Spis treści

• Cele i efekty kształcenia1Cele i efekty kształcenia

• Struktura e‑materiału2Struktura e‑materiału

• Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej dla zawodu technik lotniskowych służb operacyjnych3Wskazówki do wykorzystania e‑materiału w pracy dydaktycznej dla zawodu technik lotniskowych służb operacyjnych

• Wymagania techniczne4Wymagania techniczne

Cele i efekty kształcenia

E‑materiał uwzględnia treści, które pozwolą na osiągnięcie, zgodnie z podstawą programową, celów kształcenia w zawodzie technik lotniskowych służb operacyjnych. Tematyka e‑materiału służy przygotowaniu absolwenta do profesjonalnego wykonywania zadań zawodowych.

E‑materiał przeznaczony dla kwalifikacji

$\text{TLO.02.}$ Obsługa operacyjna portu lotniczego i współpraca ze służbami żeglugi powietrznej wyodrębnionej w zawodzie technik lotniskowych służb operacyjnych $3 1 5 4 0 6$

Podstawa programowa

Cele kształcenia

Wspiera osiąganie celów kształcenia określonych dla kwalifikacji: TLO.02. Obsługa operacyjna portu lotniczego i współpraca ze służbami żeglugi powietrznej

• pozyskiwania oraz przekazywania informacji dotyczących działań operacyjnych w porcie lotniczym;

• prowadzenia działań operacyjnych zgodnie z obowiązującymi procedurami w celu zapewnienia bezpieczeństwa operacji lotniczych;

• współdziałania ze służbami żeglugi powietrznej;

• współpracy z podmiotami uprawnionymi do prowadzenia działań w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa, w tym ochrony portu lotniczego przed aktami bezprawnej ingerencji.

Efekty kształcenia

$\text{TLO.02.1.}$ Bezpieczeństwo i higiena pracy

Uczeń:

4) określa zagrożenia związane z występowaniem czynników szkodliwych w środowisku pracy,

5) organizuje stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

6) stosuje środki ochrony indywidualnej i zbiorowej podczas wykonywania zadań zawodowych,

7) udziela pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego,

$\text{TLO.02.3.}$ Organizacja działań związanych z funkcjonowaniem portu lotniczego

Uczeń:

3) stosuje zasady bezpiecznej eksploatacji portów lotniczych,

4) stosuje zasady obsługi urządzeń eksploatowanych w portach lotniczych,

5) charakteryzuje podmioty działające w portach lotniczych i ich zadania,

6) rozróżnia podstawowe typy, rodzaje statków powietrznych oraz ich elementy konstrukcyjne,

7) charakteryzuje zespoły, instalacje i wyposażenie stosowane w statkach powietrznych,

8) charakteryzuje napędy statków powietrznych oraz strefy ochronne dla jednostek napędowych,

10) charakteryzuje rodzaje informacji dotyczących działań operacyjnych związanych z funkcjonowaniem portów lotniczych,

11) charakteryzuje rodzaje zagrożeń związanych z obsługą portów lotniczych,

13) stosuje zasady bezpieczeństwa w porcie lotniczym;

$\text{TLO.02.4.}$ Prowadzenie działań związanych z obsługą operacyjną w porcie lotniczym

Uczeń:

1) posługuje się lotniskową dokumentacją operacyjną, mapami lotniczymi i planami lotnisk,

4) stosuje procedury operacyjne obowiązujące w portach lotniczych,

5) korzysta z systemów informacji stosowanych w lotnictwie,

9) stosuje zasady współpracy z podmiotami działającymi w portach lotniczych,

14) stosuje zasady zapewnienia bezpieczeństwa realizowanych operacji lotniczych,

15) sporządza dokumentację związaną z prowadzeniem działań operacyjnych;

$\text{TLO.02.5.}$ Organizacja działań lotniskowych służb operacyjnych

Uczeń:

1) charakteryzuje zadania lotniskowej służby kontroli lotniska, służby kontroli zbliżania, służby kontroli obszaru oraz służby meteorologicznej,

2) posługuje się mapami lotniczymi,

3) charakteryzuje sprzęt, urządzenia i systemy wspomagające lotniskowe służby operacyjne, w tym systemy satelitarne,

4) korzysta z informacji meteorologicznych,

5) charakteryzuje strukturę i elementy przestrzeni powietrznej,

10) opisuje zasady obsługi urządzeń oraz środków łączności stosowanych przez służby ruchu lotniczego;

$\text{TLO.02.6.}$ Realizacja działań operacyjnych we współpracy ze służbami żeglugi powietrznej

Uczeń:

1) stosuje procedury postępowania i określa priorytety zadań podczas współpracy ze służbami żeglugi powietrznej,

2) pozyskuje i przetwarza dane niezbędne do realizacji zadań służb żeglugi powietrznej, korzystając z różnych systemów informatycznych,

3) prowadzi korespondencję radiotelefoniczną ze służbami żeglugi powietrznej,

4) współpracuje ze służbami żeglugi powietrznej,

5) stosuje procedury alarmowania służb ratowniczych;

$\text{TLO.02.7.}$ Prowadzenie działań w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa w porcie lotniczym

Uczeń:

1) stosuje zasady bezpiecznego poruszania się po terenie portu lotniczego,

3) przewiduje skutki zagrożeń w porcie lotniczym,

4) ocenia stopień zagrożenia bezpieczeństwa operacji lotniczych w porcie lotniczym,

5) stosuje metody zapobiegania zagrożeniom bezpieczeństwa operacji lotniczych w porcie lotniczym,

6) stosuje zasady powiadamiania i alarmowania w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa osób i mienia.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Struktura e‑materiału

1. WprowadzenieDf1euDhI8Wprowadzenie

   Przedstawia podstawowe informacje o e‑materiale, które ułatwią użytkownikowi wstępne zapoznanie się z zawartością materiału: odniesienia do podstawy programowej, zakres tematyczny oraz opis budowy e‑materiału.

2. Materiały multimedialne

   Zawierają różnego rodzaju multimedia, które ułatwiają uczącemu się przyswojenie wiedzy.
   Materiał Sekwencje filmowe Służby żeglugi powietrznejD13zc9R5PSekwencje filmowe Służby żeglugi powietrznej to sekwencja filmowa przedstawiająca współpracę kontrolerów ruchu lotniczego z innymi użytkownikami lotniska.
   Materiał Atlas interaktywny Przestrzeń powietrzna – struktura i podstawowe elementyDyh2LaNmeAtlas interaktywny Przestrzeń powietrzna – struktura i podstawowe elementy przedstawia strukturę oraz klasy i sektory przestrzeni powietrznej, w których wykonywane są operacje.
   Materiał Gra edukacyjna Procedury $\text{SID}$ i $\text{STAR}$DBSnbkab3Gra edukacyjna Procedury $\text{SID}$ i $\text{STAR}$ to gra edukacyjna, której celem jest zapoznanie ucznia z procedurami związanymi z wykonaniem lotu po wyznaczonej trasie odlotu i dolotu.
   Materiał Plansza interaktywna Praca kontrolera ruchu lotniczegoD14VaJnnEPlansza interaktywna Praca kontrolera ruchu lotniczego to plansza interaktywna przedstawiająca opis zadań zawodowych kontrolerów ruchu lotniczego.
   Materiał Interaktywne narzędzia typu scenario‑based learning Współpraca $\text{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznejD16RaNQY9Interaktywne narzędzia typu scenario‑based learning Współpraca $\text{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej to wirtualny awatar prezentujący zawód dyżurnego operacyjnego portu lotniczego.

3. Obudowa dydaktyczna

   • Interaktywne materiały sprawdzająceD19P38wTZInteraktywne materiały sprawdzające pozwalają zweryfikować poziom opanowania wiedzy i umiejętności zawartych w e‑materiaie.

   • Słownik pojęć dla e‑materiałuDOmoFxlVnSłownik pojęć dla e‑materiału zawiera objaśnienia specjalistycznego słownictwa występującego w całym materiale.

   • Przwodnik dla nauczycielaD18JTGq6KPrzwodnik dla nauczyciela zawiera sugestie do wykorzystania e‑materiału w ramach pracy dydaktycznej.

   • Przewodnik dla uczącego sięDYtZNUXrJPrzewodnik dla uczącego się zawiera wskazówki i instrukcje dotyczące wykorzystania e‑materiału w ramach samodzielnej nauki.

   • Netografia i bibliografiaDjYeZREAQNetografia i bibliografia stanowi listę materiałów, na bazie których został opracowany e‑materiał.

   • Instrukcja użytkowaniaD1BeuE92YInstrukcja użytkowania objaśnia działanie materiału oraz poszczególnych jego elementów.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wskazówki do wykorzystania w pracy dydaktycznej e‑materiałów dla zawodu technik lotniskowych służb operacyjnych

E‑materiał stanowi nowoczesną pomoc dydaktyczną wspomagającą proces kształcenia zawodowego. Ułatwi on uczniom zapamiętanie pojęć związanych z działaniami operacyjnymi w porcie lotniczym.

Poniżej znajdują się propozycje wykorzystania poszczególnych elementów materiału w ramach lekcji, w samodzielnej pracy ucznia, pracy w grupach i pracy całego zespołu klasowego.

Praca uczniów podczas zajęć

Praca w grupach i zespole podczas zajęć

Sekwencja filmowa „Służby żeglugi powietrznej”

• Nauczyciel dzieli klasę na grupy $3$-osobowe.

• Każda grupa ma za zadanie obejrzeć sekwencję filmową właściwą dla siebie:

  • grupa $1$: „Komunikacja między kontrolerem ruchu powietrznego, a innymi użytkownikami lotniska”

  • grupa $2$: „Typowe zadania kontrolera ruchu lotniczego na lotnisku”

  • grupa $3$: „Współpraca kontrolerów ruchu lotniczego z dyżurnymi operacyjnymi portu lotniczego”

• Uczniowie, na podstawie obejrzanych sekwencji filmowych budują scenariusz maksymalnie $3$-minutowego filmiku, który składał się będzie z rozmów osób występujących sekwencji filmowej.

• Uczniowie zmieniają dane lotu (tak, aby pomysł na rozmowy był ich własny) bez zmiany procedur.

• W każdym materiale grupa ma zawrzeć dwa błędy, które pozostałe grupy mają zauważyć podczas oglądania.

• Nauczyciel informuje, że założeniem scenariusza jest takie jego napisanie (a potem zrealizowanie w postaci video), aby uczniowie, którzy będą go oglądali mieli kłopoty z rozszyfrowaniem, które elementy są błędne.

• Po napisaniu scenariusza (lub jego zarysu) uczniowie z grupach przy użyciu smartfona nagrywają materiał wideo. Role w dialogach przypisują sobie sami.

• Nauczyciel prosi o przesłanie lub udostępnienie materiałów video przez grupy (prywatny link YouTube, przestrzeń chmurowa np. Onedrive, Google Drive lub inne).

• Podczas lekcji nauczyciel prezentuje otrzymane filmiki. Grupy, które nie są autorami emitowanego filmiku, mają rozszyfrować, gdzie są błędy, jakie to błędy i jak to powinno wyglądać.

• Nauczyciel może to przeprowadzić w formie konkursu.

• Nauczyciel podsumowuje zajęcia, porównuje dialogi poprawnie pokazane w sekwencjach filmowych z błędnymi, które pojawiły się w zaprezentowanych materiałach video nakręconych przez uczniów. Sam wskazuje na najczęściej popełniane błędy lub nieścisłości.

Atlas interaktywny „Przestrzeń powietrzna — struktura i podstawowe elementy”

• Nauczyciel prezentuje atlas interaktywny „Rejonu Informacji Powietrznej”. Omawia jego zasięg i charakterystyczne punkty.

• Nauczyciel dzieli klasę na siedem zespołów. Każdy z nich ma przydzielony jeden z $\text{FIR}$'ów (Wilnus, Warszawa, Lviv, Minsk, Bratislava, Praha, German).

• Uczniowie w grupach analizują zasięgi przydzielonych $\text{FIR}$ na podstawie atlasu interaktywnego i jego porównania z Google Maps.

• Na podstawie porównania generują dziesięć pytań dotyczących tego, czy obszar powietrzny nad daną miejscowością jest w ich $\text{FIR}$. Starają się tak dobierać miejscowości, aby ich nazwy były mylące (np.: niemieckie nazwy polskich miast lub nazwy miast Ukrainy brzmiące jak polskie itp.).

• Przykładowe pytanie może brzmieć: „Czy Biskupice Szlacheckie koło Grzybowicy leżą w Warszawa $\text{FIR}$?” (odpowiedź: nie, to strefa Lviv $\text{FIR}$).

• Po przygotowaniu zestawu pytań grupy „wyzywają się na pojedynki”, czyli na forum klasy zadają siebie nawzajem pytania o miejscowości i ich przynależności do regionów informacji powietrznej.

• Grupy zadają pytania w kolejności numerycznej (pierwsza drugiej, druga trzeciej itd). Czas odpowiedzi to $30$ sekund (można korzystać z Google Maps).

• Poprawnie udzielona odpowiedź daje punkt dla grupy odpowiadającej na pytanie. Jeśli grupa udzieli błędnej odpowiedzi, wtedy punkt otrzymuje grupa zadająca pytanie.

• „Pojedynkami” steruje nauczyciel, sprawdzając przy tym poprawność odpowiedzi.

Gra edukacyjna „Procedury $\textbf{SID}$ i $\textbf{STAR}$”

• Nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy (lub więcej, ważne by liczba grup była parzysta).

• Każda z grup ma za zadanie zagrać w grę. W zależności od decyzji grupy, uczniowie będą realizowali działania na $\text{SID}$ lub na $\text{STAR}$. Nauczyciel wskazuje, która grupa pójdzie ścieżką $\text{SID}$, a która $\text{STAR}$.

• Uczniowie zapoznają się z opisami przypisanych im map ($\text{SID}$ lub $\text{STAR}$). Otrzymują również od nauczyciela dostęp do opisów map w postaci linku do załącznika $4$: https://www.ulc.gov.pl/_download/prawo/prawo_miedzynarodowe/konwencje/Za%C5%82%C4%85cznik_4_zm_60.pdf

• Uczniowie realizują pierwszy poziom zadań (układają swoje mapy z puzzli).

• W trakcie rozgrywki członkowie grupy na wspólnej kartce zapisują notatkę z przebiegu gry.

• Zespoły realizują zadania synchronicznie (każdy zespół dochodzi do wskazanego momentu wykonanego zadania i czeka na znak nauczyciela, żeby sprawdzić poprawność).

• Po tym poziomie nauczyciel daje znak do wymiany części członków zespołu.

• Dwie osoby z każdej grupy przechodzą do zespołu, który ma przydzieloną inną mapę (jeśli to była osoba z mapy $\text{SID}$, przechodzi do zespołu wykonującego zadanie z mapą $\text{STAR}$ i odwrotnie).

• Po wymianie członków grupy pozostała część grupy tłumaczy przybyłym uczniom co takiego działo się w grze i jakie działania zostały wykonane.

• Cykl się powtarza aż do zakończenia gry (jeszcze raz po przejściu z poziomu drugiego na trzeci). Za każdym razem dwie osoby opuszczają zespół (inne niż te, które w trakcie gry dołączyły do zespołu, chyba że nie ma już takich).

• Teraz kolej na zamianę map (grupa z $\text{SID}$ gra w $\text{STAR}$, a $\text{STAR}$ w $\text{SID}$) na zasadach jak powyżej (osoby nie wracają do swoich grup z początku zajęć).

• Nauczyciel po zakończonej grze prosi o zaprezentowanie notatki z gry (opisy działania na obu mapach).

• Podsumowując,  nauczyciel prosi uczniów o informację zwrotną dotyczącą tego, czego uczniowie się nauczyli podczas tej „osobowej karuzeli”

Wirtualny awatar „Współpraca $\textbf{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej”

• Nauczyciel prosi uczniów podzielenie się na dwie grupy.

• Uczniowie siadają w dwóch kręgach. Pierwsza grupa tworzy krąg wewnętrzny, a druga zewnętrzny. W ten sposób członkowie obydwu grup zasiadają na wprost siebie, z twarzami zwróconymi w stronę przeciwników, tworząc parę z przedstawicielem drugiej grupy, siedzącym naprzeciwko.

• Nauczyciel uruchamia e‑materiał „Współpraca $\text{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej”. Prezentuje zadania zawodowe bohaterów (dyżurnego operacyjnego portu lotniczego, kontrolera ruchu lotniczego i koordynatora rejsu) i przechodzi do pytań i zagadnień.

• Uczniowie w kręgu zewnętrznym odpowiadają na pierwsze pytanie w ten sposób, że najpierw dopytują o odpowiedź kolegę w parze z kręgu wewnętrznego. Proszą go też o wyjaśnienie, dlaczego sugeruje taką odpowiedź.

• Na znak nauczyciela uczniowie w zewnętrznego kręgu przesuwają się o dwa krzesła w prawo i znów o to samo dopytują kolejnego ucznia (siedzącego naprzeciwko).

• Uczniowie poszukujący rozwiązania zadania podają odpowiedź.

• Teraz nauczyciel wskazuje poprawną odpowiedź. Każdy uczeń, który poprawnie odpowiedział (i ten, który szukał i ten, który podpowiadał i uzasadniał) otrzymuje jeden punkt.

• W kolejnym działaniu uczniowie z wewnętrznego kręgu szukają odpowiedzi na zadanie. Podobnie jak koledzy, konsultują z dwoma osobami: osobie w obecnej parze i po znaku nauczyciela w nowej parze oddalonej o dwa krzesła w lewo (przesiadają się na swoich krzesłach).

• Sytuacja się powtarza aż do wyczerpania pytań.

• W przypadku zadań z rozmieszczeniem elementów na planszy — to zadanie nauczyciel wykonuje jako prezentację poprawnego wykonania.

• Finalnie każdy uczeń sumuje sobie własne punkty. Jeśli ich liczba jest większa od połowy zadanych pytań — zaliczył zadanie. Jeśli nie, zadaniem takiego ucznia będzie samodzielne przejście gry jeszcze raz.

• Nauczyciel podsumowuje działania, zwracając uwagę na formę przyswajania wiedzy — konsultacje z innymi kolegami.

Plansza interaktywna „Praca kontrolera ruchu lotniczego”

• Nauczyciel podczas zajęć prezentuje uczniom planszę interaktywną „Praca kontrolera ruchu lotniczego”.

• W trakcie przeglądania planszy pozwala uczniom zadawać pytania i udziela na nie odpowiedzi.

• Nauczyciel uprzedza, że zaprezentowane na planszy informacje będą potrzebne do wykonania ćwiczenia.

• Po zakończonej prezentacji nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup, rozdaje im małe kartki (sześć sztuk) i długopisy.

• Następnie każda z grup ma za zadanie przygotować sześć pytań i sześć poprawnych zestawów odpowiedzi, dotyczących zagadnień z planszy. Posłużą one do stworzenia gry edukacyjnej przypominającej „$5$ sekund”.

• Każdy zestaw ma być wykonany na osobnej kartce i powinien wyglądać w ten sposób, że pytanie jest na rewersie kartki, a trzy poprawne odpowiedzi na awersie kartki.

• Ważnym jest, aby pytania były proste i wymagały konkretnej odpowiedzi.

• Każde pytanie rozpoczyna się od hasła „Wymień trzy .............” (np.: „Wymień trzy podstawowe zadania $\text{PAŻP}$”. Przykładowa odpowiedź, która znajduje się na drugiej stronie karty: „Zapewnienie płynności, bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju” i inne z „Zadań kontroli ruchu lotniczego realizowanych przez $\text{PAŻP}$”).

• Po zakończeniu pracy grupy oddają kartki z pytaniami nauczycielowi, a ten wkłada je do kapelusza.

• Grupy mają możliwość zagrania w grę. Nauczyciel losuje pytanie i czyta je dla danej grupy.

• Zadaniem uczniów jest podanie prawidłowej odpowiedzi na pytanie w ciągu pięciu sekund. Nauczyciel koryguje ewentualne błędne odpowiedzi na bieżąco.

• Członkowie grupy, która udzieli największej liczby prawidłowych odpowiedzi, mogą zostać nagrodzeni przez nauczyciela ocenami lub pochwałami.

Interaktywne materiały sprawdzające

Interaktywne materiały sprawdzające, zawarte w e‑materiale, mogą być użyte co najmniej w czterech różnych formułach zależnych od sytuacji dydaktycznej:

• Jako materiały sprawdzające wiedzę. W przypadku niewystarczającej liczby pytań lub zadań w jednym zadaniu mogą być one łączone w teście wykonanym przez nauczyciela na ich podstawie.

• Jako materiały wprowadzające (rozbudzające ciekawość uczniów związaną z materiałem, który za chwilę będą analizować).

• Jako materiały aktywizujące podczas realizacji działań związanych z e‑materiałem (przerywnik po dłuższej pracy w grupie lub dodatek informacyjny do pracy uczniów).

• Jako materiały utrwalające nabytą wiedzę (po „przerobionym” materiale lub jego części).

Interaktywne materiały sprawdzające z założenia są dedykowane do wskazanych części e‑materiału. I tak na przykład:

• Materiałami sprawdzającymi dla atlasu interaktywnego „Przestrzeń powietrzna ...” są ćwiczenie $14$. „Komunikacja”, $18$. — „$\text{IFR}$” oraz ćwiczenie $19$. „Region kontrolowany”.

• Ćwiczenie $2$. i $3$. sugeruje użycie go po grze edukacyjnej „Procedury $\text{SID}$ i $\text{STAR}$”.

• Ćwiczenia $15$. i $20$., dotyczące służb kontroli i zbliżania, wskazane są jako właściwe po planszy interaktywnej „Praca kontrolera ruchu lotniczego”.

• Dla wirtualnego awatara „Współpraca $\text{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej” dedykowane są ćwiczenia $10$. — „NOTAM”, $11$. — „Pojazd bez łączności radiowej”, $12$. — „Droga startowa”, $13$. — „Droga kołowania”, $17$. — „kategorie $\text{ILS}$”, $21$. — „Inspekcje drogi startowej” oraz ćwiczenie $22$. — „Pozwolenie zajęcia pola manewrowego”.

Ponadto ćwiczenie $1$, które zawiera dwadzieścia pytań, może stanowić podsumowanie zajęć związanych ze współpracą ze służbami żeglugi powietrznej.

Właściwe wykorzystanie interaktywnych materiałów sprawdzających w odpowiednim momencie lekcji będzie zależało również od jej dynamiki i składu klasy oraz pomysłu nauczyciela na przeprowadzenie zajęć. Stąd adekwatnym jest zapoznanie się z zawartością tych materiałów, aby możliwa była ich odpowiednio skuteczna „aplikacja”.

Wykorzystanie podczas realizacji zajęć:

• Podczas realizacji działania, związanego z wykorzystaniem sekwencji filmowych, uczniowie jako formę aktywności mogą wykonać ćwiczenie $10$.

• Po wykonaniu ćwiczenia $10$. dodatkowym zadaniem dla uczniów może być zbudowanie innego dialogu pomiędzy załogą samolotu podchodzącego do lądowania a $\text{GND}$, ale zawierającego jeden błąd.

• Inni uczniowie mogą poszukiwać tego błędu w dialogu kolegów i korygować go lub wskazywać fragment filmu (podając nazwę materiału video i czas, w którym wyjaśnienie się pojawia).

Praca samodzielna ucznia podczas zajęć

Sekwencja filmowa „Służby żeglugi powietrznej”

• Nauczyciel przyznaje dostęp do sekwencji filmowej „Współpraca ze służbami żeglugi powietrznej — dokumentacja”.

• Informuje uczniów na lekcji, że ich zadaniem indywidualnym będzie przeanalizowanie materiału video (rozmowy nowego pracownika z dyżurnym operacyjnym) i zapisanie w postaci cyfrowej mapy myślowej notatki. Notatka ma prezentować wszystkie dokumenty i informacje dotyczące ich generowania (przykład narzędzia do tworzenia mapy online https://creately.com, MS Word lub OneNote).

• Dodatkowo przy każdym elemencie mapy uczniowie mają za zadanie znaleźć i zapisać link do krótkiego filmiku dotyczącego tego dokumentu w języku angielskim (w ostateczności j. polskim) np.: na YouTube lub samego druku czystego, lub wypełnionego dokumentu.

• Mapa wykonana przez ucznia ma zawierać informacje o: dokumentach, osobach, które je wypełniają i odbierają, sytuacjach, w których należy te dokumenty składać (to mogą być punkty znaczące mapy, które zostaną uszczegółowione o informacje z filmu lub Internetu).

• Wybrani uczniowie prezentują swoje mapy.

• Nauczyciel zbiera pomysły i wspólnie z uczniami buduje wspólną mapę, uzupełniając ją o linki do filmów, które znaleźli podczas pracy samodzielnej.

• Link do gotowej wspólnej mapy przesyła uczniom jako notatkę.

Atlas interaktywny „Przestrzeń powietrzna — struktura i podstawowe elementy”

• Nauczyciel prezentuje atlas interaktywny „Mapa przestrzeni powietrznej przedstawia wszystkie struktury przestrzeni powietrznej od $\text{GND}$ (Ground) do $\text{FL 660}$”. Omawia ją i jej charakterystyczne obszary.

• Nauczyciel prosi uczniów, aby wyobrazili sobie, jakie wszystkie przestrzenie powietrzne będzie przemierzał statek powietrzny od momentu startu do momentu lądowania.

• Uczniowie indywidualnie tworzą w notatce wizualizację blokową opisującą kolejne przestrzenie (opisują nazwami przestrzeni powietrznej kolejne bloki od startu do lądowania).

• Teraz nauczyciel wprowadza „element dodatkowy”, w którym statek powietrzny musi zejść czasowo z korytarza powietrznego $\text{AWY}$. Uczniowie mają wskazać (wstawić bloki z opisami) tych stref, do których samolot ma się przemieścić (bloki należy połączyć linią przerywaną).

• Kolejne zadanie dotyczy oznaczenia na blokach symbolem $\text{ADIZ}$ wszystkich przestrzeni, w których możliwa i konieczna jest identyfikacja obrony powietrznej.

• Po zakończonych zajęciach wybrani uczniowie prezentują swoje diagramy na forum klasy.

• Nauczyciel komentuje i koryguje błędy, prosząc pozostałych uczniów o wzięcie pod uwagę tych uwag w swoich notatkach.

Gra edukacyjna „Procedury $\textbf{SID}$ i $\textbf{STAR}$”

• Nauczyciel przydziela uczniom mapy $\text{SID}$ i $\text{STAR}$, w które będą mogli grać.

• Podczas słuchania nauczyciela uczniowie zapisują sobie hasłami informacje o mapach.

• Uczniowie samodzielnie rozpoczynają grę od decyzji o wyborze mapy.

• Dalej podczas rozgrywki opisują każdy swój krok.

• Na pierwszym poziomie, przy układaniu puzzli, wskazują, który puzzel i gdzie układają (oraz opisują, dlaczego akurat ten, z czym się łączy lub jaki ma kształt).

• W kolejnych poziomach, na których mają uzupełnić mapę o pewne elementy, opisują dokładnie, dlaczego wybrali ten element i dlaczego w tym miejscu go ułożyli.

• Na drugim i trzecim poziomie gry mogą korzystać z załącznika 4.: https://www.ulc.gov.pl/_download/prawo/prawo_miedzynarodowe/konwencje/Za%C5%82%C4%85cznik_4_zm_60.pdf, a w notatce wskazywać tylko miejsce, gdzie odpowiedź na dane zadanie jest zamieszczona (lub przekopiowywać do własnej notatki).

• Podsumowując,  na prośbę nauczyciela uczeń prezentuje opis innym.

• Nauczyciel wysłuchując opisów koryguje je lub daje wskazówki, jak inaczej można „wykalkulować” poprawną odpowiedź.

Wirtualny awatar „Współpraca $\textbf{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej”

• Nauczyciel prosi uczniów o stworzenie poradnika dla osób przygotowujących się do roli dyżurnego operacyjnego portu lotniczego. Poradnik ma powstać na podstawie pytań z e‑materiału „Współpraca $\text{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej”.

• Uczniowie samodzielnie przechodzą przez dialogi i zadania z awatarem i analizując jego pytania wyszukują, w Internecie dawki informacji, które pomogłyby innej osobie poprawnie znaleźć rozwiązanie problemu z zadania.

• Dawki wiedzy, które mają przygotować, to krótkie opisy sytuacji i jej wyjaśnienie z uzasadnieniem.

• Każde pytanie/zadanie powinno mieć akapit nie dłuższy niż siedem zdań.

• Przygotowane poradniki uczniowie mogą zamieścić jako notatkę lub ozdobić zdjęciami.

• Nauczyciel prosi o zaprezentowanie poradnika przez wybrane osoby na forum klasy, przyznając im oceny lub inne formy wyróżnienia.

Plansza interaktywna „Praca kontrolera ruchu lotniczego”

• Podczas zajęć nauczyciel pokazuje uczniom planszę interaktywną. Omawia zawartość e‑materiału. Uczniowie mają możliwość zapoznania się z zadaniami $\text{TWR}$, $\text{GND}$, $\text{APP}$ i $\text{ACC}$.

• Nauczyciel prosi każdego z uczniów o przygotowanie pięciu pytań dotyczących treści zawartych na planszy interaktywnej.

• Każdy uczeń na podstawie e‑materiału „Praca kontrolera ruchu lotniczego” stara się ułożyć pięć pytań quizowych z czterema odpowiedziami i zaznaczoną odpowiedzią poprawną.

• Uczniowie prezentują swoje pytania podczas zajęć w taki sposób, że reszta klasy (każdy uczeń z osobna) wskazuje właściwą odpowiedź (jedną z czterech). Autor pytania koryguje ich odpowiedzi.

• Jeśli sam wskazuje niewłaściwą lub niejednoznaczną odpowiedź, poprawia go nauczyciel.

• Następnie nauczyciel wyświetla po raz kolejny planszę interaktywną „Praca kontrolera ruchu lotniczego” i wskazuje obszary ważne, które nie zostały ujęte w pytaniach uczniów.

Interaktywne materiały sprawdzające

Uczniowie samodzielnie rozwiązują ćwiczenia. W razie wątpliwości mogą poprosić nauczyciela o pomoc. Prawidłowe rozwiązanie może być zaprezentowane przez nauczyciela lub ucznia, na przykład na tablicy interaktywnej, po rozwiązaniu przez wszystkich uczniów zadań.

Wykorzystanie podczas realizacji zajęć:

Podczas zajęć, w których uczeń pracuje samodzielnie nad grafem blokowym (propozycja wykorzystania atlasu interaktywnego w pracy indywidualnej) nauczyciel w jednym z kroków proponuje wykonanie ćwiczenie $14$. W tym ćwiczeniu uczeń wskazuje, która służba zajmuje się komunikacją ze statkami powietrznymi w przestrzeni niekontrolowanej. Dopiero po jego wykonaniu nauczyciel pozwala dalej realizować zadanie (oznaczenia na blokach symbolem $\text{ADIZ}$ wszystkich przestrzeni, w których możliwa i konieczna jest identyfikacja obrony powietrznej).

Praca uczniów poza zajęciami

E‑materiał ułatwia nauczycielowi prowadzenie zajęć dydaktycznych na poziomie rozszerzającym. Możliwość dostępu zdalnego do materiałów i ich analiza pozwala realizować działania metodą projektu.

Na zajęciach poprzedzających rozpoczęcie projektu nauczyciel ustala cel ogólny projektu dla każdej z grup lub dla wszystkich ten sam. W przypadku $\text{TLO.02.3.}$ może to być analiza procedur komunikacyjnych pomiędzy służbami żeglugi powietrznej.

Kolejny element to szczegółowe cele projektu. Dla naszego przykładu może to być poznanie procedur komunikacyjnych i nabycie umiejętności odpowiedniego formułowania komunikatów zgodnych z procedurą. Na tej podstawie nauczyciel prosi uczniów, aby zaproponowali temat projektu i jego zakres.

Poza lekcją — przygotowanie projektu

• Uczniowie na podstawie e‑materiału oraz założeń w postaci celu głównego i celów szczegółowych zastanawiają się i proponują zakres tematyczny projektu oraz jego temat.

• Uczniowie konsultują się z nauczycielem. Na podstawie założeń przedstawionych przez uczniów, przeanalizowanych i przedyskutowanych przez uczniów i nauczyciela (kontakt osobisty lub zdalny poza zajęciami) powstaje instrukcja.

• Instrukcja powinna zawierać temat projektu, jego cele, zadania dla konkretnego ucznia lub grupy uczniów (zaproponowane przez uczniów), wskazówki od nauczyciela, źródła informacji (czyli nasze e‑materiały i inne źródła), termin ustalony wspólnie z uczniami, sposób i czas prezentacji lub wykonania działania, a także terminy konsultacji z nauczycielem. Nauczyciel ustala również kryteria oceny pracy.

Podsumowanie projektu:

Przykładem podsumowania poza prostą prezentacją zagadnienia może być realizacja zajęć lub dnia w szkole, na których wszyscy porozumiewać się będą jak na obszarze lotniska. Szczególnie może to być uwydatnione na zajęciach zawodowych podsumowujących projekt i obejmujących kształcenie TLO.02. Uczniowie będą używali odpowiedniej wymowy skrótów, zostaną im przydzielone role w obsłudze operacyjnej portu lotniczego (np.: losowo), a część z uczniów będzie miała oznaczenia lotów. Wejście uczniów do klasy może być traktowane jako lądowanie samolotu na lotnisku, a wyjście na przerwę jako start statku powietrznego. Szkoła może też być podzielona na przestrzenie powietrzne. Poza działaniami zaplanowanymi w projekcie uczniowie przedstawią do oceny opracowany projekt w postaci scenariusza lekcji i realizacji zadań przez poszczególnych uczniów w grupie.

Praca z uczniami z $\textbf{SPE}$

E‑materiały są dobrą podstawą do pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. E‑materiały wprowadzają nową treść, a to wymaga od nauczyciela zastanowienia się, w jaki sposób ułatwić uczniowi poznanie i samodzielną obserwację. E‑materiały wspierają ten element. Podczas prowadzenia zajęć przez nauczyciela ważne staje się wskazanie istotnych, typowych i indywidualnych cech prezentowanych rzeczy i zjawisk (procedur). Szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na element zastosowania np.: procedur komunikacyjnych, a przy tym dbania o profesjonalizm i odpowiednie, fachowe słownictwo.  Dzięki e‑materiałom w poznawanie zagadnień związanych ze współpracą ze służbami żeglugi powietrznej i współpracą operacyjną portu lotniczego możemy zaangażować różne sfery funkcjonowania dziecka (emocjonalno‑motywacyjna, instrumentalna i społeczna).

W przypadku różnych uczniów różne będą warunki i przebieg uczenia się. Stąd konieczność połączenia rozpoznania obszarów niezaburzonego i zaburzonego funkcjonowania ucznia z e‑materiałami, aby optymalnie ułatwić poznanie bezpośrednie lub pośrednie prezentowanych zagadnień. Przede wszystkim należy skupić się na niezaburzonych procesach psychofizycznych ucznia. Poznawanie procedur i informacji dotyczących zadań zawodowych oraz innych informacji związanych z zagadnieniami w TLO.02.3 powinno odbywać się stopniowo, w dłuższym czasie, mniejszymi partiami, w miarę możliwości polisensorycznie.

Indywidualizowanie pracy z uczniem

Zastosowanie różnych form i podejść do przekazywania informacji w tym e‑materiale zapewni nauczycielowi możliwość indywidualizowania pracy z każdym uczniem. Pozwala na poznanie pośrednie za pomocą dostosowanych możliwości percepcyjno‑poznawczych ucznia.

W e‑materiale przedstawiony został tekst z możliwością odtworzenia dźwiękowego w planszy interaktywnej „Praca kontrolera ruchu lotniczego”. Dzięki treści merytorycznej i dialogom zawartym w sekcjach filmowych oraz zadaniom znajdującym się w wirtualnym awatarze „Współpraca $\text{DOP}$ ze służbami żeglugi powietrznej” (poza oczywiście elementem grywalizacji) możemy dotrzeć z zawartością i stopniować jej trudność.

Stopniowe wprowadzanie pojęć z zakresu procedur komunikacyjnych w porcie lotniczym mogłoby być oparte na planszy interaktywnej, na której poznajemy role i zadania zawodowe osób związanych z ruchem lotniczym.

Po tym wprowadzeniu poznawanie procedur można kontynuować na podstawie  fragmentów sekwencji filmowych „Służby żeglugi powietrznej”, szczególnie tych z treściami merytorycznymi omawiającymi zagadnienie i przykładowymi dialogami. W trakcie filmu powtarzane są sekwencje związane z zadaniami zawodowymi poszczególnych stanowisk na lotnisku.

Kolejnym krokiem poszerzającym mogłoby być wykonanie ćwiczeń z „Interaktywnych materiałów sprawdzających” dedykowanych sekwencjom filmowych (w szczególności ćwiczeń $5$. — METAR, $6$. i $7$. — „Komunikaty”, $8$. — „Dokumentacja”, $9$. — „Depesza”, $23$. — Uzyskiwanie uprawnień na kontrolerów $\text{ATS}$, $24$. — „Nawiązywanie połączenia przez koordynatora rejsu z załogą” oraz ćwiczenie $25$. — „Komunikacja między załogą samolotu a kontrolerem $\text{GND}$”).

Po sprawdzeniu zdobytych informacji warto sprawdzić się w spotkaniu z wirtualnym awatarem i symulacyjnymi dialogami z nim.

Ostatnim elementem działań mogłoby być „zaserwowanie” uczniom ćwiczenia $1$. „Organy $\text{TWR}$”, które sprawdzi opanowanie zagadnień z tego zakresu tematycznego.

W materiałach pojawiają się podobne treści, ale ujęte w inny sposób i odpowiadające na różne potrzeby poznawcze uczniów. Wydaje się to zbędnym powieleniem treści, ale w przypadku pewnej grupy uczniów jest niezbędne we właściwym przyswojeniu przekazywanej wiedzy.

Dołączenie do e‑materiałów elementów dramy (procedury) daje możliwości zindywidualizowania procesu uczenia i uczenia się ucznia.

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści

Wymagania techniczne

Wymagania sprzętowe niezbędne do korzystania z poradnika oraz innych zasobów platformy www.zpe.gov.pl.

System operacyjny:

• Windows $7$ lub nowszy

• OS X $10.11.6$ lub nowszy

• GNU/Linux z jądrem w wersji $4.0$ lub nowszej $3 \mathrm{GB}$ RAM

Przeglądarka internetowa we wskazanej wersji lub nowszej:

• Chrome w wersji $69.0.3497.100$

• Firefox w wersji $62.0.2$

• Safari w wersji $11.1$

• Opera w wersji $55.0.2994.44$

• Microsoft Edge w wersji $42.17134.1.0$

• Internet Explorer w wersji $11.0.9600.18124$

Urządzenia mobilne:

• $2 \mathrm{GB}$ RAM iPhone/iPad z systemem iOS $11$ lub nowszym

• Tablet/Smartphone z systemem Android $4.1$ (lub nowszym) z przeglądarką kompatybilną z Chromium $69$ (lub nowszym) np. Chrome $69$, Samsung Browser $10.1$, szerokość co najmniej $420 \mathrm{px}$

Powrót do spisu treści5Powrót do spisu treści