Spis treści:

1. Co to jest kanon i do czego służy?

2. Kanony w starożytnej Grecji

3. Proporcje w rysunku

4. Proporcje w malarstwie

5. Proporcje w rzeźbie

6. Proporcje  w architekturze

7. Proporcje w modzie

8. Skala w sztuce

9. Już wiesz

10. Potrafisz

11. Słownik

Zapoznasz z różnymi poglądami wybranych twórców na zagadnienie proporcjiproporcjeproporcji:
czego mogą dotyczyć, jak je zmierzyć i czy zawsze trzeba je stosować.
Znajdziesz przykłady kanonówkanonkanonów przedstawienia postaci pochodzące z różnych epok.
Znajdziesz wskazówki, jak radzić sobie z rysunkiem postaci i wybranymi częściami ciała.
Zapoznasz się z opisami wybranych prac, które wyjaśniają rolę rysunku w różnych dziedzinach sztuki.

Co to jest kanon i do czego służy?

W sztuce już od starożytności istniały kanonykanonkanony, czyli obowiązujące zasady, do których  trzeba było się stosować. KanonkanonKanon dotyczył zarówno wyglądu, jak i proporcji, stosunku składowych części, pojedynczych elementów do całości.

W sztuce Sumerów

„Sztandar z Ur” to jeden z najcenniejszych zabytków sztuki Sumerów.
Nazwa sugeruje wykorzystanie obiektu jako proporca bojowego. Tak naprawdę  „Sztandar z Ur” jest drewnianą płytą, prezentującą namalowane sceny wojenne i życie polityczne cywilizacji Sumerów.

R11BVQ1GfDNF3

Animacja, w czasie której postacie Sumerów rozmawiające ze sobą o swoich zwyczajach, tradycjach i zachowaniach.

Animacja, w czasie której postacie Sumerów rozmawiające ze sobą o swoich zwyczajach, tradycjach i zachowaniach.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R11BVQ1GfDNF3

Animacja, w czasie której postacie Sumerów rozmawiające ze sobą o swoich zwyczajach, tradycjach i zachowaniach.

Ciekawostka

W jednej z bocznych ścian zabytku znajduje się niewielka skrytka. Na tej podstawie część naukowców wysunęła przypuszczenie, iż naprawdę obiekt służył za ruchomy skarbiec, w którym znajdowały się fundusze na prowadzenie wojny. Po dziś dzień prawdziwe przeznaczenie Sztandaru z Ur pozostaje zagadką. Niemniej można je traktować także jako źródło historyczne, prezentujące życie codzienne Sumerów.

RKQG729VQ7TQK1

Płyta przedstawia trzy rzędy postaci wojowników, wozów bojowych i zwierząt na tle z lapis lazuli. Wszystkie postaci i obiekty ukazane są z profilu. Wojownicy są łysi lub ukazani w rynsztunku przypominającym kształtem hełm i lekkie zbroje z płaszczami. W pierwszym rzędzie centralną postacią jest król, z obu stron otoczony wojownikami. W drugim rzędzie szereg wojowników idący z lewej do prawej. W ostatnim rzędzie ukazano rydwany bojowe i wojowników na nich, prowadzących pojazdy z lewej do prawej.

Kanon w sztuce starożytnego Egiptu

Sztuka starożytnego Egiptu podlegała określonym regułom. Artyści nie byli zainteresowani tworzeniem realistycznych obrazów. Tworzyli według obowiązującego kanonukanonkanonu, aby przedstawić rzeczywistość: sposób przedstawienia postaci był ściśle określony.

R12JTnq8Raxbm

Ilustracja przedstawia postać mężczyzny w formie rysunku. Mężczyzna uwieczniony został z profilu na białym tle i siatce. Ubrany jest w szaty oraz nakrycie głowy zdobione głową kobry. W dłoniach trzyma statuetkę sfinksa. Siatka na której znajduje się rysunek jest ponumerowana, w pionie od 0 do 19 oraz od 0 do 12 w poziomie. Po kliknięciu na ilustrację, ta otwiera się w nowym oknie, z prawej strony wyświetla się panel boczny – po kliknięciu na dany tekst na ilustracji podświetlają się elementy oraz wyświetla się okno wraz z informacją dodatkową.Po kliknięciu na tekst: „Siatka pomocnicza” wyświetla się siatka pomocnicza na ilustracji wraz ze wskazaniem elementów charakterystycznych postaci – linii włosów, ramion, talii, kolana, kostki. Informacja dodatkowa brzmi: Egipcjanie używali siatki, która mierzyła w okresie Średniego Państwa 18 jednostek do linii włosów lub 19 jednostek do czubka głowy.Po kliknięciu na tekst: „Wysokość postaci” wyświetla się strzałka ukazująca wysokość postaci od podstawy stopy do linii włosów. Informacja dodatkowa brzmi: Wysokość postaci mierzono nie do czubka głowy, a zwykle do linii włosów. Powodem takiego pomiaru była noszona przez faraonów korona, która utrudniała odwzorowanie proporcji podczas wykonywania dzieła.Po kliknięciu na tekst: „Proporcje ciała” podświetlają się elementy ciała – ramiona, talia, kolano oraz kostka. Informacja dodatkowa brzmi: Również zwracano uwagę na właściwe rozmieszczenie poszczególnych partii ciała. Zwróć uwagę, że ramię na rysunku jest na poziomie 16 linii, talia na wysokości linii 11, kolano na 6, a kostka na poziomie linii 1.

Ilustracja przedstawia postać mężczyzny w formie rysunku. Mężczyzna uwieczniony został z profilu na białym tle i siatce. Ubrany jest w szaty oraz nakrycie głowy zdobione głową kobry. W dłoniach trzyma statuetkę sfinksa. Siatka na której znajduje się rysunek jest ponumerowana, w pionie od 0 do 19 oraz od 0 do 12 w poziomie. Po kliknięciu na ilustrację, ta otwiera się w nowym oknie, z prawej strony wyświetla się panel boczny – po kliknięciu na dany tekst na ilustracji podświetlają się elementy oraz wyświetla się okno wraz z informacją dodatkową.Po kliknięciu na tekst: „Siatka pomocnicza” wyświetla się siatka pomocnicza na ilustracji wraz ze wskazaniem elementów charakterystycznych postaci – linii włosów, ramion, talii, kolana, kostki. Informacja dodatkowa brzmi: Egipcjanie używali siatki, która mierzyła w okresie Średniego Państwa 18 jednostek do linii włosów lub 19 jednostek do czubka głowy.Po kliknięciu na tekst: „Wysokość postaci” wyświetla się strzałka ukazująca wysokość postaci od podstawy stopy do linii włosów. Informacja dodatkowa brzmi: Wysokość postaci mierzono nie do czubka głowy, a zwykle do linii włosów. Powodem takiego pomiaru była noszona przez faraonów korona, która utrudniała odwzorowanie proporcji podczas wykonywania dzieła.Po kliknięciu na tekst: „Proporcje ciała” podświetlają się elementy ciała – ramiona, talia, kolano oraz kostka. Informacja dodatkowa brzmi: Również zwracano uwagę na właściwe rozmieszczenie poszczególnych partii ciała. Zwróć uwagę, że ramię na rysunku jest na poziomie 16 linii, talia na wysokości linii 11, kolano na 6, a kostka na poziomie linii 1.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwoHj3duD

Dla zainteresowanych

R1XsI5HaU8v5O1

Zdjęcie przedstawia rzeźbę: trzy posągi pochodzące z czasów starożytnego Egiptu, tzw. Triada Mykerinosa. Mykerinos jest faraonem i kroczy pośrodku, po obu stronach postacie kobiet, boginii. Rzeźby wykonane są w kamieniu, mają gładką powierzchnię. Na podstawie tej rzeźby można zauważyć, na czym polega kanon przedstawiania postaci w starożytnym Egipcie, oparty na ścisłej hierarchizacji związanej z ustrojem politycznym. Faraon był przedstawiany jako największy, nieco z przodu, zawsze młody, o twarzy pozbawionej emocji, zawsze z przodu, z insygniami władzy.

Ciekawym przykładem kanonu w starożytności jest staroegipski sposób przedstawiania postaci. Był on ściśle związany z hierarchią społeczną:
władców i kapłanów przedstawiano jako o wyższym wzroście, a ludzie niższych stanów portretowani byli jako niewysocy, drobni.
Faraonów i bogów ukazywano jako młodych, pełnych siły, najczęściej w pozycji siedzącej lub kroczącej. Postacie siedzące na tronie mają na głowie koronę i jedną nogę wysuniętą do przodu.
Kapłani, w zależności od pełnionej funkcji, mieli zróżnicowany wzrost i najczęściej odprawiali obrzędy religijne.
Zwykli Egipcjanie uwieczniani byli w pozycjach charakterystycznych dla rodzaju wykonywanej pracy.

Innym przykładem kanonukanonkanonu egipskiego są malowidła pochodzące z wnętrza piramid. Na ilustracji poniżej można zauważyć różnice wielkości postaci, co świadczy o przynależności społecznej.
Zwróć również uwagę na to, że sceny umieszczane są w poziomych rzędach znajdujących się nad sobą. W ten umowny sposób, w sztuce starożytnego Egiptu, przedstawiano przestrzeń na płaszczyźnie: plan pierwszy na pasie najniższym.
Ten sposób nazywany jest perspektywąperspektywaperspektywą rzędową.

RVzLKudD5e3OT

Ilustracja przedstawia malowidło ścienne z czasów starożytnego Egiptu. W trzech pasach umieszczone są postacie niewolników przy pracach polowych. Poprzez różnice wielkości ukazana jest ich ważność. Zastosowana perspektywa rzędowa (inaczej: pasowa) w sposób umowny pokazuje przestrzeń: w pasie najniższym znajduje się plan pierwszy. Możemy dostrzec kanon przedstawiania postaci w malarstwie starożytnego Egiptu: głowa z profilu, oko na wprost, tułów na wprost, nogi i ręce z boku. Postaci są obwiedzione delikatną, ciemną linia konturową i wypełnione płaską plama barwną. Kolorystyka jest jasna, w naturalnych barwach: żółcieni, czerwieni i brązów.

wróć do spisu treści

Kanony w starożytnej Grecji

W starożytnej Grecji powstało wiele kanonów dotyczących idealnych proporcjiproporcjeproporcji człowieka. Jednym z nich, stosowanym do dzisiaj jest kanonkanonkanon Polikleta.

Kanon Polikleta

Grecki rzeźbiarz Poliklet ustalił kanonkanonkanon przedstawiania postaci, na przykładzie rzeźby Doryforosa. Głowa stanowi 1/8 wysokości całego ciała.

R1TyveL1tJf7z

Ilustracja przedstawia posąg młodego mężczyzny wykonany w marmurze i umieszczony na czerwonym tle. Mężczyzna jest nagi oraz umięśniony, ma krótkie włosy, spogląda w lewą stronę. Jedną rękę ma zgiętą w łokciu i trzyma ją przed sobą. Postać stoi w lekkim rozkroku, jedną nogę ma wyprostowaną, a drugą zgiętą w kolanie. Obok mężczyzny, przy lewej nodze stoi słupek o prążkowanej fakturze. Po kliknięciu na ilustrację, ta otwiera się na pełnym ekranie, z prawej strony wyświetla się panel boczny – po kliknięciu na dany tekst na ilustracji podświetlają się elementy oraz wyświetla się okno wraz z informacją dodatkową. Po kliknięciu na tekst: „Moduł” na ilustracji wyświetla się biała tabela która zaczyna się na czubku głowy mężczyzny a kończy na stopie mężczyzny. Tabela jest podzielona na 7 prostokątnych żółtych wierszy, wielkości głowy. Informacja dodatkowa brzmi: Modułem, czyli powtarzającym się elementem dla Polikleta była głowa, która w całej rzeźbie Doryforosa mieści się 7 razy. Po kliknięciu na tekst: „Wysokość głowy” wyświetla się pomarańczowa tabela która zaczyna się na czubku głowy mężczyzny a kończy na stopie mężczyzny. Tabela jest podzielona na 7 części. W pierwszej części (znajdującej się u góry, na głowie) umieszczona jest mniejsza tabela podzielona na trzy równe wiersze, kolejno nazwane A, B oraz C. Informacja dodatkowa brzmi: Wskazał także, że w wysokości głowy mieszczą się 3 długości kciuka: od czubka głowy do wysokości brwi, kolejny od brwi do czubka nosa i ostatni od czubka nosa do krawędzi brody. Ponadto rzeźbiarz określił też inne wartości. – według jego teorii: stopa mężczyzny powinna równać się 1/6 wysokości ciała, twarz i ręka 1/10.

Ilustracja przedstawia posąg młodego mężczyzny wykonany w marmurze i umieszczony na czerwonym tle. Mężczyzna jest nagi oraz umięśniony, ma krótkie włosy, spogląda w lewą stronę. Jedną rękę ma zgiętą w łokciu i trzyma ją przed sobą. Postać stoi w lekkim rozkroku, jedną nogę ma wyprostowaną, a drugą zgiętą w kolanie. Obok mężczyzny, przy lewej nodze stoi słupek o prążkowanej fakturze. Po kliknięciu na ilustrację, ta otwiera się na pełnym ekranie, z prawej strony wyświetla się panel boczny – po kliknięciu na dany tekst na ilustracji podświetlają się elementy oraz wyświetla się okno wraz z informacją dodatkową. Po kliknięciu na tekst: „Moduł” na ilustracji wyświetla się biała tabela która zaczyna się na czubku głowy mężczyzny a kończy na stopie mężczyzny. Tabela jest podzielona na 7 prostokątnych żółtych wierszy, wielkości głowy. Informacja dodatkowa brzmi: Modułem, czyli powtarzającym się elementem dla Polikleta była głowa, która w całej rzeźbie Doryforosa mieści się 7 razy. Po kliknięciu na tekst: „Wysokość głowy” wyświetla się pomarańczowa tabela która zaczyna się na czubku głowy mężczyzny a kończy na stopie mężczyzny. Tabela jest podzielona na 7 części. W pierwszej części (znajdującej się u góry, na głowie) umieszczona jest mniejsza tabela podzielona na trzy równe wiersze, kolejno nazwane A, B oraz C. Informacja dodatkowa brzmi: Wskazał także, że w wysokości głowy mieszczą się 3 długości kciuka: od czubka głowy do wysokości brwi, kolejny od brwi do czubka nosa i ostatni od czubka nosa do krawędzi brody. Ponadto rzeźbiarz określił też inne wartości. – według jego teorii: stopa mężczyzny powinna równać się 1/6 wysokości ciała, twarz i ręka 1/10.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DwoHj3duD

Zwróć uwagę na powiązanie ciężaru ciała z ułożeniem nóg Polikleta, postawa ta oparta jest na kontrapościekontrapostkontrapoście, dzięki której ciało postaci ukazanej w ruchu było wyważone.

6,6

RMEE6K2oFjWmS

Obraz przedstawia rzeźbę kobiety, z powodu zniszczenia pozbawionej rąk. Jest to sławna rzeźba Wenus z Milo, uważana za ideał piękna.

Poliklet ustalił zasadę kontrapostukontrapostkontrapostu: czyli przeciwwagi ciężarów, mas, napięć, kierunków.
Jest to swobodne ułożenie ciała, zatrzymane w czasie.
Lekkiemu nachyleniu linii bioder odpowiada nachylenie w przeciwnym kierunku linii ramion.
Cały ciężar ciała utrzymuje jedna noga mocno osadzona na ziemi, druga noga, delikatnie odsunięta do tyłu pozostaje w spoczynku. Temu układowi nóg odpowiada przeciwne ułożenie rąk: jedna dźwiga włócznię (pracuje), druga jest rozluźniona. 
KontrapostkontrapostKontrapost ilustrują m.in.: takie rzeźby, jak: „Doryforos” Polikleta - na ilustracji powyżej i „Wenus z Milo”a (autor nieznany) - na zdjęciu obok.

wróć do spisu treści

Proporcje w rysunku

Rysunek postaci jest częstym zajęciem artystów we wszystkich dziedzinach sztuki.
Malarze często sporządzają rysunki jako szkicszkic szkic do obrazu, studiumstudium rysunkowestudium.
Ale rysunek może także stanowić samoistne dzieło.

Artyści stosują charakterystyczne dla swojego stylu rodzaje kreski, używają różnych narzędzi - np.: jedni rysują ołówkiem, sangwiną, węglem, inni piórkiem i tuszem.

R1MknrF36fuYL

Ilustracja przedstawia dwie fotografie obok siebie: z lewej strony studium postaci kobiecej ukazanej od tyłu oraz kilka niewielkich szkiców części ciała (głowa, stopy, palce). Szkic jest wykonany sangwiną, miękka kreska jest zróżnicowana pod względem grubości i intensywności. Z prawej strony malowidło, do którego wykonane były szkice znajdujące się na ilustracji z lewej. Na pierwszym planie obecne jest siedząca postać, której żółto‑pomarańczowa suknia uwydatnia umięśnione plecy. W uniesionych rękach kobieta trzyma otwartą księgę, a jej głowa ukazana bokiem oraz skierowana w dół. Poniżej, z lewej strony jest dwoje małych dzieci okrytych jasnym materiałem. Na dole, na jasnym tle widnieje napis „LIBICA”.

R1HKhUU5eXwAT1

Rysunek przedstawia martwą naturę z samowarem, rysowaną węglem i ołówkiem. Obok samowara leży pognieciony materiał, a przed nim dwie filiżanki.

Artyści od zawsze przywiązywali wagę do studiowania rysunku, wpisując tę technikę do podstaw nauczania sztuk pięknych.

Istotą rysunku klasycznego było analizowanie postaci ludzkiej, aby umiejętnie uchwycić jej proporcjeproporcjeproporcje, skróty perspektywiczneskrót perspektywicznyskróty perspektywiczne i poprawnie zbudować kompozycję na płaszczyźnie.

W tym celu również przyglądano się martwej naturze.

Historyk i pisarz rzymski – Pliniusz Starszy – w księdze  pt. „Historia naturalna”, którą napisał w I w. n.e., przytoczył mit o garncarzu Butadesie. Dowiadujemy się z niego, że dzięki rysunkowi zgodnemu z proporcjami, został wiernie oddany wizerunek osoby, potrzebny na czas jej nieobecności.

Ta krótka opowieść przypomina nam, jak ważny jest rysunek, który często może być początkiem dzieła wykonanego w innej dziedziny sztuki.

Zapoznaj się z rysunkiem postaci wykonanym na zajęciach z rysunku w szkole plastycznej.

R121XCnNjZ39C

To rysunek siedzącej dziewczyny wykonany ołówkiem. Dziewczyna siedzi na krześle, odwrócona do nas bokiem. Ma długie włosy, a na sobie koszulkę z krótkim rękawem i długie spodnie, patrzy przed siebie.

Poniżej znajdują się przykłady rysunków stosowanych w architekturze: techniczny detalu architektonicznego oraz rysunek perspektywiczny hali sportowej, będący wstępną wersją projektu obiektu.

R1R7RA7HUMKDK

Ilustracja przedstawia rysunek techniczny autorstwa Aleksandry Truchel‑Tredel. Grafika składa się z trzech rysunków oraz dwóch zdjęć. Po lewej stronie znajdują cię dwa rysunki. Pierwszy jest to przekrój tralki oraz ściany wraz z gzymsem i podstawą, w której tralka została zamontowana. Na rysunku zostało umieszczone wymiarowanie oraz podpis „PRZEKRÓJ A.A 1:5”. Następny rysunek ukazuje tralkę z gzymsem i podstawą z przodu – podpisany jest: „WIDOK Z PRZODU 1:5”. Po prawej stronie grafiki, u góry znajduje się opis: „DETALE- BUDYNEK GŁÓWNY”, „ELEWACJA PÓŁNOCNA”, „DETAL F”. Poniżej mieści się mała czarno‑biała grafika, przedstawiająca długą elewację zabytkowego budynku, pod którą widnieją dwa zdjęcia, ukazujące umiejscowienie tralek w elementach architektonicznych ścian.

RI18sU3CruNHh

Ilustracja przedstawia rysunek hali sportowej, wykonany ręką architekta. Kreska jest dynamiczna, pewna, z zachowaniem zasad perspektywy. To szkic koncepcyjny, ukazujący wstępny pomysł architekta.

wróć do spisu treści

Proporcje w malarstwie

Fra Filippo Lippi w początkach renesansu wprowadził do malarstwa typ Madonny z Dzieciątkiem odzwierciedlający ówczesny ideał młodej, pięknej kobiety.

Malował ludzi rzeczywistych, z twarzami wyrażającymi emocje. Chętnie odwoływał się do XV‑wiecznych realiów, przez co jego obrazy nabierają charakteru rodzajowegotematyka rodzajowarodzajowego. Doskonale wykreślał perspektywęperspektywaperspektywę: gdy potrzebował więcej miejsca „rozsuwał” dowolne ściany komnaty i dodatkowo zmniejszał postaci, wykorzystując stosunki wielkości i podobieństwa figur.
Te zabiegi dostosowywania proporcjiproporcjeproporcji są dobrze widoczne na ilustracji poniżej m.in.: z powodu kształtu podłoża, na jakim artysta zdecydował się namalować scenę.

W ilustracji poniżej, przedstawiającej tryptyk, czyli dzieło składające się z trzech części, zwracają uwagę proporcjeproporcjeproporcje kadrów względem namalowanych postaci.
Tytułowe dziewczyny, właściwie nie mieszczą się w kadrach: czubki ich głów są ucięte przez krawędzie obrazu (w dwóch skrajnych kadrach)
W taki sposób zestawione proporcjeproporcjeproporcje elementów dzieła sugerują, że to, co największe jest jednocześnie najważniejsze.

RKX38JZ8TGGOF

Ilustracja przedstawia pracę Wilhelma Sasnala „Palące dziewczyny”. Praca składa się z trzech obrazów, ukazujących inną kobietę palącą papierosa. Pierwszy obraz prezentuje czarno‑biały portret kobiety o różowych ustach, ustawionej frontalnie. Drugi obraz przedstawia kobietę w półprofilu o blond włosach. Jest namalowany w szarobłękitnych odcieniach. Na trzecim portrecie kobieta z papierosem odwrócona jest tyłem do widza. Ma czerwoną bluzkę na ramiączkach. Jej włosy są czarne. Tłem obrazu jest wnętrze pomieszczenia mieszkalnego.

wróć do spisu treści

Proporcje w rzeźbie

W starożytności wszystkie przedstawienia człowieka w sztuce podlegały ścisłym zasadom. Oznaczało to, że w malarstwie, rzeźbie i płaskorzeźbie obowiązywały reguły którym twórcy musieli się podporządkować i nie mogli pozwolić sobie na dowolność.

W starożytnej Grecji

Starożytni Grecy piękno utożsamiali z dobrem, a deformacja odczytywana była jako zło. Fascynację antyczną sylwetką o idealnych proporcjachproporcjeproporcjach możemy odnaleźć w niemal każdej rzeźbie tego okresu.

W starożytnej Grecji szczególną rolę przypisywało się - jak już wiesz - proporcjomproporcjeproporcjom. Dzięki zachowaniu odpowiednich wielkości, uzyskiwano efekt harmonii, doskonałości. Rzeźba grecka, przedstawiająca ludzi, herosów i mitologicznych bogów opierała się na idealizmie. Dążono do przedstawienia piękna ciała ludzkiego, zgodnie z zasadami anatomii.

R1VFS8K7XNGD2

Zdjęcie przedstawia trzy posągi, wykonane przez trzech mistrzów antycznej rzeźby; Polikleta, Lizypa i Praksytelesa. Każda z nich ma nieco inne proporcje ciała ludzkiego.

W rzeźbie współczesnej

R1NBH16FHZ84V

Ilustracja przedstawia rzeźbę Igora Mitoraja „Beeld boulevard”. Ukazuje fragment twarzy nawiązującej do klasycznego piękna. Umieszczona jest na trawiastym pagórku. Ma delikatne rysy i kontrastuje z otoczeniem - ostrą trawą.

Gdy nasze położenie wobec obiektu ulega zmianie - ulegamy złudzeniu, że jego proporcje też się zmieniły - chociaż tak naprawdę ciągle jest taki sam.
Każda obserwacja z innego miejsca, czy na przykład wykonane zdjęcie, może dać inny efekt końcowy. Wynika on ze zmiany odległości względem obiektu, a także zmiany kąta widzenia - jak na przykład na kadrach poniżej.

RNfxSEQDkXEna

Ilustracja przedstawia fotomontaż wykonany ze zdjęć rzeźby Igora Mitoraja „Beeld boulevard". Składa się w wielu kadrów ukazujących fragmenty twarzy nawiązującej do klasycznego piękna. Każdy kadr jest innej wielkości i pokazuje inny fragment twarzy. Rzeźba umieszczona jest na trawiastym pagórku, ale nie na wszystkich kadrach jest to widoczne. Ma delikatne rysy i kontrastuje z otoczeniem - ostrą trawą.

wróć do spisu treści

Proporcje w architekturze

R63CZ11FO6GXR1

Ilustracja przedstawia porządki architektoniczne Grecji. Na czarno‑białej grafice ukazane są fragmenty elementów architektonicznych w różnych stylach. Po lewej stronie znajduje się kolumna dorycka ze żłobkowanym trzonem bez bazy oraz prostą głowicą. Kolumna podtrzymuje belkowanie, składające się z architrawu i fryzu podzielonego na tryglify i metopy. Wyżej mieści się fragment frontonu. Pośrodku grafiki przedstawiono kolumnę w stylu jońskim z bazą, żłobkowanym trzonem i ślimakową głowicą. Kolumna podtrzymuje belkowanie podzielone na architraw i fryz, nad którym znajduje się fragment frontonu. Po prawej stronie ukazana została kolumna w porządku korynckim z bazą, żłobkowanym trzonem oraz zdobioną liśćmi akantu głowicą, która podtrzymuje belkowanie z trójdzielnym architrawem oraz fryzem zamkniętym u góry dentilem (ząbkowanym ornamentem). Całość belkowania wieńczy kamienna koronka zwana antefiksem.

ProporcjeproporcjeProporcje w konstrukcji budynków wynikały z bardzo dokładnych obliczeń matematycznych.
Ustalono kanonykanonkanony jako wzorce zapewniające sukces.

W starożytnej Grecji ważnym elementem były kolumny, które wspierały konstrukcję dachu i nadawały mu rytmicznego szyku.

Na ilustracji obok znajdują się przykłady kolumn w trzech porządkach architektonicznych. Zwróć uwagę, że każda kolumna charakteryzuje się innymi proporcjami.

Dla zainteresowanych

Gdy zaczęto budować świątynie kamienne w starożytnej Grecji, architekci i rzeźbiarze naśladowali proporcjeproporcjeproporcje starszych, drewnianych budowli, które były uważane za święte. Właśnie dlatego Grecy odtwarzali w kamieniu nawet gwoździe, zwane guttae, które kiedyś trzymały tryglifytrygliftryglify na swoim miejscu.

R1T8bPtkmFsPe1

Ilustracja przedstawia fryz podzielony z metopami i tryglifami. Zdjęcie ukazuje fragment belkowania, podzielonego na architraw oraz fryz, podtrzymywanego przez kolumny doryckie. Na fryzie przy pomocy białych punktów zaznaczono tryglif (prostokątną, wystającą płytkę podzieloną na trzy) oraz metopę (płaską przestrzeń między tryglifami). Od punktów biegną przerywane linie do napisów „Metopa”, „Tryglif”.

R196RHNQ5LXXQ

Ilustracja przedstawia Dom nad wodospadem znajdujący się w Bear Run w USA. Budynek obrazuje rodzaj architektury organicznej. Część mieszkalna domu znajduje się nad wodospadem. Dookoła dom oraz wodospad otoczone są zielenią - lasem, krzewami.

Wygląd budynku jest ściśle związany z jego bryłą, konstrukcją i funkcją.
Ambicją każdego twórcy jest uzyskanie jak najlepszej kompozycji. Bierze pod uwagę  proporcjeproporcjeproporcje, materiały, także aktualną modę. 
Elementy konstrukcyjne i dekoracyjne muszą być umiejętnie dobrane pod względem ich właściwości i użyteczności. Ważne jest wykończenie elewacji (w tym fasady z głównym wejściem), pokrycie dachu, nawet kominy. 
Bryła budynku zawsze musi być dopasowana do miejsca, w którym powstanie.
Ważna jest przy tym funkcjonalność, bo w projektowanych budynkach ktoś będzie mieszkał, pracował, żył. To jednak nie przeszkadza, aby budowle cieszyły nasze oczy i zaspokajały potrzebę piękna.

wróć do spisu treści

Proporcje w modzie

Moda - to sposób ubierania się, czesania i makijażu popularny w pewnym okresie lub miejscu.
Jest to również jedna z dziedzin sztuki użytkowej zajmująca się tworzeniem wzorów ubioru przeznaczonych do powielania i naśladowania. Ich twórcami są kreatorzy (projektanci) mody, którzy aby wykonać projekt muszą wykazać się znajomością proporcjiproporcjeproporcji i umiejętnością rysowania według ściśle określonych zasad.

R1SVVAL62LVV2

Fotografia przedstawia kobietę w czarnej długiej sukni, która została wykonana przez Cristóbala Balenciaga. Modelka gładko uczesana prezentuje suknię. Czarna suknia jest zwężona na w pasie i rozszerza się na wysokości ramion i kolan. Nie widać rąk modelki, są ukryte za suknia. Pod szyją znajduje się duża kokarda.

wróć do spisu treści

Skala w sztuce

R14b7WGPYniGN

Ilustracja przedstawia niewielkich rozmiarów rzeźbę św. Barbary, stojącą na skraju płaskiej półki skalnej. Skała wydaje się ogromna w stosunku do miniaturowej statuetki.

SkalaskalaSkala jest powiązana z pojęciem proporcjiproporcjeproporcji. Skala powoduje, że jeden element w danej całości może zwrócić naszą uwagę. Może to stać się z powodu relacji tego elementu do tła czy pozostałych elementów.
Na ilustracji powyżej niewielka figurka zwraca uwagę mimo swoich nieznacznych rozmiarów, ponieważ w relacji do tła stanowi duży kontrast: wielkości, a także koloru.

wróć do spisu treści

Już wiesz

• jak wyjaśniać znaczenie słowa kanon, kontrapost, proporcje, skala;

• na czym polega kanon dotyczący proporcji przedstawiania człowieka wg wybranych artystów w starożytnej Grecji, np.: Polikleta

• dlaczego proporcje są potrzebne w rysunku, malarstwie, rzeźbie, architekturze;

• czy proporcje w sztuce są zawsze potrzebne;

• jak charakteryzować ideę piękna, jako połączenie ładu, harmonii i matematycznych proporcji, opartych na regułach;

• że skala w sztuce i naturze ma znaczenie;

wróć do spisu treści

Potrafisz

• rozróżniać wybrane dzieła starożytne, przedstawiające sylwetki ludzkie;

• tworzyć opisy wybranych przykładów dzieł rzeźbiarskich;

• formułować samodzielne wypowiedzi na temat przedstawiania postaci ludzkich w starożytności;

• uzasadnić, że proporcje w sztuce nie są zawsze potrzebne;

• wymieniać przykłady kanony postaci w starożytności;

• określać uczucia, które towarzyszą ci przy odbiorze dzieła rzeźbiarskiego – ekspresja dzieła;

• wyjaśnić i podać przykłady dzieł, w których zastosowana skala wpływa na odbiór dzieła.

wróć do spisu treści

Słownik

Źródła

• encyklopedia.pwn.pl

• sjp.p

• Michałowski K., Encyklopedia sztuki starożytnej, WAiF, Warszawa 1974

Linki do e‑materiałów

• https://zpe.gov.pl/a/boskie-proporcje–zloty-podzial/DTnOU1Djn

• https://zpe.gov.pl/a/piekno-i-harmonia–architektura-i-rzezba-w-okresie-klasycznym-starozytnej-grecji/D4hV6enbC

wróć do spisu treści