Architektura to sztuka kształtowania obiektów przestrzennych o różnym przeznaczeniu, ale wszystkie łączą w sobie funkcjęformę i konstrukcję.

Architekt nie tylko wykorzystuje swój zmysł artystyczny i wyobraźnię, ale musi również wiedzieć, jak zaprojektować budynek, aby był trwały i funkcjonalnyfunkcjonalny budynekfunkcjonalny.

funkcjonalny budynek

Aby wszystko było jasne dla późniejszego wykonawcy (budowniczego) architekt opracowuje plan budynku.

PLAN jest rzutem budowli w postaci rysunku ujętym „z góry”, na którym są zaznaczone wszystkie elementy wnętrza.
Wyróżnia się budowle na planie:

  • centralnym ( koła, kwadratu, krzyża greckiego, wieloboku foremnego lub owalu/elipsy),

  • podłużnym (na planie prostokąta, krzyża łacińskiego),

  • o nieregularnej formie

Plany całych miast opracowują urbaniści, pracując w zespołach wraz z architektami, konserwatorami zabytków i innymi specjalistami.

1
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, na czym polega praca urbanisty. W odpowiedzi uwzględnij czynności, jakimi się zajmuje.

R1AN1MQVAFNGB
(Uzupełnij).
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

Formę budynku określa jego BRYŁA. Może być jednorodna lub składać się z różnych brył, mających różne formy.

Może być: ciężka, masywna, zwarta, statyczna, symetryczna lub: lekka, dynamiczna, strzelista, rozczłonkowana, asymetryczna. 
Niektóre budowle swoim wyglądem przypominają fantastyczne rzeźby.

Ćwiczenie 2
R1EH2OQHKT7R5
Spośród podanych cech wybierz te, które opisują bryłę budowli.
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1CFOPGUV8LK1
Opowiedz, jak wyobrażasz sobie budowlę o dynamicznej bryle.
Źródło: ORE, licencja: CC BY 3.0.

KONSTRUKCJA. Najważniejsze elementy konstrukcji budynku to: fundament (pozioma podstawa), na nim elementy nośne - pionowe filary lub ściany, na których opierają się belki, stropy, sklepienia i konstrukcja dachu.

Do wspaniałych konstrukcji dawnych epok należą: łuk, kopuła, sklepienia krzyżowe i krzyżowo‑żebrowe, gotycki system łukowo‑przyporowy.

R14DXXLBRESBJ
Kopuła Panteonu, widok wnętrza, 118 - 125 r. n.e., Rzym, Włochy
Źródło: Emilio Labrador, Panteon, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pantheon,_Rome.jpg [dostęp 26.02.2021], licencja: CC BY 2.0.

Najstarszym filarem jest kolumna, ulubiony element architektoniczny Egipcjan, Greków i Rzymian. Szczególnym jej rodzajem jest kariatyda, element konstrukcyjny i zarazem dekoracyjny zarazem.

RNKTMGV5NATGR
Kariatydy podtrzymujące strop świątyni - Erechtejon, fragment po rekonstrukcji, 421 - 405 r. p.n.e., Akropol, Ateny, Grecja, kolory nałożone na podstawie: worldhistory.org, wykonane na potrzeby projektu przez online‑skills
Źródło: online-skills, licencja: CC BY 3.0.

DEKORACJA. Każda epoka ma swój styl w architekturze oraz odpowiednie do stylu dekoracje.
Do architektonicznych elementów dekoracyjnych  należą: portale i głowice kolumn, pilastry, gzymsy, attyki, medaliony z umieszczonymi w nich płaskorzeźbami,  freski, rzeźby i płaskorzeźby, rozety, witraże, gargulce.

RWUzCU4O9SjOt
Widok na głowicę zoomorficzną w ogrodach Klasztoru św. Dominika z Silos, VI w., Santo Domingo de Silos, Hiszpania, wikimedia.org, CC BY 3.0. (fotograf: Jose Luis Filipo Cabana [czytaj: hose luis filpo kabana], 2013 r.)
Źródło: Jose Luis Filipo Cabana (fotograf), Widok na głowicę zoomorficzną w ogrodach Klasztoru św. Dominika z Silos, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Monasterio_de_Santo_Domingo_de_Silos._Capitel.jpg [dostęp 12.08.2022], licencja: CC BY 3.0.
R10KdUo9wL1sg
Irena Weiss, Mozaika w Willi Wojciecha Weissa, Kraków, wikimedia.org, CC BY‑SA 3.0. (fotograf: Zygmunt Put, 2011 r.)
Źródło: Zygmunt Put (fotograf), Mozaika w Willi Wojciecha Weissa, fotografia, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wojciech_Weiss_villa,_mosaic,_31_Krupnicza_street,_Krak%C3%B3w,_Poland.jpg [dostęp 12.08.2022], licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

akwedukt
akwedukt

(z łac. aquaeductus – wodociąg, od aqua – woda, ductus – prowadzenie, od ducere – wodzić, prowadzić) wodociąg zaopatrujący miasto w wodę z górskich źródeł

arkada
arkada

element architektoniczny składający się z dwóch podpór (kolumn, słupów, filarów), które zostały połączone u góry łukiem; występuje w architekturze pojedynczo, jak i w rzędzie, tworząc istotny składnik budowli

apartamentowiec
apartamentowiec

luksusowy budynek mieszkalny, położony w prestiżowym miejscu; portiernia i obsługa przypominają hotel

architekt
architekt

specjalista w dziedzinie projektowania i wznoszenia budowli

architektura
architektura

sztuka projektowania, wznoszenia i artystycznego kształtowania budowli

attyka
attyka

ścianka, balustrada, rząd sterczyn ponad gzymsem wieńczącym fasadę

bryła
bryła

kształt przestrzenny w architekturze i rzeźbie

budowla
budowla

nieruchome, trwale połączone z gruntem dzieło rąk ludzkich; każdy obiekt budowlany (na przykład most, zapora, droga, kanał) nie będący budynkiem lub obiektem małej architektury

budynek
budynek

obiekt, które są powiązany z gruntem; ze względu na przeznaczenie mogą być nimi budynki zarówno mieszkalne jak i niemieszkalne – przemysłowe, handlowe, biurowe, związane z kulturą, religią, oświatą

elewacja
elewacja

zewnętrzna powierzchnia ścian budynku ze wszystkimi jej elementami

fasada
fasada

najbardziej dekoracyjna i efektowna elewacja budynku

fryz
fryz

1. w architekturze starożytnej : środkowa część belkowania 
2. ornament w postaci poziomego pasa, zdobiący np. ściany, ale też i naczynia

gzyms
gzyms

poziomo biegnący profilowany występ ściany, chroniący ścianę budynku przed deszczem - dlatego zwykle znajduje się na szczycie budynku, ale może także oddzielać kondygnacje budynku

kariatyda
kariatyda

kolumna rzeźbiona na kształt kobiety, podtrzymująca strop budynku

kolumna
kolumna

pionowa, dekoracyjna podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, składająca się z bazy, trzonu i głowicy lub tylko z trzonu i głowicy; historia kolumny sięga czasów starożytnych i jest stosowana w architekturze do dziś

kolumnada
kolumnada

rząd lub kilka rzędów kolumn pełniących funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną

kondygnacja
kondygnacja

piętro/poziom w budynku; ilość kondygnacji jest liczona od parteru do poddasza

konstrukcja
konstrukcja

układ elementów (także niewidocznych) budynku oraz technika ich połączenia; musi zapewnić trwałość i funkcjonalność

mecenas
mecenas

osoba wspierająca rozwój sztuki

mozaika
mozaika

technika malarska; polega na układaniu wzoru z drobnych, różnego kształtu barwnych kamieni, szkła i ceramiki na odpowiednio przygotowanym podłożu, np.: świeżej zaprawie wapiennej lub cemencie.

ornament
ornament

motyw zdobniczy stosowany w architekturze i innych sztukach plastycznych, może występować w formie pasów (o układzie ciągłym lub rytmicznym), wypełniać określone pola (symetrycznie lub asymetrycznie) albo pokrywać jednolicie całą powierzchnię.

pilaster
pilaster

pogrubienie ściany w formie płaskiego filara dostawionego do ściany, z bazą, trzonem i głowicą; wzmacnia ścianę oraz dodatkowo dzieli ją na mniejsze powierzchnie,  element zdobniczy

plan architektoniczny
plan architektoniczny

wchodzi w skład projektu architektoniczno‑budowlanego, wraz z rysunkami technicznymi, określeniem materiałów oraz opisem, zawierającym wszelkie niezbędne szczegóły do właściwej realizacji projektu budowli

portal
portal

ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie

portyk
portyk

(od porta – brama) frontowa część budynku z rzędem lub rzędami kolumn, wspierająca dach przed głównym wejściem

renesans
renesans

inaczej: odrodzenie (fr. renaissance „odrodzenie”) – epoka w historii kultury europejskiej, obejmująca przede wszystkim XVI wiek, określany często jako „odrodzenie sztuk i nauk”

styl
styl

w sztuce – cechy charakterystyczne dla danego okresu czasu; w przeciwieństwie do epoki, style powracają i bywają modyfikowane

szachownicowy plan miasta
szachownicowy plan miasta

plan miasta wykazujący regularność układu przestrzennego poszczególnych elementów zabudowy; ulice proste, równoległe i prostopadłe względem siebie, krzyżują się pod kątem prostym

sztuki wizualne
sztuki wizualne

termin na określenie różnych dziedzin twórczości artystycznej odbieranych wzrokowo; obejmuje architekturę, rzeźbę, malarstwo, grafikę, rzemiosło artystyczne, a także nowe zjawiska w sztuce, np. instalacje, performance

trójwymiarowy
trójwymiarowy

mający trzy wymiary: długość, szerokość i wysokość

urbanistyka
urbanistyka

dział architektury zajmujący się zasadami planowania przestrzennego miast i osiedli

zabytek
zabytek

obiekt lub przedmiot mający szczególną wartość ze względu na wiek lub walory estetyczne

Źródła

  • encyklopedia.pwn.pl

  • sjp.pwn.pl

  • Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007

Linki do e‑materiałów