Przed skorzystaniem z jakiegoś urządzenia należy zapoznać się z jego instrukcją. Podobnie postępujemy w przypadku mapy. Aby się nią poprawnie posłużyć, musimy dowiedzieć się, jak ją prawidłowo odczytać.

R1djPcT9OGadl1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • dlaczego przed podróżą lub wycieczką terenową trzeba przygotować odpowiednie wyposażenie;

  • że podróżnicy posługują się mapą i kompasem.

Nauczysz się
  • orientować mapę względem punktów terenowych;

  • korzystać z kompasu;

  • wyznaczać trasę do celu;

  • wymieniać kierunki świata.

iHHnzwB3zR_d5e206

1. Znaki kartograficzne

Aby mapa lub plan spełniały swoje zadania, muszą być wykonane w taki sposób, aby każdy potrafił je właściwie odczytać. Dlatego właśnie zamieszcza się na nich wiele różnych oznaczeń – nazywamy je znakami kartograficznymiznaki kartograficzneznakami kartograficznymi. Za ich pomocą na mapach i planach przedstawia się różne obiekty i zjawiska istniejące w rzeczywistości (np. położenie drogi) lub umowne, będące efektem różnego rodzaju ustaleń (np. granice państw). Znaczenie tych symboli zawsze opisane jest w legendzielegendalegendzie.

RyLDLJ9FRfJWb1
Typowa mapa i jej elementy
Na mapach zaznacza się różne obiekty, mogą to być np. miejscowości, rzeki czy drogi. Umieszczenie określonych znaków kartograficznych zależy od przeznaczenia mapy, np. na mapie turystycznej zaznaczone są miejsca warte odwiedzenia, jak jaskinie, muzea czy rezerwaty przyrody
R19akBEUIKHij1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iHHnzwB3zR_d5e248

2. Kompas i orientacja mapy

Kompas magnetyczny to urządzenie wskazujące kierunki światakierunki światakierunki świata. Może posłużyć nam, by poprawnie zorientować mapę. Co to znaczy? Wyobraźmy sobie, że stoimy na wzgórzu i rozglądamy się. Widzimy pola, odległe wioski, drogi i wiele innych obiektów. Jeśli chcemy odnaleźć swoje położenie na mapie, to musimy ją ustawić tak, żeby kierunki świata na mapie zgadzały się z kierunkami świata w terenie. W tym celu trzeba położyć kompas na mapie i poczekać, aż igła znieruchomieje. Jej czerwony koniec pokaże nam kierunek północny. Teraz ustawiamy mapę tak, by kierunek północny na niej zrównał się z kierunkiem północnym wskazywanym przez kompas. Kierunek północny na mapie najczęściej pokrywa się z górną krawędzią mapy, a jeśli jest inaczej, to na mapie umieszcza się różę wiatrówróża wiatrówróżę wiatrówróża wiatrówróża wiatrów. Orientować mapę można również bez pomocy kompasu, lecz z wykorzystaniem punktów terenowych. Za chwilę dowiesz się, jak używać tej metody.

R14pjawMDQUxm1
Kompasy mają igłę magnetyczną zawieszoną ruchomo na osi, która po ustabilizowaniu ustawia się tak, że jej czerwony koniec wskazuje kierunek północny. Tarcza ma zaznaczone kierunki świata (tzw. róża wiatrów). Skróty kierunków: N – północ, E – wschód, S – południe, W – zachód
R3AdhJuT5vZIy1
Róża wiatrów to tarcza z zaznaczonymi kierunkami świata. Symbole kierunków głównych: N – północ, E – wschód, S – południe, W – zachód. Symbole kierunków pomocniczych: NE – północny wschód, SE – południowy wschód, SW – południowy zachód, NW – północny zachód
orientacja w terenie za pomocą mapy
Obserwacja 1

Odnalezienie na mapie miejsca, w którym jesteś i tego, do którego chcesz dotrzeć.

Co będzie potrzebne
  • mapa terenu albo miejscowości, gdzie odbywa się obserwacja.

Instrukcja
  1. Odszukaj na mapie miejsce, w którym jesteś, i to do którego chcesz dotrzeć. Następnie zaznacz je ołówkiem.

  2. Odszukaj w terenie kilka charakterystycznych punktów, które zaznaczone są na mapie w postaci znaków kartograficznych, np. kościół, szpital, szczyt góry, staw itp. Następnie określ ich wzajemne położenie na mapie i w terenie.

  3. Obracaj mapą tak długo, aż kierunki punktów terenowych pokryją się z tymi na mapie. Po zorientowaniu mapy możesz udać się do wyznaczonego celu.

Podsumowanie

Za pomocą mapy można bez problemu określić swoje położenie w terenie – trzeba tylko umieć odczytywać znaki kartograficzne.

RkDuMHfeCyEDq1
iHHnzwB3zR_d5e332

3. GPS i jego działanie

Mapa i plan to przedmioty użyteczne w nawigacjinawigacjanawigacji, czyli ustalaniu swojego położenia na Ziemi. Bardziej nowoczesną metodą pozwalającą nam określić lokalizację i pomagającą w poruszaniu się w terenie jest system GPSGPSGPS. Odbiornik GPS (czyt. dżi‑pi‑es) komunikuje się z satelitami okrążającymi Ziemię i ustala swoje położenie. Jeżeli użytkownik przemieści się do nowego miejsca, urządzenie ponownie połączy się z satelitami. Odbiornik z ogromną dokładnością aktualizuje swoje położenie. W ten sposób kolejne pomiary dostarczają użytkownikowi informacji, w którą stronę i z jaką prędkością się przemieszcza.

RWDCfrlze75Xc1
R1F9S6sEomoSW1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Aby system GPS mógł działać, satelity muszą być wyposażone w zegary atomowe. Mierzą one czas z dokładnością aż do jednej dziesięciomiliardowej części sekundy. Te niezwykle precyzyjne urządzenia mają wielkość kostki do gry, a nawet ziarnka ryżu.

R2YYUFFDYa2bf1
Najdokładniejszy zegar atomowy na świecie spóźnia się sekundę na miliardy lat
iHHnzwB3zR_d5e380

Podsumowanie

  • Wykorzystując mapę lub plan, można odnaleźć swoją pozycję w terenie i ustalić kierunek marszu.

  • Obiekty w terenie ukazane są na planach i mapach za pomocą znaków kartograficznych, których wyjaśnienie znajduje się w legendzie mapy.

  • Kompas jest urządzeniem wskazującym kierunki świata.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Wyobraź sobie, że znajdujesz się w mieście o gęstej zabudowie, gdzie budynki zasłaniają widok na charakterystyczne punkty. Pomyśl, w jaki sposób wskażesz swoje miejsce na mapie.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

iHHnzwB3zR_d5e443

Słowniczek

GPS
GPS

system nawigacji satelitarnej; skrót pochodzi od angielskiej nazwy systemu – Global Positioning System

kierunki świata
kierunki świata

kierunki pozwalające orientować swoje położenie na Ziemi; kierunek północny wskazuje północny biegun geograficzny Ziemi, południowy wskazuje biegun południowy, kierunek wschodni znajduje się na prawo od północy, a zachodni na lewo od niej

legenda
legenda

opis dołączony do mapy, w którym znajduje się m.in. wyjaśnienie występujących na niej znaków

nawigacja
nawigacja

działanie mające na celu precyzyjne ustalanie położenia oraz wyznaczanie kierunku przemieszczania się; wykorzystywana jest m.in. przez załogi statków, maszyn latających oraz w kosmonautyce

róża wiatrów
róża wiatrów

graficzne przedstawienie kierunków świata na mapie lub kompasie

znaki kartograficzne
znaki kartograficzne

symbole, za pomocą których przedstawia się na mapie obiekty istniejące w rzeczywistości lub będące tylko efektem różnych ustaleń

iHHnzwB3zR_d5e577

Zadania

Ćwiczenie 1
RoJ9181cSpxPI1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RMQFFe8sLDwO01
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rk2Eu4fSeHhyf1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.