Różnorodność zwierząt

RPTdZtwEuf4Hq

Ilustracja przedstawia kolorowe sylwetki dziewięciu zwierząt w trzech rzędach. Od lewej u góry: żółta płaska ryba z czarnym okiem z lewej. Błękitna meduza z długimi czułkami w dół. Zielona rzekotka z pomarańczowym okiem z poziomą źrenicą i jasnym brzuchem. W środkowym rzędzie zwinięty w precelek beżowy nicień. Obok stoi szaro – brązowy ptak z rudobrązową głową i szyją. Z prawej czarno - pomarańczowy motyl. U doły z lewej brązowy gryzoń z wąsami czuciowymi na wydłużonym pyszczku i długim ogonem. W środku pierścieniowata, beżowa dżdżownica z różowym siodełkiem. U dołu z prawej różowo – liliowy ślimak , muszla żółta z czarnym pasem.

1. Zwierzęta

Zwierzęta to organizmy wielokomórkowe. Ich komórki są pozbawione ścian komórkowych i chloroplastów, które to cechy są charakterystyczne przede wszystkim dla roślin. Zdecydowana większość zwierząt ma tkanki, z których z kolei zbudowane są narządy. Współpracując ze sobą przy pełnieniu określonych funkcji, tworzą one układy narządów, czyli cały organizm.

Ciało większości zwierząt jest symetryczne – można je podzielić płaszczyzną na jednakowe części. Symetria ciała może być promienista lub dwuboczna. Jej typ jest związany z trybem życia. Zwierzęta, które poruszają się, mają zwykle symetrię dwuboczną. Te prowadzące osiadły tryb życia – symetrię promienistą. Nieliczne, jak ślimaki, mają ciało niesymetryczne.

Więcej informacji o zwierzętach znajdziesz w e‑materiałach:

• Różnorodność budowy i trybu życia zwierzątPA1u5IjsNRóżnorodność budowy i trybu życia zwierząt;

• Jakie to zwierzę?Dfz2R6I7zJakie to zwierzę?;

• Wycieczka do zooP1HCETvURWycieczka do zoo.

2. Systematyka królestwa zwierząt

Wszystkie zwierzęta tkankowe dzieli się tradycyjnie na bezkręgowce i kręgowce. Te pierwsze to grupa utworzona sztucznie, niezwykle zróżnicowana, obejmująca ok. 95% wszystkich zwierząt. Kręgowce są jednostką systematyczną o randze podtypu.

3. Świat bezkręgowców

Zwierzęta nieposiadające szkieletu wewnętrznego, zwane zwyczajowo bezkręgowcami, są bardzo zróżnicowaną grupą. Często mają zdumiewające kształty, będące wyrazem ich przystosowania do środowiska, trybu życia i sposobu pobierania pokarmu. Jest wśród nich wiele form nieznanych jeszcze nauce – głównie tych o niewielkich rozmiarach, zamieszkujących niedostępne miejsca na Ziemi.

Porównanie stawonogów

Stawonogi są najliczniejszą grupą zwierząt żyjących na Ziemi. Żadna inna grupa nie opanowała tak wielu środowisk i nie wykorzystuje takiej różnorodności pokarmów. Do najważniejszych cech tej grupy zalicza się:

• członowane odnóża – człony połączone stawowo;

• twardy chitynowy pancerz – pełni rolę szkieletu zewnętrznego;

• ciało podzielone na segmenty.

Wśród stawonogów wyróżnia się trzy grupy systematyczne: skorupiaki, pajęczaki i owady.

Więcej informacji o bezkręgowcach znajdziesz w e‑materiałach:

• ParzydełkowceP5XHYCAaZParzydełkowce;

• Charakterystyka parzydełkowcówDeRz6ZgULCharakterystyka parzydełkowców;

• Płazińce i nicieniePmTXaJCF2Płazińce i nicienie;

• Pierścienice – bezkręgowce, które mają ciało podzielone na segmentyP1BwSOR6VPierścienice – bezkręgowce, które mają ciało podzielone na segmenty;

• MięczakiPtJcLwtIQMięczaki;

• Mechanizmy działania mięśni u mięczakówD4wkawf4qMechanizmy działania mięśni u mięczaków;

• Stawonogi – skorupiaki i pajęczakiPo4ZWkUMiStawonogi – skorupiaki i pajęczaki;

• Stawonogi – owadyPvrZRV0q4Stawonogi – owady;

• Społeczności owadówDcj0MIRXxSpołeczności owadów;

• Podsumowanie: stawonogi – skorupiaki i pajęczakiDw23kJhPGPodsumowanie: stawonogi – skorupiaki i pajęczaki;

• Przystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskachDARNZwBCzPrzystosowania stawonogów do życia w różnych środowiskach.

4. Świat kręgowców

Kręgowce są najbardziej znaną grupą zwierząt, mimo że pod względem liczebności wyraźnie ustępują bezkręgowcom. Zalicza się do nich ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki.

Cechy charakterystyczne kręgowców:

• obecność kręgosłupa zbudowanego z chrzęstnych lub kostnych elementów – kręgów;

• plan budowy: głowa, tułów i dwie pary kończyn oraz ogon;

• rozdzielnopłciowość;

• dobrze rozwinięty mózg wraz z układem nerwowym;

• dobrze rozwinięte narządy zmysłów (oczy, narząd słuchu i równowagi, zmysł smaku i powonienia).

Więcej informacji o kręgowcach znajdziesz w e‑materiałach:

• Ryby – zwierzęta wodnePE1hixsfxRyby – zwierzęta wodne;

• Jak pływają ryby?;

• Płazy – zwierzęta wodno‑lądowePIRpmNm1VPłazy – zwierzęta wodno‑lądowe;

• Jakie płazy żyją w Polsce?;

• Gady – mistrzowie przetrwania w suchym środowiskuPb7r0WmXVGady – mistrzowie przetrwania w suchym środowisku;

• Adaptacje gadów do życia na lądziePO2qDqcQIAdaptacje gadów do życia na lądzie;

• PtakiP141sz00wPtaki;

• Ptaki – latający potomkowie dinozaurówDqgF6F7WDPtaki – latający potomkowie dinozaurów;

• Ssaki panują na lądziePZIdylidFSsaki panują na lądzie;

• Charakterystyka budowy ssakówPO2qDqcQICharakterystyka budowy ssaków.

5. Zmiennocieplność a stałocieplność

Zwierzęta stałocieplne utrzymują stałą temperaturę ciała niezależnie od temperatury otoczenia. Zwierzętami stałocieplnymi są ptaki i ssaki. Stałocieplność pozwala na aktywność zarówno w niskich, jak i wysokich temperaturach otoczenia. Dlatego ptaki i ssaki mogą żyć we wszystkich strefach klimatycznych, od wybrzeży lodowatej Antarktydy po gorące tropiki i pustynie. Zdolność do utrzymania stałej temperatury ciała to głównie sprawnie funkcjonujący układ krwionośny i oddechowy. Zwierzęta stałocieplne mogą też aktywnie chronić się przed wychłodzeniem i przegrzaniem, stosując różne strategie życiowe. Dzięki stałocieplności zwierzęta utrzymują stały poziom tempa metabolizmu.

Przystosowania i strategie życiowe zwierząt stałocieplnych:

• sprawny układ pokarmowy, krwionośny i oddechowy zapewnia komórkom dużą ilość pokarmu i tlenu;

• pokrycie ciała przez pióra u ptaków i sierść u ssaków zabezpiecza przed utratą ciepła;

• sen zimowy ssaków – jeże, niedźwiedzie, świstaki, nietoperze obniżają tempo metabolizmu, co zmniejsza zapotrzebowanie na pokarm;

• wędrówki ptaków – jaskółki, bociany, jerzyki odlatują do Afryki w poszukiwaniu żerowisk.

Zwierzęta zmiennocieplne to takie, u których temperatura ciała zależy od temperatury otoczenia. Regulują temperaturę swego ciała przez odpowiednie zachowania w taki sposób, że może ona być wyższa lub niższa niż temperatura otoczenia. Zmiennocieplnymi kręgowcami są ryby, płazy i gady.

W lecie, kiedy panuje wysoka temperatura otoczenia, zwierzęta zmiennocieplne mają wyższą temperaturę ciała, wysokie tempo przemiany materii, aktywnie poruszają się i polują. Jaszczurki i węże wygrzewają się na słońcu, a ryby i płazy zmieniają kolor skóry na ciemniejszy lub jaśniejszy w zależności od potrzeby pochłaniania lub odbijania promieni słonecznych.

W zimie natomiast, kiedy temperatura otoczenia jest niska, zwierzęta zmiennocieplne mają obniżoną temperaturę ciała, zwolnione procesy oddechowe, zaprzestają odżywiania się, spada ich aktywność, hibernują. Ryby gromadzą się przy dnie, gdzie temperatura wody jest wyższa niż przy powierzchni, gady i płazy chowają się w zagłębieniach, opuszczonych norkach i wykrotach, a niektóre zwierzęta wodne zagrzebują się w mule.

6. Działania człowieka wpływających na różnorodność kręgowców

Wyróżnia się negatywne i pozytywne działania człowieka mające wpływ na różnorodność kręgowców.

Do działań człowieka o negatywnym wpływie na bioróżnorodność należą:

• niszczenie siedlisk, np. wycinanie lasów, osuszanie terenów podmokłych, wypalanie traw;

• wprowadzanie obcych gatunków do ekosystemu;

• zanieczyszczanie środowiska (wód, powietrza, gleby);

• eliminowanie organizmów poprzez kłusownictwo, myślistwo, rybołówstwo, kolekcjonerstwo.

Do działań człowieka o pozytywnym wpływie na bioróżnorodność należą:

• ochrona przyrody, np. tworzenie parków narodowych, krajobrazowych, rezerwatów przyrody;

• zalesianie;

• reintrodukcja gatunków.

Więcej informacji na temat działań człowieka wpływających na różnorodność kręgowców znajdziesz w e‑materiale pt. Działania człowieka wpływające na bioróżnorodność.

Zadania

1

Ćwiczenie 16

R1Xq68BPxgQKu

Dwie czaszki zwierzęce.

R12QjFybvyOn7

Do wilka należy czaszka znajdująca się na fotografii po lewejprawej stronie. Można to stwierdzić na podstawie ostro zakończonych korony zębówwysokich i płaskich koron zębówkłów wystających poza linię zgryzudobrze rozwiniętych siekaczy dolnych.

Do wilka należy czaszka znajdująca się na fotografii po lewejprawej stronie. Można to stwierdzić na podstawie ostro zakończonych korony zębówwysokich i płaskich koron zębówkłów wystających poza linię zgryzudobrze rozwiniętych siekaczy dolnych.

RVBtQ07NYj0Tk

Zaznacz charakterystyczne cechy czaszki wilka.

Zaznacz charakterystyczne cechy czaszki wilka.

21

Ćwiczenie 20

Schemat przedstawia kolejne stadia rozwojowe owada. Dokonaj analizy schematu, a następnie wykonaj polecenia.

RI0H8Y7XA1xyg

Rysunki przedstawiają od lewej kolejne etapy rozwoju motyla.

1. Wymień nazwy kolejnych stadiów rozwojowych owada.

2. Wskaż:

   1. które stadium jest zdolne do rozrodu;

   2. w którym stadium owad intensywnie rośnie;

   3. w którym stadium owad nie pobiera pokarmu.

1. Wymień nazwy kolejnych stadiów rozwojowych owada.

2. Wskaż:

• które stadium jest zdolne do rozrodu;

• w którym stadium owad intensywnie rośnie;

• w którym stadium owad nie pobiera pokarmu.

R35Zngb0aL19J

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, jaki rozwój (prosty czy złożony) przechodzą owady.

Pokaż odpowiedź

1. Jajo, larwa, poczwarka, dorosły owad (imago)

2.1. Dorosły osobnik (imago) jest zdolny do rozrodu.
2.2. Owad intensywnie rośnie w stadium larwy.
2.3. Owad nie pobiera pokarmu w stadium poczwarki.

21

Ćwiczenie 23

RJSgdC3eiQ6bk

R1TlqvtLkVXnk

Podaj, do której grupy kręgowców należy przedstawiony na zdjęciu organizm. Odpowiedź uzasadnij.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na pokrycie ciała tego organizmu.

Pokaż odpowiedź

Organizm należy do gadów, ponieważ jego ciało pokryte jest łuskami i tarczkami.

21

Ćwiczenie 23

Gatunek X zamieszkuje lasy deszczowe Nowej Gwinei oraz północną Australię. Jest gatunkiem nadrzewnym, który większą część dnia spędza zwinięty na gałęzi. Nie ma kończyn, przemieszcza się, pełzając na brzuchu. Jego ciało pokrywają łuski i tarcze.

R16Lm7wMZEcVo

Podaj, do której grupy kręgowców należy opisany organizm. Odpowiedź uzasadnij.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na pokrycie ciała tego organizmu.

Pokaż odpowiedź

Organizm należy do gadów, ponieważ jego ciało pokryte jest łuskami i tarczkami.

31

Ćwiczenie 27

Wykres przedstawia zależność między temperaturą ciała zwierząt a temperaturą środowiska.

RO3Zi198EpSDG

Na wykresie znajdują się dwie proste linie. Pomarańczowa ukosem w górę, zielona poziomo. Na osi X zaznaczono temperaturę od zera do czterdziestu stopni Celsjusza. Na osi Y wyskalowano temperaturę ciała w stopniach Celsjusza od zera do czterdziestu. Temperatura ciała zwierząt stałocieplnych utrzymuje się na poziomie 37 stopni Celsjusza, natomiast temperatura ciała zwierząt zmiennocieplnych zmienia się wraz ze zmianą temperatury otoczenia.

R1bgkWmtEXPh6

Na podstawie wykresu porównaj zależność temperatury ciała od temperatury środowiska u zwierząt stałocieplnych i zmiennocieplnych. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, jak zmienia się temperatura w poszczególnych grupach zwierząt.

Pokaż odpowiedź

Temperatura ciała zwierząt stałocieplnych jest stała i nie zależy od temperatury otoczenia, natomiast temperatura ciała zwierząt zmiennocieplnych zmienia się wraz ze zmianą temperatury otoczenia.

31

Ćwiczenie 27

Tabela przedstawia zależność między temperaturą ciała zwierząt a temperaturą środowiska.

Temperatura otoczenia [°C]	Temperatura ciała zwierzęcia stałocieplnego [°C]	Temperatura ciała zwierzęcia zmiennocieplnego [°C]
5	37	5
10	37	10
15	37	15
20	37	20
30	37	20
40	37	40

RguSFfOn5PrX3

Na podstawie tabeli porównaj zależność temperatury ciała od temperatury środowiska u zwierząt stałocieplnych i zmiennocieplnych.

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, jak zmienia się temperatura w poszczególnych grupach zwierząt.

Pokaż odpowiedź

Temperatura ciała zwierząt stałocieplnych jest stała i nie zależy od temperatury otoczenia, natomiast temperatura ciała zwierząt zmiennocieplnych zmienia się wraz ze zmianą temperatury otoczenia.

Projekt badawczy

Notatnik