Polska, Europa, świat po I wojnie światowej (lekcja powtórzeniowa)
Wprowadzenie
Materiał powtórzeniowy jest podzielony na dwie części:
Europa i świat po I wojnie światowej (skutki I wojny światowej, postanowienia konferencji paryskiej, geneza i rola Ligi Narodów, narodziny systemów totalitarnych).
Odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej (postanowienia konferencji pokojowej w sprawie polskiej, formowanie się granic, wojna polsko‑bolszewicka i jej skutki).
Europa i świat po I wojnie światowej
Państwa centralnePaństwa centralne przegrały wojnę i stało się jasne, że przywódcy państw zwycięskiej koalicji zrobią wszystko, by 'ukarać' je za rozpętanie I wojny światowej. W styczniu 1919 r. w Paryżu zebrała się konferencja pokojowa, która miała ustalić warunki pokoju wobec państw pokonanych w I wojnie światowej. Obradami kierowała tzw. Rada Najwyższa. W jej skład wchodzili przywódcy pięciu mocarstw: prezydent USA Thomas Woodrow [czyt.: łilson], premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George [czyt.: dejwid lojd drożdż], premier Francji Georges Clemenceau [czyt.: żorż klemęso], premier Włoch Vittorio Orlando. 28 czerwca 1919 r., w podparyskim Wersalu podpisano traktat wersalski. Składał się z trzech części:
Pierwsza powoływała do życia Ligę Narodów (Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji Liga Narodów - geneza i cele powołaniaLiga Narodów - geneza i cele powołania).
Druga zawierała warunki zakończenia wojny z Niemcami, Konferencja paryska i traktat wersalskiKonferencja paryska i traktat wersalski).
Trzecia zwana małym traktatem wersalskim, dotyczyła ochrony praw narodowych w niektórych państwach.
Zdjęcie przedstawia niemieckich delegatów obecnych na konferencji w Paryżu. Wyobraź sobie, że jesteś świadkiem rozmowy polityków. Wymień główne wątki, które mogły się w niej pojawić.
Zapoznaj się z opisem zdjęcia znajdującego się powyżej. Przedstawia ono niemieckich delegatów obecnych na konferencji w Paryżu. Wyobraź sobie, że jesteś świadkiem rozmowy polityków. Wymień główne wątki, które mogły się w niej pojawić.
Podaj komentarz do zdjęcia. Uwzględnij powody niezadowolenia Niemców z postanowień traktatu wersalskiego i niechęć do jego ratyfikacji.
Wyjaśnij, dlaczego Niemcy były niezadowolone z postanowień traktatu wersalskiego.
Dzienne wydatki wojenne państw biorących udział w I wojnie światowejOprócz niespotykanych dotychczas strat ludzkich Wielka Wojna przyniosła także poważne konsekwencje ekonomiczne. Obciążenie budżetów poszczególnych państw biorących udział w konflikcie przerosło najśmielsze oczekiwania. Całkowity koszt I wojny światowej (1914–1918) szacuje się na około 80 mld dolarów, co odpowiada mniej więcej łącznej wartości majątku narodowego Francji i Włoch. [...] Przeciętne roczne wydatki w stosunku do dochodu narodowego wynosiły 37% dla Anglii, 26% dla Francji, 19% dla Włoch, 16% dla USA, 32% dla Niemiec, 27% dla Rosji (w latach 1916–1917 wydatki te stanowiły aż 49% budżetu).
Wyjaśnij, jakie konsekwencje dla państw europejskich przyniosły duże wydatki
na prowadzenie działań wojennych.
Skutki I wojny światowej
Wielka wojna przyniosła ogromne straty zarówno w ludziach, jak i majątku trwałym. Brakowało żywności, pojawił się głód, szerzyły się choroby zakaźne, przede wszystkim tyfus i czerwonka. Pod koniec wojny i w pierwszych latach po jej zakończeniu niemal cały świat przeszła pandemia grypy nazwana hiszpanką.
Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji Skutki I wojny światowej.Skutki I wojny światowej.
Narodziny systemów totalitarnych
Po zakończeniu wojny w Europie władzę w państwach przejmowali dyktatorzy. Proces ten miał kilak przyczyn. Jedną z nich był kryzys gospodarczy, jaki dotknął Europę i świat po zakończeniu wojny. Ludzie odwracali się od demokratycznie wybranych rządów, które nie potrafiły sobie poradzić z problemami społecznymi. Kolejna przyczyna tkwiła w systemie wersalsko‑waszyngtońskim. Decyzje konferencji paryskiej okazały się niewystarczające nie tylko dla państw, które przegrały wojnę (Niemiec, Austrii, Węgier czy Bułgarii), ale również dla krajów wchodzących w skład zwycięskiej koalicji (np. Włoch). Państwami totalitarnymi były:
Włochy (Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji Początki faszyzmu w Niemczech i we WłoszechPoczątki faszyzmu w Niemczech i we Włoszech).
Niemcy (Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji Początki faszyzmu w Niemczech i we WłoszechPoczątki faszyzmu w Niemczech i we Włoszech oraz Państwo HitleraPaństwo Hitlera).
Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) (Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji System totalitarny w ZSRSSystem totalitarny w ZSRS).
Odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej
Kształtowanie się ustroju niepodległej Polski
Zgodnie z zapowiedziami 26 stycznia 1919 r. odbyły się wybory do Sejmu ustawodawczego, którego głównym zadaniem miało być uchwalenie konstytucji. Pierwsze posiedzenie nowo wybranego sejmu odbyło się 10 lutego 1919 roku. Podczas tego posiedzenia Piłsudski zrzekł się swojej władzy Tymczasowego Naczelnika Państwa, ale 10 dni później - 20 lutego - sejm powierzył mu sprawowanie władzy wykonawczej jako Naczelnikowi Państwa. Akt, który wprowadzał tę zmianę, nazwano małą konstytucją.
Małą konstytucję wprowadzono jako czasowe rozwiązanie. Prace nad nową ustawą zasadniczą podjęto już w 1919 roku, ale ze względu na kontrowersje wokół niektórych problemów oraz toczące się walki o granice państwa uchwalono ją dopiero 17 marca 1921 roku. Konstytucja marcowa ustanowiła silną władzę ustawodawczą i słabszą władzę wykonawczą. (Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji Walka o kształt polityczny państwa polskiego. Konstytucja marcowaWalka o kształt polityczny państwa polskiego. Konstytucja marcowa).
23 kwietnia 1935 r. Prezydent RP Ignacy Mościcki podpisał tzw. Konstytucję kwietniową. Nowa ustawa zasadnicza przyznawała prezydentowi nadrzędną pozycję wobec innych organów państwa, czyniąc go odpowiedzialnym za jego losy wobec Boga i historii. Zmiana obowiązującej Konstytucji i wprowadzenie nowych zasad ustrojowych należały do najważniejszych celów obozu sanacyjnego po zamachu majowym. (Więcej na ten temat znajdziesz w lekcji Nowela sierpniowa i konstytucja kwietniowaNowela sierpniowa i konstytucja kwietniowa).
Czyich kompetencji dotyczą wymienione artykuły pochodzących z trzech aktów prawnych : Dekretu a najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z 22 XI 1918, „Małej konstytucji” z 20 II 1919 roku i Konstytucji marcowej z 17 marca 1921 roku.
Naczelnik Państwa, Prezydent, Tymczasowy Naczelnik Państwa, Prezydent, Tymczasowy Naczelnik Państwa, Naczelnik Państwa
Rząd Republiki Polskiej stanowią mianowani przeze mnie i odpowiedzialni przede mną aż do zebrania się sejmu Prezydent Ministrów i ministrowie | |
[...]jest przedstawicielem Państwa i najwyższym wykonawcą uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych | |
Budżet Republiki Polskiej na pierwszy okres budżetowy uchwali rząd i przedłoży mi do zatwierdzenia | |
[...] sprawuje władzę wykonawczą przez odpowiedzialnych przed Sejmem ministrów i podległych im urzędników | |
[...]jest zarazem najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Państwa, nie może jednak sprawować naczelnego dowództwa w czasie wojny. Naczelnego Wodza sił zbrojnych Państwa na wypadek wojny mianuje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony przez Ministra Spraw Wojskowych, który za akty, związane z dowództwem w czasie wojny, jak i za wszelkie sprawy kierownictwa wojskowego-odpowiada przed Sejmem. | |
Każdy akt państwowy [...] wymaga podpisu odnośnego Ministra. |
Kształtowanie się granic państwa polskiego
W pierwszych miesiącach niepodległości powstały dwie koncepcje polskiej przyszłych granic Rzeczypospolitej.
Koncepcja inkorporacyjna - proponowana przez Romana Dmowskiego. Opowiadał się on za stworzeniem państwa jednolitego pod względem narodowościowym, z ziem zamieszkałych głównie przez Polaków. Na zachodzie w skład przyszłej Rzeczpospolitej weszłyby: Górny Śląsk, Wielkopolska, Pomorze Gdańskie oraz większość Prus Wschodnich. Z kolei na wschodzie należy wcielić i spolonizować ludność litewską, białoruską i ukraińską.
Koncepcja federacyjna - jej zwolennikiem był Józef Piłsudski. Uważał, że o ile zachodnia granica kraju będzie ustalona w traktacie pokojowym kończącym Wielką Wojnę, o tyle wschodnia granica będzie przebiegała tam, gdzie ją Polacy ustalą i utrzymają. Dążył do utworzenia bloku niepodległych państw narodowych graniczących z ZSRS, złożonego z Polski, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. Taka współpraca w ramach federacjifederacji miała zabezpieczyć wszystkie kraje przed dominacją ze strony Rosji bolszewickiej.
Wydarzenia, które zdecydowały o granicach II Rzeczypospolitej:
konflikt polsko‑ukraiński,
wojna polsko‑bolszewicka,
'Bunt' generała Żeligowskiego,
powstanie wielkopolskie,
plebiscyty na Warmii, Mazurach, Powiślu i Górnym Śląsku.
Więcej na temat kształtowania się granic znajdziesz w lekcjach:
Sprawa polska na konferencji wersalskiejSprawa polska na konferencji wersalskiej.
Kształtowanie się granicy z Niemcami i CzechosłowacjąKształtowanie się granicy z Niemcami i Czechosłowacją.
Wojna polsko‑bolszewickaWojna polsko‑bolszewicka.
Formowanie terytorium państwa polskiego rozpoczęte pod koniec 1918 r. trwało
do 1922 r. i w takim kształcie przetrwało do wybuchu II wojny światowej.
Polska w zmiennych granicach 1795–1922
Na mapie zaznaczone są:
- granice Księstwa Warszawskiego w latach 1807‑1815.
- granice Królestwa Polskiego w latach 1815‑1831.
- granice II Rzeczypospolitej w latach 1922‑1939.
Ziemie wchodzące w skład Księstwa Warszawskiego:
- ziemie II i III zaboru pruskiego bez Gdańska i obwodu białostockiego;
- okręg nadnotecki;
- ziemia chełmińska.
Ziemie wchodzące w skład Królestwa Polskiego:
- ziemie Księstwa Warszawskiego bez Wielkopolski, Krakowa i okolic, Pomorza Gdańskiego.
Ziemie wchodzące w skład II Rzeczypospolitej:
- Pomorze Gdańskie bez Gdańska;
- fragment Górnego Śląska;
- Mazowsze;
- Małopolska;
- Wileńszczyzna;
- Polesie;
- Wołyń;
- Galicja Wschodnia.
Na podstawie mapy, wymień tereny, które weszły w skład odbudowanego państwa.
Na podstawie opisu mapy, wymień ziemie wchodzące w skład
II Rzeczypospolitej.
Sprawdź w dowolnym źródle i podaj, jaka była długość granic II RP z poszczególnymi państwami. Wyjaśnij, która granica i dlaczego, była najtrudniejsza do obrony.
Wyjaśnij kim byli, jaką funkcję pełnili następujące osoby: Gabriel Narutowicz, Józef Piłsudski, Ignacy Paderewski, Władysław Grabski.
Dopasuj imiona i nazwiska polityków do notek biograficznych.
Gabriel Narutowicz, Stanisław Wojciechowski, Lucjan Żeligowski, Władysław Grabski, Józef Piłsudski, Roman Dmowski, Ignacy Paderewski
Polski generał, twórca dywizji litewsko-białoruskiej. W latach 1925–1926 był ministrem spraw wojskowych, pomógł przygotować przewrót majowy. | |
Polityk socjalistyczny i ludowy. 20 grudnia 1922 roku został prezydentem Rzeczypospolitej. | |
Naczelnik państwa, marszałek, jeden z działczy PPS. Dowódca I Brygady Legionów w latach 1914–1916. Zwolennik federacji Polski z Ukrainą, Litwą i Białorusią. | |
Inżynier, polityk, prezydent RP. Profesor Politechniki w Zurychu. Zastrzelony przez Eligiusza Niewiadomskiego. | |
Czołowy polski ideolog i przywódca narodowy. Zwolennik koncepcji inkorporacyjnej. Uczestnik konferencji paryskiej. | |
Ekonomista, prawicowy polityk. Premier i minister skarbu II RP, pomysłodawca reformy walutowej. | |
Premier rządu II RP. Uczestnik konferencji w Wersalu. Pianista, kompozytor. |
Podaj nazwę zjawiska, którego dotyczy komentarz pod rysunkiem satyrycznym: Otrzymałem pensję miesięczną i nie wiem, co robić. Posiadam pieniędzy zbyt wiele, żeby samemu udźwignąć, i zbyt mało, ażeby zapłacić dorożkarzowi
za odwiezienie do domu.
Podaj nazwę zjawiska, którego dotyczą słowa 'Otrzymałem pensję miesięczną i nie wiem, co robić. Posiadam pieniędzy zbyt wiele, żeby samemu udźwignąć, i zbyt mało, ażeby zapłacić dorożkarzowi za odwiezienie do domu'.
Wiem, jakie wydarzenia zadecydowały o kształcie granic II RP.
Rozumiem skutki hiperinflacji.
Potrafię wymienić postanowienia konferencji paryskiej.