Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
E-materiały do kształcenia zawodowego

Dzielenie i kształtowanie kęsów ciasta

SPC.03. Produkcja wyrobów piekarskich - Piekarz 751204 i Technik technologii żywności 314403

Słownik pojęć dla e‑zasobu

1
Instrukcja korzystania ze słownika

Słownik pojęć do e‑zasobu zawiera hasła oraz ich definicje. Hasła zostały ułożone w kolejności alfabetycznej. Wybrane pojęcia zawierają również odsyłacze (linki) do elementów składowych e‑zasobu, w których zostały użyte.

Poprawne korzystanie ze słownika pojęć pozwoli Ci opanować podstawowy zasób słownictwa branżowego oraz ułatwi przyswojenie wiedzy zawartej w materiale w e‑zasobie.

1
bułka maślana z makiem
bułka maślana z makiem

To rodzaj wypieku, który kształtuje się z kęsów. Powierzchnie rozwałkowanego ciasta smaruje się roztopioną margaryną i składa na trzy części. Następnie ciasto wałkuje się na kształt prostokąta, aby dwie trzecie powierzchni ciasta posmarować masą makową. Nieposmarowaną część zawija się do środka, a uzyskany prostokąt ponownie składa na pół. Boki ciasta wyrównuje się i odwraca spoiną do spodu, zaś ciasto kroi się na kawałki o pożądanej masie i układa na blachach posmarowanych tłuszczem.

RLIN0dP4p8IOT
Bułka maślana z makiem
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
chałka
chałka

To rodzaj wypieku, który wykonuje się zwykle z pięciu wałeczków ciasta. Kęsy, przed wydłużeniem, są zaokrąglane, wałkowane obiema dłońmi w taki sposób, aby uzyskać zwężenia obu końców. Ukształtowane wałki ciasta posypuje się mąką i układa obok siebie, a potem, w celu lepszego zlepienia, ściska się palcami końce wałków. Rozsuwa się wałki ciasta na dwie strony: dwa na lewą i trzy na prawą, potem się splata chałę. Na końcu ściskamy zaplecione wałki, aby się dobrze zespoliły ze sobą i układamy na blachach lub deskach do wyrośnięcia. Chałki można również wykonać w wersji z trzech lub sześciu wałeczków ciasta. Chałka z trzech wałeczków nazywana jest chałą turecką i ma kształt warkocza.

Rv08tIOzBMzDK
Chałka
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
działania korygujące i naprawcze
działania korygujące i naprawcze

Działania podejmowane w celu wyeliminowania przyczyny zidentyfikowanej niezgodności.

dzielarka
dzielarka

To urządzenie wykorzystywane w piekarniach, służące do porcjowania kęsów ciasta na kęsy wtórne z wykorzystaniem wysuwanego noża, który tworzy gniazda o jednakowej objętości (liczba kęsów wtórnych zależna jest od liczby gniazd noża). Dzielarki są stosowane przy produkcji drobnych bułek i zazwyczaj są połączone z systemem zaokrąglającym. Wówczas mowa jest o dzielarko‑zaokrąglarce (lub dzielarko‑formierce).

R1YxKWuefLAO4
Dzielarka
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
dzielarko‑formierka
dzielarko‑formierka

To urządzenie mechaniczne wykorzystywane w dużych piekarniach przemysłowych, które za pomocą noża wieńcowego, wykorzystywane jest do dzielenia ciasta na jednakowe kęsy oraz nadawania im kulistego kształtu.

fermentacja ciasta
fermentacja ciasta

Jest to proces biochemiczny, w wyniku którego związki organiczne ulegają przemianie. Proces ten odbywa się przy udziale drobnoustrojów lub wytworzonych z nich enzymów, funkcjonujących w warunkach beztlenowych. Podczas fermentacji wygenerowana zostaje energia, którą wykorzystują wspomniane drobnoustroje. Produkt końcowy fermentacji charakteryzuje się specyficzną jakością i właściwościami, głównie ze względu na smak i zapach. Jest to naturalny proces dojrzewania ciasta, który w efekcie jest odpowiedzialny za dobry smak wypieku.

fermentacja alkoholowa
fermentacja alkoholowa

To złożony proces rozkładu cukrów prostych do alkoholu etylowego i dwutlenku węgla, co odbywa się w warunkach beztlenowych. W fermentacji alkoholowej udział biorą liczne enzymy, a oprócz etanolu są syntezowane także: kwas bursztynowy, gliceryna, kwas octowy, alkohole wyższe i estry.

fermentacja kęsów
fermentacja kęsów

To etap rozrostu zachodzący w cieście podzielonym na kęsy.

fermentacja mlekowa
fermentacja mlekowa

Bakterie mlekowe podczas fermentacji wykorzystują zawarty w podłożu cukier, aby w procesach biochemicznych przetworzyć go na kwasy organiczne (kwas mlekowy), dwutlenek węgla, alkohol i inne związki. Proces metabolizmu zachodzi w warunkach beztlenowych lub z niewielkim dostępem tlenu. Fermentację mlekową dzielimy, ze względu na rodzaj bakterii, na dwa typy: homofermentację oraz heterofermentację.

forma
forma

Akcesorium piekarnicze, wykonane np. ze stali lub z silikonu, służące do wypieku ciasta.

RXWHtq1jdRDgE
Forma
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
kęs pierwotny
kęs pierwotny

To tak zwana prasa, czyli porcja ciasta przeznaczona do dalszego podziału.

RppCAxJEesOZh
Kęs pierwotny
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
kęs wtórny
kęs wtórny

Inaczej kęs właściwy. Porcja ciasta powstała na skutek podzielenia kęsa pierwotnego na równe części, przeznaczona do produkcji pieczywa drobnego.

RithOkpYaamz2
Kęs wolny
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
koszyczek
koszyczek

Przedmiot wykonany z wikliny lub rattanu, służący do rozrostu ciasta.

RkJyEFAiq5fLW
Koszyczek
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
krytyczny punkt kontroli (CCP)
krytyczny punkt kontroli (CCP)

Z ang. Critical Control Point. To miejsce w cyklu produkcji żywności, w którym występuje najwyższe ryzyko wystąpienia nieprawidłowości w procesie produkcyjnym, a które mogą skutkować niezdatnością lub zniszczeniem wyrobu końcowego. Zagrożenia są klasyfikowane jako: biologiczne (np. szkodliwe bakterie), chemiczne (np. toksyny, pestycydy) lub fizyczne (zanieczyszczenia powstałe w procesie produkcji).

limity krytyczne
limity krytyczne

to parametry, które oddzielają bezpieczne od niebezpiecznego lub dopuszczalne od niedopuszczalnego. Muszą być mierzalne lub możliwe do obserwacji.

nagar
nagar

To twardy osad, który pojawia się na używanym sprzęcie, czyli metalowych blachach czy formach piekarniczych. W celu usunięcia go należy stosować specjalne środki, które rozpuszczają i usuwają pozostałości spalonego lub zapieczonego ciasta.

ReVtrWomVrRDi
Nagar
Źródło: domena publiczna.
naważka
naważka

To uformowany kęs ciasta, posypany mąką, czyli masa uformowanego kęsa ciasta przed wypiekiem, która jest wyższa o ok. 10 do 20% od upieczonego wyrobu. Naważka uwzględnia ubytek wypiekowy. Do ustalenia naważek używa się specjalnych tabel lub wzoru na obliczanie ich wielkości, do czego niezbędne są informacje o ubytkach: wypiekowym i magazynowym.

obwarzanek
obwarzanek

To rodzaj wypieku, który powstaje poprzez wydłużenie zaokrąglonego kęsa ciasta aż do uzyskania długiego wałeczka o jednakowej grubości. Na obu końcach wałeczka kładzie się dłonie i wykonuje nimi ruch przetaczania końców w przeciwnych kierunkach, uzyskując w ten sposób skręcenie wałeczka. Trzymając skręcony wałeczek za oba końce oburącz, prawą ręką zatacza się koło w kierunku lewej ręki. Następnie palcami, oburącz, przekłada się końce wałeczka wokół pozostałej jego części, gdy końce spotkają się należy je ścisnąć palcami i zlepić. Innym sposobem kształtowania obwarzanków jest skręcenie wałeczka, a następnie złożenie go na pół  trzymając oba końce palcami prawej ręki. Złożonym wałeczkiem zatacza się kilka razy koło, wówczas wałeczek skręca się jak „powróz”, a potem ponownie składa się go na pół i zlepia końce. Obwarzanki można posypać np. solą, makiem lub sezamem.

R327wDnSxSors
Obwarzanek
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
pętla kontroli jakości HACCP
pętla kontroli jakości HACCP

To schemat sekwencji działań, pozwalający na wskazanie krytycznych punktów kontroli (CCP), w celu ich odpowiedniego monitorowania (mierzenia). Monitorowanie wykonuje się na podstawie obowiązującego prawa, a pętla kontroli jakości jest częścią dokumentacji.

porcjowanie ciasta
porcjowanie ciasta

Proces polegający na dzieleniu kęsów ciasta w celu uzyskania określonej wagi oraz wyglądu wypieku.

podsypka
podsypka

To mąka wykorzystywana do podsypywania kęsów ciasta, blatów roboczych oraz powierzchni kształtujących i przenoszących. Jako podsypki używa się mąki żytniej i ziemniaczanej do chleba oraz mąki pszennej do bułek.

przegniatanie
przegniatanie

Zabieg, który wykonuje się, gdy ciasto zostało podzielone na kęsy i rozpoczynamy jego ręczne kształtowanie. Przegniatanie wykonuje się dolną częścią dłoni i polega ono na kilkukrotnym wydłużaniu kęsów, po którym wykonuje się złożenie ciasta. Przegniatanie to zabieg służący kształtowaniu kęsów ciasta oraz usuwaniu z ciasta dwutlenku węgla, w efekcie czego ciasto zostaje natlenione.

przekurzanie
przekurzanie

Posypywanie porcji ciasta mąką.

rogalikarka
rogalikarka

Urządzenie służące do rozwałkowywania kęsów ciasta, a następnie zwijania ich w rulony lub wydłużania. Tak przygotowane kęsy są używane do wykonania m.in. rogali czy paluchów. Rogalikarka jest zbudowana ze stołu uchylnego, wałków spłaszczających, przenośnika górnego i dolnego, korpusu i układu napędowego.

RDrTaH4Di3hyJ
Rogalikarka
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
rogal świętomarciński
rogal świętomarciński

To rodzaj wypieku wykonany z ciasta półfrancuskiego z nadzieniem z białego maku z cukrem, okruchami ciasta biszkoptowego, masą jajeczną, margaryną, orzechami, rodzynkami, owocami w syropie lub kandyzowanymi oraz aromatem migdałowym Rogal powstaje poprzez zwijanie kęsa ciasta na kształt podkowy i nakładanie masy makowej, między warstwami ciasta, a następnie dekorowanie pomadą i rozdrobnionymi orzechami.

RfDbBdCKAbrng
Rogal świętomarciński
Źródło: wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.
rozrost ciasta
rozrost ciasta

To proces spulchniania kęsów ciasta, zachodzący w czasie fermentacji, podczas której są wytwarzane kwasy organiczne, duża ilość dwutlenku węgla, alkohol i inne związki, dzięki czemu ciasto ulega rozrostowi. Rozrost pozwala na nadanie kęsom ciasta pożądanej struktury i objętości przed rozpoczęciem procesu wypieku. Rozrost dzielimy na: wstępny i końcowy.

rozrost ciasta końcowy
rozrost ciasta końcowy

Proces odbywający się bezpośrednio przed wypiekiem ciasta, mający na celu maksymalne, możliwe powiększenie objętości kęsa ciasta. Rozrost końcowy prowadzony jest np. w koszyczkach, a kęsy ciasta układa się spojeniem do góry.

rozrost ciasta wstępny
rozrost ciasta wstępny

Proces odbywający się podczas kształtowania kęsów ciasta, gdy ciasto wymaga odpoczynku. W wyniku rozrostu wstępnego ciasto zwiększa tylko minimalnie swoją objętość, ale staje się podatniejsze na dalsze formowanie i ma większą zdolność zatrzymywania gazów.

ubytek magazynowy
ubytek magazynowy

Inaczej ususzka. To różnica pomiędzy masą wypieku gorącego a masą wypieku ostudzonego, wynikająca ze zmian temperatury i wilgotności, które wpływają na zmniejszenie się masy wypieku. Wielkość ususzki oblicza się na podstawie specjalnego wzoru.

ubytek wypiekowy
ubytek wypiekowy

Inaczej upiek. To różnica pomiędzy masą kęsa włożonego do pieca a gotowym wypiekiem. Ubytek wypiekowy jest wynikiem utraty wody w trakcie wypieku, a także niewielkich ilości dwutlenku węgla czy kwasów lotnych.

wałkowanie
wałkowanie

Inaczej formowanie przez rozpłaszczanie. Proces stosowany przy wykonywaniu drobnych wypieków, np. bułek.

wałkownica
wałkownica

To urządzenie mechaniczne używane w piekarnictwie, które jest stosowane do wałkowania ciast kruchych, drożdżowych, półfrancuskich. Wałkownice dzielimy na te z napędem ręcznym oraz elektryczne. Dodatkowo wałkownice mogą być wyposażone w systemy do cięcia, wycinania oraz zwijania powstającej wstęgi ciasta.

RnNTMn4qYLyll
Wałkownica
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
wartość limitu krytycznego
wartość limitu krytycznego

Stosowana jest do parametrów oddzielających to co jest bezpieczne od niebezpiecznego lub dopuszczalne od niedopuszczalnego. Parametry muszą być możliwe do obserwacji lub mierzalne. Wartość limitu krytycznego jest określona w przepisach, wytycznych branżowych i najlepszych praktykach, i jest stosowana np. do temperatury produktu, pH, analizy chemicznej lub innych istotnych właściwości przetwarzania, które będą kontrolować zagrożenie.

wydłużarka
wydłużarka

To urządzenie mechaniczne używane w piekarnictwie, które jest stosowane podczas nadawania kęsom ciasta pożądanego wydłużonego kształtu. Wydłużarki dzielą się na: taśmowe (np. do ciasta żytniego) lub walcowe (np. do rogalików).

Rt6b1ReDewc3L
Wydłużarka
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
wytłaczarka
wytłaczarka

To urządzenie mechaniczne stosowane do kształtowania ciasta na bułki drobne. Wytłaczarka formuje kęsy za pomocą specjalnego zespołu (złożonego z komponentów wytłaczających i prasujących ciasto, które są chronione pasem zamontowanym w górnej części), który najpierw dzieli ciasto, a potem nadaje mu kulistą formę.

zaokrąglarka
zaokrąglarka
1

To urządzenie mechaniczne służące do kształtowania kęsów ciasta w celu przygotowania wypieku o okrągłym kształcie. Zaokrąglarki dzielą się na: taśmowe, obrotowe lub cylindryczne.

1,1
RrrYfUZbjdYyS
Zaokrąglarka cylindryczna
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.
RTzoCU36gjaXr
Zaokrąglarka taśmowa
Źródło: Akademia Finansów i Biznesu Vistula, licencja: CC BY 3.0.