R1JDVRRZP576T
„Atlas Farnezyjski”, rzymska kopia z II w. rzeźby hellenistycznej, Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Jedną z ważnych cech rzeźby jest trójwymiarowośćtrójwymiarowośćtrójwymiarowość
Rzeźba istnieje w wielu różnorodnych formach, m.in. takich, jak:

rzeźbie reliefowejreliefrzeźbie reliefowej można wyróżnić:

  • relief wypukły gdy kompozycja rzeźbiarska występuje przed płaszczyznę więcej, niż połową swej objętości;

  • relief płaski, kiedy wyrzeźbiona kompozycja nieznacznie wystaje ponad powierzchnię tła, jak na zdjęciu;

  • relief wklęsły, gdy płaszczyzna tła występuje przed wykonaną w głębi kompozycją rzeźbiarską (kompozycja jest zanurzona poniżej poziomu otaczającej ją powierzchni).

Ponadto rzeźba - zwłaszcza współczesna - to również:

Forma przestrzennaforma przestrzennaForma przestrzenna - która jest rodzajem rzeźby abstrakcyjnej, ale nie tylko. Może również przedstawiać znane nam kształty rzeczywiste, jednak zmienione, przeobrażone. Różni się ona od tradycyjnej rzeźby, powstałej przez odkuwanie, czy modelowanie, tym, że jest montowana ze specjalnie przygotowanych elementów, które tworzą całość.

Instalacje artystyczneinstalacja rzeźbiarskaInstalacje artystyczne to wieloelementowe realizacje w konkretnej przestrzeni zastanej lub budujące jakąś przestrzeń. Cechą instalacji jest brak funkcji użytkowych i praktycznych. Elementy instalacji (forma, kolor nawet światło) są wzajemnie powiązane, tworzą też nową relację z przestrzenią.

Instalacje często bywają interaktywne, czyli podatne na działanie widza. Mogą reagować w określony sposób na wytwarzane przez niego bodźce – ruch, dźwięk, dotyk.

Do instalacji artystycznych zaliczyć można powstały w połowie XX wieku environmentenvironmentenvironment [czytaj: enwajrenment] – działanie artystyczne wytwarzające własną przestrzeń.

AsamblażasamblażAsamblaż jest odmianą przestrzennego kolażu. To stworzone przez artystów trójwymiarowe formy z gotowych przedmiotów (zazwyczaj codziennego użytku lub odpadów). Przedmioty użyte do asamblażu nie są wykonane przez artystę, ale przez niego przetworzone i zastosowane w nowym znaczeniu.

AbakanabakanAbakan - to nazwa nadana formom przestrzennym z tkaniny, powstałym w określonej technice wymyślonej przez Magdalenę Abakanowicz.

Ze względu na rodzaj przedstawienia, czyli temat, możemy wyróżnić:

  • rzeźbę antropomorficzną;

  • rzeźbę zoomorficzną;

  • rzeźbę floralną;

  • rzeźbę abstrakcyjną.

Rzeźby antropomorficzne przedstawiają postacie ludzkie, wśród nich można wyróżnić rzeźby pełnofigurowerzeźba pełnoplastycznarzeźby pełnofigurowe, popiersiapopiersiepopiersia i głowy.

Rzeźby przedstawiające zwierzęta noszą nazwę rzeźb zoomorficznych. Zoomorficzne bywają też płaskorzeźby oparte są na stylizowanych motywach, zaczerpniętych z realnego bądź fantastycznego świata zwierząt.

Rzeźba floralna to dekoracje roślinne, dotyczące najczęściej rzeźby reliefowej, czyli płaskorzeźby, która zazwyczaj ma zastosowanie w architekturze i sztuce użytkowej.

Rzeźba abstrakcyjnarzeźba abstrakcyjnaRzeźba abstrakcyjna to kompozycja przestrzenna z brył, płaszczyzn i innych form, zbudowana z myślą o relacji z otaczającą przestrzenią.

Rzeźby mogą pełnić różne funkcje:

  • architektoniczną;

  • dekoracyjną;

  • upamiętniającą;

  • religijną;

  • nagrobną;

  • propagandową;

  • edukacyjną.

O stylu rzeźby decyduje:

  • zgodność cech z epoką, w której powstała, kierunkiem artystycznym;

  • sposób przedstawienia – klasyczny lub nowoczesny;

  • forma dzieła czyli kształty, proporcje,

  • charakter kompozycji (dynamiczna/statyczna, pojedyncza/grupowa);

  • materiał i faktura;

  • kolorystyka (np. polichromiapolichromiapolichromia),

Kompozycja, to układ form (postacie też są formami) składających się na całość, lub pojedyncza, jednoelementowa bryła.

KontrapostkontrapostKontrapostfigura serpentinatafigura serpentinatafigura serpentinata to sposoby przedstawienia postaci stojącej w rzeźbie, w ujęciu dynamicznym.

Fakturafaktura (rzeźby)Faktura to rodzaj powierzchni rzeźby opracowany przez rzeźbiarza.

Ekspresja, to siła oddziaływania dzieła sztuki. Może określać też nastrój rzeźby (spokój, niepokój, radość, smutek).

Patrząc na rzeźbę, warto zwrócić uwagę na:

  • formę dzieła czyli kształty, proporcje między poszczególnymi częściami;

  • technikę wykonania, czyli: materiał, z którego jest wykonana i narzędzia, których użył artysta - może zauważysz ślady narzędzia na rzeźbie;

  • fakturę czyli powierzchnię rzeźby: np.: gładka, chropowata, błyszcząca lub inna;

  • kolorystykę: czy rzeźba jest jednokolorowa, czy np.: polichromowanapolichromiapolichromowana;

  • charakter kompozycji: czy rzeźba jest np.: dynamiczna/statyczna - czy w całości, czy tylko częściowo;

  • jednoelementowa czy jednopostaciowa/grupowa - czy to jest jedna postać, czy dwie, czy więcej albo jeden element - na przykład jedna postać czy drzewo;

  • zgodność cech z kierunkiem artystycznym, np.: czy rzeźba powstała w renesansie  czy baroku albo innym okresie;

  • sposób przedstawienia: np.: czy rzeźba jest realistyczna czy abstrakcyjna.

Ćwiczenie 1
RIaVDlon2kEyq
Dopasuj określenia do odpowiednich środków wyrazu.
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

Podstawowymi materiałami rzeźbiarskimi są przede wszystkim kamień, metal, drewno, glina. Współcześnie wykorzystuje się wszelkie materiały – zarówno te tradycyjne, jak i nowe, np.: tworzywa sztuczne, beton, papier, szkło, lód, ziemia, tkaniny, przedmioty z otoczenia.

Ze względu na różną twardość i rodzaj materiałów wykorzystywanych w rzeźbiarstwie, stosuje się różnorodne przybory, np.: pobijakipobijakpobijaki, dłutadłuto rzeźbiarskiedłuta.

PrototypprototypPrototyp -  pierwowzór istniejącego już dzieła sztuki (budowli, obrazu lub rzeźby). Prototyp to inaczej wersja dzieła lub rzeczy w bardzo wczesnym stadium rozwoju i może  posiadać wady lub niedoskonałości.

Formy przestrzenne wykonywane są także w metalu - rzeźba może być wówczas kuta (przy użyciu technik i narzędzi kowalskich) lub odlewanaodlewodlewana.

Rzeźby mogą być wykonywane wieloma sposobami. Wyróżniamy:

  • rzeźbienie przez usuwanie,

  • rzeźbienie przez dodawanie;

  • rzeźbienie przez usuwanie i dodawanie;

  • techniki odlewnicze

Abstrakcja organicznaabstrakcja organicznaAbstrakcja organiczna to nurt w sztuce, który powstał z inspiracji przyrodą.

Sztuka ziemisztuka ziemi (land art)Sztuka ziemi wykorzystywała krajobraz nie jako tło dzieł, lecz traktowała samą przestrzeń jako dzieło sztuki.

Ćwiczenie 2

Polecenie 1
R16PDEO9GJJJ9
Wykorzystując zebrane informacje na temat rzeźby, udziel odpowiedzi na poniższe pytania i wpisz je w polu poniżej.
1. Co różni rzeźbę od obrazu malarskiego?
2. Z jakich materiałów może powstać dzieło rzeźbiarskie?
3. Jakie znaczenie ma rodzaj materiału użytego przez rzeźbiarza?
4. Jak na odbiór dzieła rzeźbiarskiego wpływa miejsce, w którym zostało ono wyeksponowane?
Polecenie 1
R1WFIUCa1WbTs
(Uzupełnij).

Słownik

abstrakcja organiczna
abstrakcja organiczna

odmiana sztuki abstrakcyjnej w rzeźbie, malarstwie lub grafice, która wykorzystuje formy nieregularne, miękkie, przypominające kształty zwierzęce lub roślinne

akt
akt

przedstawienie nagiego człowieka w sztuce, najczęściej wykonane w oparciu o studium z żywego modela; jeden z głównych tematów w sztuce

abakan
abakan

typ tkaniny artystycznej najczęściej przestrzennej, tworzony przez Magdalenę Abakanowicz; nazwę utworzono od nazwiska artystki

amorek
amorek

motyw dekoracyjny przedstawiający postać nagiego chłopczyka ze skrzydłami

artysta
artysta

to osoba tworząca dzieła sztuki - wyjątkowe, niepowtarzalne wytwory wykonane według własnego pomysłu. Artysta może działać w jednej, lub kilku dziedzinach. Są nimi np.: malarstwo, rzeźba, grafika, film, fotografia, teatr, muzyka i inne. Jego nazwa wskazuje uprawianą dziedzinę sztuki, np. artysta - plastyk.

asamblaż
asamblaż

technika artystyczna, polegająca na tworzeniu kompozycji powstałych ze złączenia w trójwymiarową całość różnych elementów; forma kolażu

bryła
bryła

kształt przestrzenny w architekturze i rzeźbie; jedna z dziedzin twórczości, której wytworem jest trójwymiarowe dzieło sztuki

cykl
cykl

zespół dzieł, z których każdy stanowi samodzielną jednostkę, ale łączy się z innymi w całość kompozycyjną lub tematyczną

dłuto  rzeźbiarskie
dłuto  rzeźbiarskie

metalowe narzędzie do ręcznej obróbki kamienia lub drewna, którym kształtuje się formę rzeźby za pomocą pobijaka; współcześni rzeźbiarze stosują również dłuta elektryczne

environment
environment

jest to rodzaj dzieła i działania artystycznego, w którym twórca wpływa na przestrzeń, aranżując ją tak, by oddziaływała wszechstronnie na widza i jego otoczenie

elewacja
elewacja

frontowa (zewnętrzna) ściana budynku

epitafium
epitafium

napis nagrobkowy upamiętniający zmarłą osobę; ozdobna tablica ku czci zmarłego umieszczana najczęściej w kościołach

faktura (rzeźby)
faktura (rzeźby)

rodzaj powierzchni opracowany przez rzeźbiarza

fasada
fasada

reprezentacyjna, frontowa ściana budynku, zazwyczaj z głównym wejściem

fetysz
fetysz

w religiach pierwotnych: przedmiot, któremu przypisywano siłę magiczną; także przedmiot mający przynosić szczęście

figura serpentinata
figura serpentinata

kompozycja figuralna, ujmująca kulminacyjny moment ruchu i akcji, charakteryzująca się takim ułożeniem ciał postaci, że tworzą one rodzaj spirali

forma przestrzenna
forma przestrzenna

rodzaj rzeźby abstrakcyjnej, która powstaje przez montowanie elementów specjalnie przygotowanych (z metalu, tworzyw sztucznych, itp.) lub gotowych          (różnych przedmiotów lub odpadów przemysłowych); formy przestrzenne są przeważnie ażurowe, wykonane w dużej skali, usytuowane w otwartej przestrzeni

funkcja (rzeźby)
funkcja (rzeźby)

inaczej: przeznaczenie

gaza
gaza

„rzadkie” płótno bawełniane, używane do bandażowania i opatrywania ran

granit
granit

kamień o ziarnistej strukturze, bardzo trwały

hieratyzm
hieratyzm

podkreślanie w dziele sztuki dostojeństwa postaci, np. poprzez wielkość w stosunku do pozostałych

idea
idea

to myśl przewodnia, która wyznacza cel i kierunek działania w twórczości naukowej, artystycznej

ideologia
ideologia

to zbiór przekonań, wartości i poglądów dotyczących społeczeństwa, polityki, ekonomii i innych dziedzin życia

instalacja artystyczna
instalacja artystyczna

kompozycja artystyczna (rzeźbiarska) umiejscowiona w konkretnej przestrzeni, składająca się z wielu elementów, które są ze sobą ściśle powiązane (zachodzą pomiędzy nią konkretne interakcje), powstałe przy wykorzystaniu dowolnych materiałów, w tym także nowych mediów; może być intermedialna lub interaktywna

instalacja rzeźbiarska
instalacja rzeźbiarska

kompozycja artystyczna umiejscowiona w konkretnej przestrzeni (dopasowana do niej), składająca się z jednego lub wielu elementów, które są ze sobą ściśle powiązane (zachodzą pomiędzy nią konkretne interakcje), powstałe przy wykorzystaniu dowolnych materiałów, w tym także nowych mediów; może być stała lub czasowa

interpretacja
interpretacja

wydobycie i wyjaśnienie sensu czegoś; sposób odtworzenia danej roli przez aktora, wykonania utworu np.: muzycznego

juta
juta

tkanina o płóciennym splocie o szarym lub złotawym kolorze, z którego zazwyczaj szyje się worki

kamieniołom
kamieniołom

kopalnia odkrywkowa kamienia użytkowego

kanon
kanon

ogólnie przyjęta w danej epoce norma, np.: estetyczna

kolaż
kolaż

technika plastyczna, która polega na komponowaniu obrazu z różnych materiałów, np. kawałków tkanin, drewna, ilustracji gazetowych, reprodukcji, fotografii

komemoratywna funkcja
komemoratywna funkcja

inaczej funkcja: upamiętniająca

kondotier
kondotier

dowódca oddziałów wojsk najemnych w służbie miast lub dworów książęcych, który na własny rachunek werbował ludzi do swojego oddziału; popularny od XIV do XVI wieku

kontrapost
kontrapost

zasada kompozycji, polegająca na ustawieniu postaci ludzkiej tak, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i na zrównoważeniu tej postawy lekkim wygięciem tułowia i ramienia w stronę przeciwną

kult
kult

szacunek i uwielbienie okazywane komuś lub czemuś; także wykonywanie czynności, które są przejawem tej czci

medalierstwo
medalierstwo

rzemiosło artystyczne obejmujące projektowanie i wytwarzanie medali

mobile
mobile

lekka, ruchoma rzeźba abstrakcyjna skonstruowana z drucików, blaszek, kulek itp.

natura
natura

oznacza przyrodę i odnosi się do otaczającej nas rzeczywistości, zjawisk tworzących świat i wszechświat. Składają się na nią rośliny, zwierzęta, ale też powietrze, woda, lasy, łąki, niebo i zachodzące w nich zjawiska.

non finito
non finito

zamierzone pozostawienie przez artystę niektórych części niewykończonych np. w  rzeźbie

odlew
odlew

przedmiot wykonany przez odtworzenie w twardym materiale, najczęściej w metalu, modelu wykonanego z nietrwałej masy (glina, wosk i tym podobne) za pomocą formy odlewniczej

papier‑mâché
papier‑mâché

(czytaj: papje masze) – masa papierowa dająca się formować, twardniejąca po wysuszeniu, uzyskuje się ją rozdrobnionego i rozmiękczonego papieru z dodatkiem substancji wiążących: kleju, czasem gipsu

pieta
pieta

słowo oznacza: miłosierdzie, litość; w sztuce to przedstawienie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwe ciało Syna, Jezusa Chrystusa

pleksiglas
pleksiglas

przezroczyste tworzywo sztuczne, szkło akrylowe

płaskorzeźba
płaskorzeźba

rodzaj kompozycji rzeźbiarskiej powstałej z kamiennej, drewnianej lub rzadziej metalowej płyty, której tylna ściana ma tworzyć tło dla frontu

pobijak
pobijak

młotek z twardego drewna służący do pomocy w trakcie obróbki materiału dłutem. Pobijakiem uderza się w dłuto, co powoduje odłupywanie elementów materiału. Pobijaki wykorzystuje się na każdym etapie prac.

polichromia
polichromia

barwna dekoracja malarska rzeźby i wyrobów rzemiosła artystycznego (np. średniowieczna rzeźba polichromowana, rzeźba ludowa)

popiersie
popiersie

półpostać; przedstawienie modelu w ujęciu do ramion

portal
portal

ozdobne architektoniczno–rzeźbiarskie obramowanie otworu wejściowego  budowli, a także drzwi lub brama mające takie obramowanie;

prototyp
prototyp

pierwowzór istniejącego już dzieła sztuki (budowli, obrazu lub rzeźby). Prototyp to inaczej wersja dzieła lub rzeczy w bardzo wczesnym stadium rozwoju, może  posiadać wady lub niedoskonałości.

przestrzeń
przestrzeń

ma wiele znaczeń. Podstawowe z nich - to otoczenie, obszar,  który może być ograniczony, np. przestrzeń mojego pokoju lub przestrzeń otwarta, bez granic, jak nad morzem, na pustyni, na polu po horyzont.  Przestrzeń jest bardzo ważna dla rzeźby - rzeźba istnieje w przestrzeni.

putto
putto

rodzaj rzeźby lub przedstawienie malarskie, przedstawiającej małego, pulchnego chłopca

recycling
recycling

(czytaj: risajklin) proces przetwarzania odpadów w celu ich ponownego wykorzystania, np.: do produkcji nowych produktów; jest metodą ochrony środowiska naturalnego

relief
relief

przedstawienie skomponowane łącznie z tłem, przeznaczone do oglądania od frontu; uzyskane techniką rzeźbienia, kucia, odlewania itp. Rozróżnia się relief płaski, wypukły, wklęsły w zależności od stopnia wydobycia form z płaszczyzny.

rzeźba abstrakcyjna
rzeźba abstrakcyjna

rzeźba nieprzedstawiająca świata rozpoznawalnych przedmiotów, oderwana od obrazowania rzeczywistości; dzieło abstrakcyjne jest samodzielną kompozycją w przestrzeni, zbudowaną z układów form lub odrębną bryłą

rzeźba kinetyczna
rzeźba kinetyczna

rzeźba w ruchu, której kluczową rolę odgrywa ukazanie ruchu i wyeksponowanie zmienności; związana jest z warunkami atmosferycznymi – porusza się np. pod wpływem wiatru, ruchów wody albo zmiany temperatury

rzeźba pełnoplastyczna
rzeźba pełnoplastyczna

inaczej rzeźba pełna - wolnostojąca, przeznaczona do oglądania ze wszystkich stron

sakralizować
sakralizować

nadawać religijny charakter

sepulkralna funkcja
sepulkralna funkcja

inaczej: związana z pochówkiem osoby zmarłej

sizal
sizal

twarde i bardzo wytrzymałe włókno naturalne, otrzymywane z agawy sizalowej, która jest gatunkiem tropikalnego krzewu; doskonałe na sznury i liny, używane też przez twórców tkaniny artystycznej

socrealizm
socrealizm

inaczej: realizm socrealistyczny; kierunek w literaturze, filmie i sztukach plastycznych, głoszący zaangażowanie polityczne i ideowe sztuki ze stalinizmem; od ok. lat 30‑tych do ok. lat 80‑tych XX w.

sztuka ziemi (Land Art)
sztuka ziemi (Land Art)

działania artystyczne w świecie przyrody. Artyści Land Artu nie używali krajobrazu jako dekoracyjnego tła dla swoich dzieł, lecz nadawali samej przestrzeni charakter dzieła sztuki.

środki wyrazu plastycznego
środki wyrazu plastycznego

elementy, jakimi twórcy posługują się tworząc dzieło sztuki; są dostosowane do dziedziny: np.: środki wyrazu plastycznego w rzeźbie to: kompozycja, bryła, światło, faktura, przestrzeń

tuf
tuf

rodzaj porowatej, lekkiej skały, występuje zazwyczaj na terenach powulkanicznych

tworzywa sztuczne
tworzywa sztuczne

tworzywa wytwarzane przez człowieka, głównie z ropy naftowej, gazu ziemnego, soli, węgla. Podczas ogrzewania miękną i stają się plastyczne, po wystudzeniu twardnieją. Mają wiele zastosowań; jako opakowania produktów spożywczych, napojów, w sztuce - niekiedy do tworzenia rzeźb oraz instalacji.

żeliwo
żeliwo

stop żelaza z węglem i innymi pierwiastkami

Źródła

  • encyklopedia.pwn.pl

  • sjp.pwn.pl

Linki do e‑materiałów

trójwymiarowość
trójwymiarowość

to wszystko, co ma trzy wymiary: długość, szerokość i wysokość

dłuto rzeźbiarskie