideizmowifideizmfideizmowi (głosili tezę, że nie rozum, lecz wiara jest językiem religii). Obaj filozofowie poprzez tłumaczenie moralności, religii, a nawet nauki na drodze analizy psychologicznych zjawisk kojarzenia zainspirowali nowoczesną psychologię, m.in. psychoanalizę, ale również behawioryzmbehawioryzmbehawioryzm.

Do prób oparcia etyki, zwłaszcza u Hume’a, na zasadach psychologii i zdrowego rozsądku nawiązywali utylitaryści. Trudno wskazać na silne, bezpośrednie oddziaływanie empiryzmu brytyjskiego na literaturę. Kojarzony zwłaszcza z analizą problemów epistemologicznychepistemologiaepistemologicznych nie oddziaływał na wyobraźnię artystyczną. Można jednak doszukiwać się związków między empiryzmem a narodzinami powieści psychologicznej − analizy życia psychicznego bohaterów powieści takich autorów jak Gustave Flaubert, Marcel Proust czy Bolesław Prus wywodzą się pośrednio z analiz Locke’a i Hume’a. Na Hume’a, który za źródło moralności uznał nie rozum, lecz uczucia, powołują się ponadto sentymentaliści, w Polsce w szczególności Franciszek Karpiński. W polskiej filozofii pod wpływem empirystów brytyjskich, zwłaszcza Hume’a, pozostają Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj.

Dyskusja

R695XVfeoEGOQ

Ilustracja przedstawia dwa portrety. Pierwszy portret przedstawia dojrzałego mężczyznę. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego długie, siwe, układające się włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, pociągła. Jego nos jest długi, haczykowaty. Oczy są osadzone głęboko. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki. Drugi portret przedstawia mężczyznę w średnim wieku. Jego twarz jest owalna, widać zarysowany drugi podbródek. Mężczyzna ma wyraziste brwi i jasne oczy. Ubrany jest w czerwony surdut z dużymi złotymi guzikami, spod którego wystaje koszula z koronką.

Hume wyciągnął konsekwencje z empirycznych założeń Locke’a i pokazał, że nie są one w stanie dać nam tego, co Locke obiecywał, czyli pewnej wiedzy: człowiek nie może jej osiągnąć ani w dziedzinie nauk empirycznych, ani w dziedzinie moralności. Zamiast tego Hume proponował oprzeć się na zdrowym rozsądku, co wydaje się dość niejasną kategorią. Następcy Hume’a nie są usatysfakcjonowani tym rezultatem: jeżeli założenia Locke’a doprowadziły Hume’a do sceptycznych wniosków, to może należy wyjść od innych założeń i w inny sposób analizować ludzką wiedzę? Poza tym: dlaczego od filozofii mamy wymagać absolutnej ścisłości i pewności i to jeszcze uzasadnionej empirycznie?

Słownik