Słownik pojęć dla e‑materiału

bg‑orange

Aby wyszukać pojęcie lub frazę występujące w słowniku, wpisz je w poniższą ramkę.

ABS

(DE: Antiblockiersystem, EN: Anti‑lock Braking System)

Układ antypoślizgowy działający podczas hamowania. Po rozpozniu poślizgu koła lub kół zmniejsza siłę hamowania na ślizgającym się kole w celu odzyskania trakcji i sterowności.

Rgiyp1VM1Jpk7

Ilustracja przedstawia ikonę systemu ABS. Jest to pomarańczowe koło, w środku znajdują się duże litery ABS. Obok koła znajdują się dwa pomarańczowe półokręgi po lewej i prawej stronie. — ABS
Źródło: dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/, domena publiczna.

Atlas interaktywny - Budowa i przykładowe uszkodzenia układów hamulcowych pojazdów osobowych i ciężarowychDTIH0VB8xAtlas interaktywny - Budowa i przykładowe uszkodzenia układów hamulcowych pojazdów osobowych i ciężarowych

Film edukacyjny - Budowa i kontrola stanu technicznego układów hamulcowych pojazdów ciężarowychD1zrs2bVzFilm edukacyjny - Budowa i kontrola stanu technicznego układów hamulcowych pojazdów ciężarowych

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

Gra edukacyjna - Typowe usterki i dokonywanie diagnostyki stanu technicznego układów hamulcowychD9hn6RCohGra edukacyjna - Typowe usterki i dokonywanie diagnostyki stanu technicznego układów hamulcowych

ASR

(DE: Antriebsschlupfregelung, EN: Traction Control System)

Funkcja układu antypoślizgowego działająca podczas ruszania. Najczęściej obsługiwana przez sterownik ABS. Po rozpoznaniu poślizgu napędowego, w celu odzyskania trakcji może ograniczać moment napędowy silnika i/lub hamować ślizgające się koło.

automatyczny korektor siły hamowania

Mechaniczne urządzenie dostosowujące automatycznie i proporcjonalnie ciśnienie hamowania, przez co również siłę hamowania do obciążenia hamowanej lub hamowanych osi.

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

bęben hamulcowy

Urządzenie, w którym znajdują się szczęki hamulcowe oraz poruszający je rozpieracz. Całość osadzona jest na nieruchomej względem bębna i osi – tarczy nośnej. Hamowanie odbywa się na skutek dociskania zewnętrznej powierzchni szczęk hamulcowych (okładzin) do wewnętrznej powierzchni bębna poprzez rozpieranie.

R1RNtfj1FWqzO

Ilustracja przedstawia hamulec ze zdjętym bębnem. Bęben hamulcowy to pokrywa z pięcioma otworami na śruby. — Hamulec ze zdjętym bębnem
Źródło: Ryan Frost, dostępny w internecie: flickr.com, domena publiczna.

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

czujnik ABS

(czujnik prędkości koła)

Czujnik odczytujący prędkość koła, najczęściej współpracujący z pierścieniem polaryzacyjnym aktywnym (z magnesami) lub pasywnym (ząbkowane koło z materiału ferromagnetycznego).

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

EBS

Electronic Braking System (Elektronicznie sterowany układ hamulcowy)

Elektro‑pneumatyczny układ hamulcowy. W skład układu wchodzą: sterownik EBS, główny zawór hamulcowy, moduły regulacji ciśnienia, czujniki prędkości kół, czujniki zużycia okładzin hamulcowych i opcjonalnie czujnik obciążenia osi, czujnik kąta skrętu kierownicy, oraz czujnik przyspieszeń poprzecznych. Sterownik EBS odczytuje bezpośrednio, lub poprzez szynę danych CAN sygnały z wyżej wymienionych elementów i otrzymuje dodatkowe informacje z innych sterowników w pojeździe. Na podstawie zebranych informacji i odczytanych sygnałów, głównie o żądaniu hamowania i obciążeniu pojazdu oblicza ciśnienia, których powinien użyć do hamowania poszczególnych kół w pojeździe, ewentualnie w ciągniętej przyczepie. Informacje o obliczonych, a w tej sytacji żądanych ciśnieniach są wysyłane poprzez szynę CAN do stosownych modułów regulacji ciśnienia w pojeździe i do modułu TEBS w przyczepie. Wszystkie moduły regulacji ciśnienia są wyposażone w sterowniki, elektrozawory, zawory przekaźnikowe i czujniki ciśnienia. Sterowniki wbudowane w moduły regulacji ciśnienia odczytują informacje o żądanych ciśnieniach i uruchamiają wewnętrzne elektrozawory tak, aby na wyjściach modułów zostały osiągnięte wcześniej obliczone ciśnienia. Sprężone powietrze z wyjść modułów jest dostarczane do siłowników hamulcowych. Układ EBS ma nie tylko wpływ na hamowanie pojazdu, ale również na działanie innych układów w pojeździe, takich jak silnik, skrzynia biegów, zwalniacz, układ zawieszenia, itp. Układ EBS w standardzie wyposażony jest funkcję ABS, a opcjonalnie także w ASR i ESP.

hamulec ciągłego działania

Stosowany jest najczęściej w samochodach ciężarowych w celu odciążenia układu hamulcowego podstawowego. Jest on całkowicie niezależny od hamulca roboczego i daje możliwość ciągłego użycia podczas długotrwałego zjazdu ze wzniesień.

hamulec taśmowy

Jest to hamulec o prostej konstrukcji, w którym elementem hamującym jest specjalna taśma cierna zaciskana na bębnie połączonym z hamowaną osią. Taśmy cierne wykonane są najczęściej z cienkiej taśmy stalowej, wyłożonej materiałem ciernym. Naprężenie taśmy ciernej na bębnie powoduje wzrost tarcia, co spowalnia obracającą się oś.

manometr

Urządzenie służące do pomiaru ciśnienia, elektroniczne lub mechaniczne.

R1a88CWgsLngA

Ilustracja przedstawia manometr. Manometr pokazuje w jednostce bar. Strzałka na tarczy wskazuje 0 kropka trzy bara. Skala na manometrze jest od jednego do 6. A podziałka co jedną dziesiątą. — Manometr
Źródło: dostępny w internecie: https://pixabay.com/pl, domena publiczna.

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne stosowane w układach hamulcowych

Do budowy tarcz hamulcowych najczęściej wykorzystuje się żeliwo, jednak nowsze modele wykonane są z węglików krzemu i włókna węglowego. Do produkcji klocków oraz szczęk hamulcowych wykorzystuje się grafit, wełnę stalową, włókna szklane, tlenki żelaza oraz opiłki brązu. Bębny hamulcowe odlewane są w całości z żeliwa.

mechanizm elektrohydraulicznego uruchamiania hamulców

Jest to mechanizm najczęściej spotykany w samochodach hybrydowych. W tym mechaniźmie pompa hamulcowa sterowana jest elektronicznie poprzez potencjomentr, na który kierowca oddziałowuje operując pedałem hamulca. Ciśnienie docierające do pompy hamulcowej pochodzi z akumulatora ciśnienia. Pompa pod wpływem sygnału elektronicznego zwiększa ciśnienie płynu w układzie hamulcowym, co skutkuje dociśnięciem elementów ciernych (klocków lub szczęk hamuclowych) do tarczy lub bębna hamulcowego.

mechanizm elektromechanicznego uruchamiania hamulców

Jest to mechanizm, który pełni funkcję hamulca postojowego. Kierowca aktywuje mechanizm poprzez naciśnięcie przycisku umieszczonego w kabinie pojazdu (najczęściej na konsoli środkowej). Zwolnienie hamulca następuje automatycznie przy ruszaniu pojazdu. Hamulec elektromechaniczny zapewnia dużą precyzję działania oraz wysoką efektywność hamowania.

mechanizm hydraulicznego uruchamiania hamulca

Jest to hamulec stosowany głównie w pojazdach samochodowych, ale także w rowerach i lotnictwie. Uruchamiany jest on za pomocą systemu hydraulicznego, który najczęściej zbudowany jest z pompy hamulcowej, przewodów ciśnieniowych oraz cylinderków, które znajdują się przy kołach pojazdu. Kierowca poprzez pedał hamulca wciska tłok w pompie, która przetłacza płyn hamulcowy do cylinderków, które dociskają elementy cierne (klocki lub szczęki hamuclowe) do tarczy lub bębna hamulcowego.

mechanizm pneumatycznego uruchamiania hamulca

Jest to mechanizm stosowany głównie w pojazdach ciężarowych i autobusach. Mechanizmy hamulcowe są w nim uruchamiane poprzez przepływ sprężonego powietrza od zbiornika do siłowników hamulców. Wraz ze zwiększeniem ciśnienia powietrza w siłowniku hamulca wzrasta wartość siły hamowania. Dużą zaletą pneumatycznego układu uruchamiania hamulca jest możliwość uzyskiwania dużych wartości sił hamowania przy małym wysiłku ze strony kierowcy pojazdu.

mechanizm uruchamiający hamulce

Daje możliwość kierowcy wyhamowania pojazdu. Uruchomienie hamulca polega na naciśnięciu przez kierowcę dźwigni nożnej lub ręcznej. Siła ta zostaje przekazana za pośrednictwem stosownego układu do hamulców w pojeździe. Mechanizmy uruchamiania hamulców dzieli się na elektryczne, hydrauliczne, pneumatyczne i mechaniczne.

opory toczenia kół

Siły przeciwstawiające się ruchowi pojazdu. Na te siły składają się opry ruchu łożysk, opon, szczątkowe siły wywołane niedomaganiami układu hamulcowego, itp..

Plansza interaktywna - do badania układu hamulcowego - schematy/grafikiDkNx6emBlPlansza interaktywna - do badania układu hamulcowego - schematy/grafiki

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

sterownik ABS (pneumatyczny układ hamulcowy)

Elektroniczne urządzenie sterujące pracą układu antypoślizgowego ABS, ewentualnie dodatkowo ASR. Odczytuje prędkości kół za pomocą czujników. Na podstawie tych sygnałów oblicza prędkość odniesienia. W przypadku drastycznych różnic pomiędzy prędkością hamowanego koła i prędkością odniesienia rozpoznaje poślizg koła. Po rozpoznaniu poślizgu podczas hamowania steruje pracą modulatorów i w ten sposób zmniejsza siłę hamowania na ślizgającym się kole w celu odzyskania trakcji i sterowności.

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

stanowisko rolkowe do diagnostyki

Stanowisko służące do testowania układu hamulcowego. Składa się z silnika elektrycznego połączonego z przekładnią, ewentualnie z napędem hydraulicznym, walców pokrytych materiałem ściernym, oraz czujników. Silnik napędza walce (rolki), a czujniki mierzą opory stawiane przez koła pojazdu. Badany pojazd wjeżdża na walce (rolki), które są napędzane przez silnik elektryczny, przez co również koła pojazdu się obracają. W początkowej fazie badania mierzone są opory ruchu kół. Na podstawie tego badania można rozpoznać szereg uszkodzeń, takich jak zablokowanie hamulca, uszkodzenie łożysk, czy owalizację tarczy lub bębna hamulcowego, czyli nierównomierne zużycie na obwodzie. W kolejnej fazie kierowca uruchamia hamulce w badanym pojeździe. Wówczas mierzone są siły hamowania, głównie ich wartości i równomierność. Stanowiska rolkowe mogą być wyposażone w wagi i elektroniczne bezprzewodowe czujniki ciśnienia (manometry), przy pomocy których można mierzyć ciśnienia w układzie pneumatycznym badanego pojazdu.

Plansza interaktywna - do badania układu hamulcowego - schematy/grafikiDkNx6emBlPlansza interaktywna - do badania układu hamulcowego - schematy/grafiki

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

tarcza hamulcowa

Główny element hamulca tarczowego zamontowany na piaście koła. Współpracuje z klockami hamulcowymi, które są dociskane do tarczy hamulcowej. Klocki są umieszczone w zacisku hamulcowym, który jest zamontowany jest na nieobracającej się części osi pojazdu. Podczas dociskania nieruchomych klocków do obracającej się tarczy hamulcowej powstaje tarcie, co powoduje powstanie siły hamowania. Podczas hamowania energia mechaniczna wynikająca z pędu pojazdu jest przekształcana w energię cieplną.

R1LWa3VGrxRXI

Ilustracja przedstawia założoną tarczę hamulcową. Jest ona okrągła. Na środku znajduje się wypukły element także w kształcie koła z czterema otworami. Na ilustracji również widoczny jest zacisk. — Samochodowa tarcza hamulcowa
Źródło: dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/, licencja: CC BY-SA 3.0.

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

TEBS

Trailer Electronic Braking System (Elektronicznie sterowany układ hamulcowy w przyczepach)

System hamulcowy przeznaczony do przyczep oraz naczep. Łączy w sobie, w jednym kompaktowym zespole:

elektroniczną jednostkę sterującą,
zespół czujników i elektrozaworów pneumatycznych. Funkcje układów zapobiegania blokowaniu kół (ABS) i regulacji siły hamowania w zależności od obciążenia przyczepy, są zintegrowane z elektroniką urządzenia. W porównaniu z konwencjonalnym układem hamulcowym taka integracja funkcji ułatwia i przyspiesza regulację siły hamowania, co przekłada się na bardziej precyzyjne dozowanie siły hamowania, poprawioną współpracę w procesie hamowania pomiędzy pojazdem silnikowym a przyczepą.

układ hamulcowy

To wszystkie elementy pojazdu służące do jego zatrzymania lub utrzymania go w miejscu np. podczas postoju. Zgodnie z obowiązującymi przepisami każdy samochód musi być wyposażony w dwa układy hamulcowe:

podstawowy (roboczy) - hamuje pojazd tylko w czasie, gdy kierowca naciśnie pedał hamulca,
dodatkowy (awaryjny, potocznie nazywany hamulcem ręcznym) - jego podstawowe zadanie to zabezpieczenie pojazdu na miejscu postoju. W razie awarii układu podstawowego daje on możlwiość awaryjnego wyhamowania pojazdu.

Informacje dotyczące kontroli układu hamulcowego można znaleźć na stronie: https://mojafirma.infor.pl/moto/eksploatacja-auta/uklad-hamulcowy/743653,Kontrola-ukladu-hamulcowego-w-samochodzie.html

zacisk hamulcowy

Element składowy hamulca tarczowego, zamocowany na nieobracającej się części osi pojazdu. Na zacisku hamulcowym zamontowany jest siłownik hamulcowy. Siłownik wytwarza siłę, a zacisk wzmacnia ją i przenosi na klocki hamulcowe. Klocki hamulcowe są ściskane na tarczy hamulcowej i w ten sposób powstaje siła hamowania.

Wirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdówDs6Y97NqjWirtualna wycieczka - Stacja kontroli pojazdów

zawieszenie pneumatyczne

Układ sterowania wysokością zawieszenia pojazdu, sterowany mechanicznie lub elektronicznie. Układy sterowane elektronicznie wyposażone są w czujniki wysokości zawieszenia, elektroniczny sterownik, elektrozawory i pneumatyczne poduszki zawieszenia. Zadaniem sterownika jest odczytanie wysokości zawieszenia przy pomocy czujników i sterowanie elektrozaworami tak, żeby osiągnąć wymagany „poziom do jazdy”, lub inną wysokość żądaną przez kierowcę lub inny układ w pojeździe. Do manualnej zmiany wysokości używane są przełączniki lub elektroniczne „piloty”. Układy sterowane mechanicznie są wyposażone w zawór poziomujący, regulujący „poziom do jazdy”, manualny zawór podnoszenia/opuszczania podwozia do ręcznej zmiany wysokości zawieszenia i pneumatyczne poduszki zawieszenia.

Interaktywne materiały sprawdzające

Przewodnik dla nauczyciela

Słownik pojęć dla e‑materiału