R1CKJVUK9CJRQ

Ilustracja składa się z pięciu fotografii dzieł malarskich, ułożonych obok siebie w dwóch rzędach. Na każdym z dzieł elementy, które są namalowane do złudzenia przypominają rzeczywiste: wydają się ułożone na ścianie, stole lub zawieszone (jak na przykład kotara, która odsłania fragment obrazu). Ilustracja przedstawia przykłady malaratwa iluzjonistycznego.

Spis treści

1. Malarstwo iluzjonistyczne

2. Iluzja op‑artu

3. Już wiesz

4. Potrafisz

5. Słownik

Malarstwo iluzjonistyczne

Ciekawostka

R197J5FGSNAKB1

Zdjęcie przedstawiające czerwoną bombkę choinkową - przykład zwierciadła kulistego wypukłego.

Być może zdarzyło Ci się przeglądać w bombce choinkowej.
Jest to także zwierciadło.
Jeżeli błyszcząca bombka ma kształt kuli - jest zwierciadłem kulistym wypukłym.

Nie tylko powierzchnia bombki choinkowej może być zwierciadłem wypukłym. Mogą nim być różne przedmioty - na przykład te, które znajdziemy w kuchni: na przykład sferyczna część chochli lub łyżki.

Przykładem użycia iluzji optycznych, jest rodzaj malarstwa o podobnej nazwie: malarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistyczne.
Dzięki użyciu perspektywy zaistniało już w starożytności, odrodziło się w renesansie, a w pełni rozkwitło w okresie baroku. 
Aby wiernie naśladować rzeczywistość malarze stosowali skróty perspektywiczneskrót perspektywicznyskróty perspektywiczne, anamorfozyanamorfozaanamorfozy i trompe l'oeil  [czytaj: trąmplejl] - celowe zniekształcenia obrazu, które z odpowiedniego punktu widzenia tworzyło różne złudzenia, np. otwartego na niebo sklepienia.

Cechy malarstwa iluzjonistycznego

Skrót perspektywiczny

Ciekawy sposób na widzenie przestrzeni na płaszczyźnie znaleźli artyści, którzy  zaczęli stosować skróty perspektywiczneskrót perspektywicznyskróty perspektywiczne. Skrót perspektywiczny to nie tylko coraz większe zmniejszanie rozmiarów obiektów w miarę ich oddalania, ale również zmiana ich kształtów.
Zaobserwuj to na jednym z przykładów pokazujących leżącą postać przy wykorzystaniu skrótów perspektywicznychskrót perspektywicznyskrótów perspektywicznych. To dzieło  Andrea Mantegni [czytaj: andrea mantenji] znajdujące się na ilustracji poniżej.
Czy widzisz znacznie krótsze nogi, zmieniony kształt tułowia, skrócone odległości między częściami twarzy?

Właśnie dzięki odkryciu i stosowaniu skrótu perspektywicznegoskrót perspektywicznyskrótu perspektywicznego powstało malarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistyczne.
Na ilustracji poniżej znajduje się przykład malarstwa iluzjonistycznego umieszczonego na pałacowym suficie, tzw. plafonieplafonplafonie.

R94KQAKD7V659

Ilustracja przedstawia dzieło Andrea Mantegna - Plafon w Camera degli Sposi. Pośrodku sklepienia Mantegna namalował otwór, przez który prześwituje niebo z chmurami. Przez balustradę wychylają się służące. Na krawędzi siedzi paw. Naprzeciwko niego stoi cebrzyk. Galerię podpierają figlarne putta. Zza balustrady wychylają się aniołki. Scenę otacza wieniec z gałęzi i owoców.

Kwadratura

Taka malarska symulacja przestrzeni architektonicznej, która sugeruje istnienie nierealnych części budynku - to kwadraturakwadraturakwadratura

Na przykład malarze barokowi, tworząc freski, stosowali efekt zwany kwadraturąkwadraturakwadraturą – symulację przestrzeni architektonicznej, która sugerowała istnienie nierealnych części budynku, np. kopuły.
W jakim celu? 
Umożliwiało to zatarcie granicy między elementami architektury i stworzenie iluzjonistycznego wnętrza bez zamkniętej przestrzeni, otwartego w głąb lub ponad bryłę kościoła czy pałacu.

Istotne dla wiernego naśladowania rzeczywistych efektów perspektywicznych było stosowanie anamorfozyanamorfozaanamorfozy – celowego zniekształcenia obrazu, liniowego zwężenia lub rozszerzenia w jednym kierunku, co z odpowiedniego punktu widzenia tworzyło złudzenie, np. otwartego na niebo sklepienia.

Anamorfoza

Ciekawostka

RSHBTKPUUZE2P1

Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia obraz Hansa Holbeina Młodszego „Ambasadorowie". Ukazuje dwóch mężczyzn we wnętrzu. Po lewej stoi Jean de Dinteville, po prawej stoi Georges de Selves. Obydwaj opierają się o mebel z dwiema półkami. Na wyższej półce widnieją przedmioty pomiaru czasu, sfera astralna i książka. Na niższej półce widnieje globus, dwie książki, lutnia z zerwaną struną i flety. Za postaciami wisi zielona kotara. Posadzka, na której stoją posiada geometryczne wzory. Przed mężczyznami znajduje się owalny kształt czaszki. Dodatkowo na ilustracji zostały zamieszczone informacje: 1. U dołu znajduje się zdeformowana czaszka. We właściwym kształcie można ją ujrzeć, patrząc pod odpowiednim kątem. Taki zabieg perspektywiczny określa się jako anamorfozę. 2. Kolejny motyw czaszki, jako symbolu przemijania, odnajdziemy także na broszy przypiętej do nakrycia głowy Dinteville.

Obrazy anamorficzneobraz anamorficznyObrazy anamorficzne nie są pomysłem XXI wieku. Już 500 lat temu Hans Holbein Młodszy namalował obraz „Ambasadorowie”. 
W poprzek mozaikowej podłogi, między dwoma sportretowanymi przyjaciółmi rozciąga się ciekawy kształt.
Jest to czaszka, umiejętnie zniekształcona: tak, że jej prawdziwą formę można dostrzec tylko z właściwego punktu widzenia.

Obraz mógł być przeznaczony do zawieszenia nad schodami, aby widzowie mogli go zobaczyć podczas wchodzenia lub schodzenia.

Jednym z przykładów zniekształcania rzeczywistości w sztuce są obrazy anamorficzneanamorfozaobrazy anamorficzne.
Malując takie obrazy, artyści chcą stworzyć dzieła o niepowtarzalnym charakterze.
Deformując proporcje celowo ukrywają treść dzieła.
Po to, aby odkryć jego znaczenie ponownie tylko wtedy, gdy spojrzymy na zniekształcenie pod odpowiednim kątem lub obejrzymy w specjalnym zwierciadle. Tworzenie takich dzieł jest wymagającym zadaniem, z powodu konieczności uwzględnienia efektów takiego zwierciadła.

Obrazami anamorficznymanamorfozaanamorficznymi mogą być również dzieła street artu [czytaj: strit artu], jak na ilustracjach poniżej:

Slajd 5 z 5

RLPfqpQrfiEDB

Ilustracja przedstawia graffiti Sergio Odeith'a. Ukazuje żółty napis z niebieskim konturem, zamieszczony w rogu ściany w taki sposób, że tworzy efekt trójwymiarowy. Na ścianie i podłodze został namalowany cień napisu.

RZSqxUgpvDLxc

Ilustracja przedstawia graffiti Sergio Odeith'a. Ukazuje wielobarwny napis zamieszczony w rogu muru w taki sposób, że tworzy efekt trójwymiarowy. Na ścianie i podłodze został namalowany cień napisu. Dodatkowo wprowadzono biały kontur łamanej ściany, składającej się z czterech części.

RVLeV4Q8FoHhd

Ilustracja przedstawia graffiti Sergio Odeith'a. Ukazuje czerwony, rozpryskujący się napis zamieszczony w rogu ściany w taki sposób, że tworzy efekt trójwymiarowy. Na ścianie i podłodze został namalowany cień napisu.

R1TDq6k2ETqtf

Ilustracja przedstawia graffiti 3D Juliana Beevera. Ukazuje namalowane pastelami na ulicy liście pływające na wodzie. Z głębi wynurza się sum. Praca sprawia wrażenie realistycznej. W tle znajdują się postacie oglądające dzieło.

R1QVRiFD4SWwA

Ilustracja przedstawia graffiti 3D Juliana Beevera na chodniku. Zdjęcie przedstawia graffiti żaby na liściu lilii wodnej. Cała grafika sprawia złudzenie trójwymiarowości. Na jednym z liści siedzi mała dziewczynka. Żaba i dziewczynka patrzą na siebie. W tle placu chodzą ludzie.

Trompe l'oeil [czytaj: trąmpleil]

R1JZQ8S4SFCNJ1

Obraz przedstawia martwą naturę. To kilkanaście przedmiotów codziennego użytku. Rzeczy te leżą na czarnej powierzchni i przypięte są trzema skórzanymi paskami w kolorze czerwonym (jak w walizce). Wśród przedmiotów rozpoznajemy m.in.: nożyczki, kalendarz książkowy z datą 1662, sznur pereł, grzebień, gęsie pióro i notatnik. To przykład malarstwa trompe l'oeil.

Niekiedy artyści malowali przedmioty z taką precyzją, że wydawały się prawdziwe. 
Obrazy tego rodzaju przedstawiały głównie kompozycje martwych natur oparte na efekcie trójwymiarowości. Szczególnie chętnie tworzyli je malarze niderlandzcy.

Na przykład na ilustracji obok, na obrazie Samuela van Hoogstratena [czytaj: samiuela fon hochstratena], artysta namalował zestaw swoich rzeczy osobistych w taki sposób, że ulegamy złudzeniu: wydają się rzeczywistymi przedmiotami przybitymi do deski sosnowej przepasanymi czerwoną wstążką.

Są tam, m.in.: listy, kalendarz, plan fortyfikacji, szkic sceny batalistycznej, grzebień.

Tego rodzaju dzieła malarskie określane są jako trompe l´oeiltrompe l´oeil czytaj: trąmplejl]trompe l´oeil [czytaj: trąmplejl]

Ćwiczenie 1

R1TTDO3JN1B8U

Przyjrzyj się obrazowi Everta Colliera [czytaj: ewerta koljera].
Jaki rodzaj malarstwa prezentuje? Co o tym świadczy?
Odpowiedź wpisz w polu poniżej.

R1RHFRRJQVVTL

Obraz przedstawia martwą naturę. To kilkanaście przedmiotów codziennego użytku. Rzeczy te leżą na czarnej powierzchni i przypięte są trzema skórzanymi paskami w kolorze czerwonym (jak w walizce). Wśród przedmiotów rozpoznajemy m.in.: brzytwę, długie nożyczki, obcojęzyczne gazety, zapieczętowany list, dzwoneczek i gęsie pióro.

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, co znajduje się na obrazie. W jaki sposób artysta namalował te przedmioty?

Pokaż odpowiedź

To malarstwo trompe l'oeil [czytaj: trąmplejl], w którym przedmioty codziennego użytku przedstawiano tak, by nadać im efekt trójwymiarowości, wydają się być prawdziwe.

Ćwiczenie 1

R1HKHNUJGXLGB

Zapoznaj się z opisem obrazu Everta Colliera [czytaj: ewerta koljera].
Jaki rodzaj malarstwa prezentuje? Co o tym świadczy?
Odpowiedź wpisz w polu poniżej.

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, jakie przedmioty znajdują się na obrazie i w jaki sposób zostały namalowane.

Pokaż odpowiedź

To malarstwo trompe l'oeil [czytaj: trąmplejl], w którym przedmioty codziennego użytku przedstawiono tak, by nadać im efekt trójwymiarowości, wydają się być prawdziwe.

Kościół Il Gesù [czytaj: il dże‑su] wypełniony jest dziełami sztuki, wśród których bardzo efektowne jest malowidło na sklepieniu. 
Żeby można było mu się przyjrzeć - na posadzce kościoła zostało ustawione ogromne lustro. Dopiero patrząc w lustro widzimy, że to przykład malarstwa trompe l'oeil [czytaj: trąmplejl]. Dzięki różnym zabiegom iluzjonistycznym zatarto granicę między rzeczywistą a wykreowaną malarsko architekturą malowidła.

R153XFCCS2OCS

Ilustracja przedstawia fresk Giovanniego Battisty Gaulliego pt. „Triumf imienia Jezus” w kościele Il Gesù. Ukazuje Adorację Imienia Jezus. Jest to fresk iluzjonistyczny, sprawiający wrażenie autentycznej obecności postaci. Ze środka bije oślepiający blask, którego źródłem są trzy litery: IHS, wypisane pod krzyżem. Dookoła tego symbolu gromadzą się anioły, a dalej – adorujący go święci. Na przykład z lewej strony blisko środka dostrzegamy Trzech Króli z kadzidłem. Na samym dole uskrzydlone demony, ciągnące ze sobą grzeszników uciekają, zasłaniając oczy przed blaskiem.

Ćwiczenie 3

R1HX6NBAH3OX4

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, że tylko na jednej ilustracji znajduje się dzieło, na którym są zastosowane skróty perspektywiczne powodujące wrażenie iluzji trzeciego wymiaru.

Pokaż odpowiedź

Ilustracja, na której znajduje się dzieło Andrea Pozzo [czytaj: andrea pocco].

Ćwiczenie 3

R19QAKPR623A5

Na podstawie opisów dzieł znajdujących się na ilustracjach A, B, C wskaż to dzieło, które jest przykładem malarstwa iluzjonistycznego.

RFTSH1KNXMMKB

A – ilustracja przedstawia grupę postaci na pierwszym i dalszych planach. W tle znajduje się niebiesko‑granatowe niebo. B – ilustracja przedstawia ujęcie z dołu sufitu w wysokim wnętrzu. Przy wykorzystaniu silnych skrótów perspektywicznych znajdują się na nim postaci namalowane z dbałością o szczegóły. C – ilustracja przedstawia dwie postaci na pierwszym planie, które znajdują się pod arkadami wspartymi na kolumnach.

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, że tylko na jednej ilustracji znajduje się dzieło, na którym są zastosowane skróty perspektywiczne powodujące wrażenie iluzji trzeciego wymiaru.

Pokaż odpowiedź

B

Iluzja op‑artu

R1PV7SONKMSLD1

Ilustracja przedstawia dzieło Victora Vasarely'ego „Supernowa”. Obraz ukazuje czarne tło podzielone białymi liniami na setki malutkich, jednakowej wielkości kwadratów. Jest to kratownica. W miejscach niektórych kwadratów artysta umieścił koła białe i czarne, mniejsze i większe. W niektórych miejscach białe linie są cieńsze lub grubsze. Całość tworzy złudzenie optyczne. W pracy „Supernowa" Vasarely odwołuje się do znanego w optyce złudzenie Hermana. Artysta zestawiając ze sobą silnie kontrastujące elementy na planie kratownicy, uzyskał efekt iluzji pojawiania się ciemnych punktów w miejscach przecięcia białych linii. W swoim obrazie Vasarely jednocześnie poddaje analizie i dowartościowuje znaczenie iluzji optycznych w sztuce.

Kierunkiem w sztuce współczesnej, który wykorzystuje złudzenia optyczne, jest op‑artop‑artop‑art.
Jest to rodzaj abstrakcji geometrycznej, w której artyści oddziałują na widza poprzez różnorodne doznania wzrokowe, wykorzystując m.in.: złudzenia optycznezłudzenie optycznezłudzenia optyczne.

Twórcy op‑artuop‑artop‑artu dążą do wywołania wrażenia ruchu poprzez powtarzające się rytmiczne układy kompozycyjne, a często także jaskrawe, wibrujące kolory.

Jednym z przedstawicieli op‑artuop‑artop‑artu jest Victor Vasarely [czytaj: wiktor wasareli]. Przykład jego dzieła znajduje się na ilustracji obok.

Victor Vasarely [czytaj: wiktor wasareli]

RLqRHbQqpEIGY1

Czarno‑biała fotografia przedstawia Victora Vasarely w młodości. Zdjęcie wykonano około 1930 roku. Ukazuje młodego mężczyznę ubranego w ciemny garnitur. Włosy ma ciemne zaczesane do tyłu. Siedzi na krześle, ramię lewej ręki ma przewieszone przez oparcie krzesła. W dłoniach trzyma otwartą książkę. W tle znajduje się mebel z dużym przezroczystym wazonem z kwiatami.

Artyście przyświecała idea stworzenia uniwersalnego, zrozumiałego dla wszystkich, wizualnego przekazu. 
Victor Vasarely [czytaj: wiktor wasareli] wierzył, że sztuka może być tak samo dobrym środkiem komunikacji jak język.

Jego najbardziej charakterystyczne kompozycje opierają się na rytmicznie powtarzanych kwadratach i kostkach.

Vasarely [czytaj: wasareli] był również autorem wielu manifestów.
Jeden z nich nosi tytuł: „Folklor planetarny”. Artysta zawarł w nim koncepcję alfabetu plastycznego.

Na ilustracji poniżej znajduje się budynek nawiązujący do twórczości artysty. Został zaprojektowany i wybudowany ze środków własnych artysty.

R1cTMDrOVgqPg

Fotografia przedstawia front budynku za sztucznym zbiornikiem wodnym w kształcie koła, znajdującym się na pierwszym planie. Fasada budynku jest niska i rozciąga się w poziomie. Składa się z dziesięciu jednakowej wielkości ścian ustawionych w ciągu pod różnym kątem, z czarno‑białymi motywami zaczerpniętymi z malarstwa Vasarely'ego: kół wpisanych w kwadrat oraz kwadratów. Fotografia wykonana jest w pogodny dzień, nad całością góruje błękitne niebo z białymi akcentami w oddali.

Wen‑Ying Tsai [czytaj: łen jingsaj]

ROL29X26DRXFX1

Ilustracja interaktywna przedstawia dzieło Wen‑Ying Tsai „Superimposed Painting- Random Field”. Na czerwonym tle znajduje się zielony kwadrat z czerwonymi kółkami różnej wielkości. Koła są ułożone regularnie i wypełniają całą powierzchnię kwadratu. Kompozycja jest przykładem silnego kontrastu kolorystycznego.

Obraz Wen‑Ying Tsai [czytaj: łen jingsaj]jest typowym przykładem sztuki op‑artuop‑artop‑artu opierającej się na silnym kontraście kolorystycznymkontrast kolorystycznykontraście kolorystycznym.

Zestawienie czerwieni i zieleni wywołuje wrażenie głębi w obrazie oraz iluzję ruchu.

Dla zainteresowanych

R1EbVsVTPc4iv1

Ilustracja przedstawia sukienkę na manekinie. Sukienka jest przykładem wykorzystania wzorów op‑artu w sztuce użytkowej. Umieszczone są na niej biało czarne wzory.

Zestawienia barw i figur zaczerpnięte z op‑artuop‑artop‑artu są często wykorzystywane we wzornictwie przemysłowym. Kompozycje te na jednolitym tle stają się atrakcyjne wizualnie.
Mogą być dominującym elementem ubrań, mebli i wystrojów wnętrz.

Już wiesz

• co to jest skrót perspektywicznyskrót perspektywicznyskrót perspektywiczny, anamorfozanamorfozaanamorfoza, kwadraturakwadraturakwadratura, trompe l'oeitrompe l´oeil czytaj: trąmplejl]trompe l'oeil [czytaj: trąmplejl] ;

• co to znaczy, że obraz jest anamorficznyanamorfozaanamorficzny;

• że op‑artop‑artop‑art to rodzaj sztuki, w której występują złudzenia optycznezłudzenie optycznezłudzenia optyczne;

• kiedy malarstwo może być iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistyczneiluzjonistyczne;

• jakie cechy charakterystyczne posiada malarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistyczne;

• że trompe l'oetrompe l´oeil czytaj: trąmplejl]trompe l'oeil [czytaj: trąmplejl] stosowali malarze niderlandzcy;

• że Victor Vasarely [czytaj: wiktor wasareli] był przedstawicielem op‑artuop‑artop‑artu;

• że op‑artop‑artop‑art stosował kontrasty barwne;kontrast kolorystycznykontrasty barwne;

Potrafisz

• wyjaśnić, na czym polega anamorfozaanamorfozaanamorfoza;

• wyjaśnić, na czym polega skrót perspektywicznyskrót perspektywicznyskrót perspektywiczny;

• wyjaśnić, na czym polega kwadraturakwadraturakwadratura,

• wyjaśnić, na czym polega trompe l'oeitrompe l´oeil czytaj: trąmplejl]trompe l'oeil [czytaj: trąmplejl];

• rozpoznać przykłady malarstwa iluzjonistycznegomalarstwo iluzjonistycznemalarstwa iluzjonistycznego;

• wyjaśnić, na czym polega malarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistycznemalarstwo iluzjonistyczne;

• wskazać kierunek w sztuce, który opierał się na złudzeniach optycznychzłudzenie optycznezłudzeniach optycznych;

• rozpoznać dzieła op‑artuop‑artop‑artu;

• wskazać przedstawiciela op‑artuop‑artop‑artu.

Słownik

Źródła

• sjp.pwn.pl

• encyklopedia.pwn.pl

Linki do e‑materiałów

• https://zpe.gov.pl/a/jak-oszukac-mozg–zludzenia-optyczne/DtvOr7qJW

• https://zpe.gov.pl/a/ilustracja-interaktywna/DXHVgz5ri

• https://zpe.gov.pl/a/bogata-architektura–co-to-znaczy-poznajemy-budowle-barokowe/D15TeQEUz

• https://zpe.gov.pl/a/sprawdz-sie/DGDePsyeJ

• https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DcgNruuI8

• https://zpe.gov.pl/a/malarze-niemieckiego-renesansu–od-gotyckiej-tradycji-do‑anamorfozy/D1EwJWkiw

• https://zpe.gov.pl/a/martwa-natura/Dsk6plRy1

• https://zpe.gov.pl/a/sztuka-przestrzeni-spolecznej–-graffiti-jako-sztuka-ulicy/DCxlXJXHd